Bharti Dharma Vich Mukti

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009406/1

Page #1
ledhava bbaartii dhrmaaN viHc muktii: jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal s'aa dee us dee vHth dee hii aa m g hai ki bbuulii kii vicaar tee aa khNnaa vee iNjh khuaac daa mn ddii khii chu n v 1 nuuN vee viir koonn aa dee iHk c c jaa koo jdooN maiN ik smaaN tooN jm atee aa hai / i s b, 8 19 r k lailaa tooN bbaav ki un joo aNn nee us s'ee daa mn jhNddaa ee tiivii ldd pNp tooN hai tee sn atv viHc aim, joo kdee vii bbr vii sii| sNtreerii viHc aim ee kl tooN baaad viHc nee pNjaabii dubNii ik tooN vii aaN vic vii vaa b c km ee vig skee k vitii tooN pii ais', dii vii kht kiitii| aap sriir kaur jii ja k h l 1989 nuuN kuujhai ee| ku ki jaik thaa 2 buu vii bbaaveeN kiNn bbiNn niaaN viHc aa kee ym puls sbb thooN nuuN j nee aal iNjh ik thaaN ik tooN lainn dii skii bb - vis'v bbr tooN pukhb bNbbiikhnn s'aidd gee thee ajihee biaa l philaaN tooN lii dii siHkhiaa praapt kiitii hai| kaibdaa likh pNthii bbvd hai| kitooN ki i vaaN dii kdr kaur vic b nn laal jii nee taa joo vii prbNdh vooiaa| pNjaabii lv ee kls' sb purtaa ais ddain roodd kr| veedaaN nee jaaNdiaaN nuuN pii , sii ki kii vic ss'ii sii| khuubii vii s' unhaaN baakii ik viir pNjaabii kaav khees' kiitaa jaa vidaa hai| aj tooN pNjaabii dee paav is tooN tooN agee| leekhk: aacaariaa ddaa: s'iv munii munii s'riis' munii (maitrii)

Page #2
1 bbaartii dhrmaaN viHc muktii / jain dhrm dee vis'ees hvaalee naal muul leekhk: jain acaariiaa smraatt ddaa: s'iv munii jii mhaaraaj pNjaabii anuvaadk: rviNdr jain, purs'ootm jain, maaleerkoottlaa prkaas'k: bbgvaan mhaaviir maiddiittees'n aiNdd risrc saiNttr ttrstt (rji:) aadis'vr dhaam kuHp klaaN, jilhaa sNgruur, pNjaab phoon nNbr: 01675-273981

Page #3
pus'tk daa naaN : bbaartii dhrmaaN viHc muktii, jain dhrm dee vis'ees hvaalee naal muul leekhk: jain acaariiaa smraatt ddaa: s'iv munii jii mhaaraaj praik: jain mnn siNgh dee mNtrii srii : s'riis' munii jii mhaaraaj pNjaabii anuvaad: rviNdr jain, purs'ootm jain, maaleerkoottlaa| kNpooj'iNg: cuuneeraa kNpiuuttrj', diHlii geett, maaleerkoottlaa| kaapiiaaN: 1000 philii baar stNbr, 2009 prkaas'k: bbgvaan mhaaviir maiddiittees'n aiNdd risrc saiNttr ttrstt (rji:) aadis'vr dhaam kuHp klaaN, jilhaa sNgruur, pNjaab pustk milnn daa ptaa: srii aniil jain, 1924, glii nNbr: 5, kuldiip ngr, ludhiaanaa (pNjaab). phoon nNbr: 094170-10298 Website: www.jainacharya.com E-mail: shivacharyaji@jainacharya.com shivacharyaji@yahoo.co.in Please visit: www.jainworld.com muHl: 499/- rupee

Page #4
smrpn bhuus'ruut, aagm rtnaakr, raas'ttr sNt, mnn s'Ngh dee slaahkaar, prm s'rdhaa dee prtiik gurudeev, | deevlook vaasii srii giaan munii jii mhaaraaj, dee prm pviHtr crn kmlaaN viHc binai - s'rdhaa atee bbgtii naal saadr smrpt| s'iv munii (mnn s'Ngh dee coothee acaariaa nuuN ddaa: s'iv munii jii mhaaraaj)

