________________
२३२
दशाश्रुतस्कन्धमुत्रे
कारित्वाच्च, प्रेष्यैः कारितस्तु बहुतमः, तत्र विश्वान्तर्वर्तिनां सर्वेषां स्वभिन्नत्वेन संग्रहाऽऽपच्या प्रेष्याणां वहुतमत्वात् अविवेकपूर्वक कार्यकारित्वाच्च' इि वदन्ति तन समीचीनम् -
स्वयं कृते एवारम्भः कारिताद्यपेक्षया वहुतमः प्राणवियोजनादिकार्य प्रति कर्तुर्व्यापारस्य साक्षात्कारणतया तीव्रतर परिणामजन्यत्वात् । एवं च नास्त्यस्मादधिकस्तीव्रतरः कारितादिरूप आरम्भः ।
अत एवारम्भेषु स्वयंकृताऽऽरम्भस्यैव महत्त्वात् त्रिविधकरणेषु प्राथम्यम् । अत एव तत्फलभोगोऽपि कारिताद्यपेक्षया कटुतमो भवति, यथा तण्डुलमत्म्यः स्वयं करणरूपेणैव तीव्रात्मपरिणामेन सप्तमनरकगामी भवति । तस्मात् पूर्व करने वाला होने से स्वयंकृत आरम्भ अल्प है और प्रेष्यद्वारा कराया हुआ महा आरम्भ है, क्यों कि प्रेष्य- अपने से भिन्न होने के कारण समस्त संसार के सभी प्रेष्यों का ग्रहण होजाता है और वे विवेकपूर्वक कार्य भी नहीं कर सकते है । जो ऐसा कहते हैं वह ठीक नहीं है, क्यों कि उसमें आरम्भ के प्रति कर्ता का व्यापार साक्षात् कारण होने से, तीव्रतर परिणाम होते हैं अतः कारित आदि की अपेक्षा स्वयंकृत आरम्भ ही महा आरम्भ है | कारित आदि आरम्भ इस से अधिक तीव्र नहीं है ।
स्वयंकृत आरम्भ महा आरम्भ होने के कारण ही त्रिविध करणों में भगवान ने इसको ही प्रथम कहा है । और इसके फलका उपभोग भी कारित आदि की अपेक्षा अत्यन्त कटु है । जैसे तण्डुलमत्स्य स्वय करणरूप तीव्र परिणाम मात्र से ही सप्तम नरकહાવાથી સ્વયં કૃત આર્ભ અલ્પ છે અને કેન્દ્વરા કરાવેલેા મહા આરભ છે કેમકે પ્રેબ્સ પેાતાનાથી જુદે હાવાના કારણે સમસ્ત સ સારના મધા પ્રેષ્યાનુ ગ્રહણ થઈ થઇ જાય છે અને તેએ વિવેકપૂર્વક કાર્ય પણ કરી શકતા નથી જે એમ કહે છે તે ઠીક નથી, કેમકે-તેમા આર ભના પ્રતિકર્તાને વ્યાપાર સાક્ષાત્ કારણ હાવાથી તીવ્રતર પરિણામ થાય છે તેથી કાર્પિત આદિની અપેક્ષાએ સ્વય કૃત આર ભજ મહા આરભ છે કારિત આદિ આર ભ તેનાથી વધારે તીવ્ર હેાતા નથી
સ્વયં કૃત આર ભ મહાર ભ હાવાના કારણેજ ત્રિવિધ કારણે મા ભગવાને તેનેજ પ્રથમ કહ્યા છે અને તેના લના ઉપભેાગ પણ કારિત આદિની અપેક્ષાએ અત્યન્ત કટુ છે. જેમકે તંડુલમત્સ્ય સ્વયં કરણુરૂપ તીવ્ર પરિણામમાત્રથીજ સપ્તમનરકગામી