Page #5
preerk dii klm tooN: jain dhrm bbaart daa praaciin dhrm hai| bbgvaan ris'bb deev tooN bbgvaan mhaaviir tHk 24 tiirthNkraaN dii ik lNbii prNpraa is dhrm viHc mildii hai| is dhrm viHc bbgvaan mhaaviir tooN baaad aneekaaN giaanii acaariiaa nee aneekaaN bbaas'aavaaN viHc jain dhrm dee bbiNn bbiNn vis'iaaN tee saahit daa nirmaann kiitaa hai atee vrtmaan viHc ih saahit prNpraa nirvign jaarii hai| meeree guruu deev atee s'roomnn sNgh dee coothee aacaariiaa dhiaan yoogii ddaa: s'iv munii jii mhaaraaj ik mhaan vidvaan hn| uhnaaN jain aagmaaN daa bbaartii atee videes'ii dhrmaaN naal tulnaatmk adhiain kiitaa hai| aap nee iHk khus'haal jain privaar viHc jnm liaa| ghr viHc rhi kee ddbl aim. ee. tHk dii prrhaaii kiitii| prrhaaii dee naal naal aap daa tiaag daa jiivn vii cldaa rihaa, aap nee bcpn tooN hii ghr chHddnn daa atee bbgvaan mhaaviir dee sidhaataaN daa prcaar krn daa mn bnnaaiaa hooiaa sii| aap nee saadhuu bnnn tooN philaaN videes'aaN daa bbrmn vii kiitaa| kooii vii sNsaar daa laalc aap nuuN aap dee tiaag maarg tooN piHchee nhiiN rook skiaa| aap nee 1972 viHc s'mnn s'Ngh dee philee acaariiaa prsiHdh vidvaan acaariiaa s'rii aatmaa raam jii mhaaraaj jii dee vidvaan ceelee raas'ttr sNt prm s'rdhee puujy s'rii giaan munii jii mhaaraaj paasooN munii diikhiaa grhinn kiitii| munii bnndee hii aap daa philaa caumaasaa maaleerkoottlaa dii dhrm bbuumii vikhee hooiaa| isee philee coomaasee viHc aap dii mulaakaat pNjaabii jain saahit dee philee leekhk bbraavaaN s'rii rviNdr jain tee s'rii purs'ootm jain naal hooii| guruu jii dii s'uruu tooN iHchaa uHceeree giaan dii praaptii lii sii| ihoo iHchaa nee pii. aic ddii dii bbuumikaa nuuN tiaar kiitaa| doohaaN bbraavaaN daa guruu jii dee rooj'aanaa drs'n krnaa iHk j'ruurii phrj' bnn giaa sii| isee phrj' nuuN unhaaN aHgee vdhaauNdee hooee, guruu jii dii =

Page #6
. vii mulaakaat buHdh dhrm dee aNtr raas'ttrii vidvaan atee dhrm adhiain nuuN nuuN vibbaag, pNjaabii yuuniivrsttii pttiaalaa viHc buHdh dhrn dee riiddr ddaa: nuuN nuuN laal munii joos'ii naal krvaaii| ddaa: ail. aim. joos'ii atee guruu jii nee nuuN vickaar doohaaN nee iHk pul daa kNm kiitaa| guruu jii dii mihnt atee doohaaN bbraavaaN dee shiyoog naal guruu jii nee bbaartii dhrmaaN viHc muktii jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aNgreej'ii viHc likhiaa joo kisee jain munii vlooN likhiaa aNgreej'ii viHc philaa soodh prbNdh sii| | kuHjh smaaN philaaN ddaa: bbaag cNd bbaaskr nee is grNth daa hiNdii anuvaad kiitaa sii| jis nuuN muNbii dii sNsthaa yaa dhiaan atee nuuN svaadhiy keeNdr nee prkaas't kiitaa sii| khus'ii dii gHl hai ki aNgreej'ii nuuN atee hiNdii bbaas'aa viHc kii sNskrn nikl cuHkee hn| | asiiN lNbee smeeN tooN pNjaab viHc dhrm prcaar kr rhee haaN| pNjaab dii bbaas'aa pNjaabii hai, is viHc jain saahit bhut thoorraa likhiaa giaa hai| joo likhiaa hai! us dee leekhk vii ih doo bbraa hn| meerii nuuN brrii iHchaa sii ki is grNth daa anuvaad pNjaabii viHc hoovee| maiN sNn 2003, atee sNn 2008 dee coomaasee viHc apnnii ih iHchaa doohaaN bbraavaaN nuuN nuuN aHgee prgtt kiitii| mainuuN bhut khus'ii hai ki doohaaN leekhkaaN nee is soodh prbNdh daa ee nuuN pNjaabii anuvaad bhut thoorree smeeN viHc hii prkaas't kr diHtaa hai| maiN vii nuuN is lii doohaaN leekhkaaN nuuN apnnaa aas'irvaad bbeejdaa haaN| aas krdaa hai nuuN haaN ki ihnaaN doohaaN leekhkaaN daa shiyoog mainuuN bbviHkh viHc vii mildaa hai rheegaa| maiN ih vii aas krdaa haaN ki vidvaan is soodh prbNdh dee nuuN pNjaabii anuvaad daa svaagt krngee atee j'iaadaa tooN j'iaadaa nee vidiaarthii is daa phaaidaa utthaaunngee| maiN prkaas'k atee daannii sHjnnaa nuuN vii saadhuu vaad diNdaa haaN| maaleerkoottlaa | s'riis' munii 23/10/2008 mnn siNgh dee mNtrii

Page #7
prstaavnaa ! | mnuHkhii jiivn atee mihnt daa aakhrii udees' suHkh hai| puurn nuuN sutNtrtaa suHkh daa smaan arth hai| mnuHkh sbb prkaar dii raajniitik, smaajik, aarthik, boodhik atee bbaavaarth lai tooN sutNtrtaa dii khooj krdaa hai| sutNtrtaa dee inhaaN ruupaaN viHc iHk hii sidhaaNt kNm krdaa hai atee uh hai suHkh dii puurn atee s'aasvt jhuu sthitii| sNpuurn mnuHkh sNskritii daa ihoo udees' hai, is udees' nuuN dee gheeree viHc kheetii, udyoog, khuraak, kHprraa, sNgiit, preem tooN lai kee maiN tiaag, dhaarmik kaarj, sNniaas, deevii deevtiaa dii bbgtii, daars'nik sidhaaNt atee dhiaan, siHkhiaa, kaavi srjnaa, nuuN ciHtrklaa, grNth rcnaa aadi sbb kuHjh is viHc s'aaml hoo jaaNdaa hai| mnuHkhii itihaas dee kisee bbaag viHc ajihaa mnuHkh nhiiN rihaa joo is suHkh daa ichuHk naa hoovee| ih iHk siHdh tHth hai, joo saaree vii nuuN praanniiaaN viHckaar smtaa dee muul aadhaar nuuN sthaapt krdaa hai| praag itihaas kaal tooN lai kee aadhunik vigiaank yuHg hr choottee nuuN tooN vHddaa paannii suHkh praaptii dii khooj viHc juttiaa rihaa hai| mnuHkhii nuuN sNskritii atee sHbbiataa viHc, suHkh viHc sutNtrtaa dii khooj iHk jihii sunihrii krrii hai joo bbiNn bbiNn mniiaaN raahiiN nirmt tee maanvtaa dii eektaa nuuN spHs'tt krdii hai| bbaartii dhaarmik nuuN pribbaas'aa viHc is srvuHc suHkh nuuN nirvaann, mooks', muktii, keevly atee vis'uHdhii kihaa giaa hai| bbaas'aa bdlaau dii dris'ttii tooN aNgreej'ii viHc is nuuN librees'n kihaa jaa skdaa hai| IV |

Page #8
nuuN bbaartii dhrm atee adhiaatm dii uHc avsthaa nuuN nirvaann nee nuuN sidhaaNt raahiiN spHs'tt kiitaa jaaNdaa hai| bbaart dee saaree dhaarmik tee phirkiaaN nee iHksur viHc is nuuN sviikaar kiitaa hai| vaidik, nuuN jain, buHdh atee siHkh dhrmaaN viHc is sidhaaNt baaree gNbbiir viaakhiaa kiitii gii hai| sNskrit, praakrit, paalii atee pNjaabii bbaas'aa viHc liHkhee inhaaN dhrmaaN dee aagm grNthaaN daa gNbbiir adhiaan krn tooN nirvaann dee bbiNn bbiNn ruupaaN nuuN bblii bbaaNt smjhiaa jaa skdaa hai| aneekaaN pribbaas'it s'bd atee sidhaaNt paalii suutraaN, praakrit nuuN aNgaaN, paag upnis'dhaaN atee grNthaaN viHc smaan ruup viHc mildee nee hn| jinhaaN viHc anubbuutii dii iHk ruuptaa vikhaaii diNdii hai| nuuN inhaaN sidhaaNtaa atee grNthaaN viHc iHkoo ruup viHc hii aatm khooj dee / dooraan, naitik gunnaaN daa vikaas daa svruup praapt huNdaa hai| inhaaN nuuN nuuN smaantaavaaN atee saamvaayk keeNdr biNduaaN tee haalee tHk kisee nuuN nuuN vidaavaan nee vigiaank adhiain nhiiN kiitaa| inhaaN viHc kuHjh nuuN ajihee aapsii viroodhii tHt vii hn jinhaaN tee uh iHk mt nhiiN hoo skdee| bbaaveeN jain dhrm atee buHdh dhrm dooheeN anis'vrvaadii (iis'vr - prmaatmaa nuuN sNsaar daa krtaa naa mNnnn kaarn inhaaN nuuN lai nuuN anis'vrvaadii kihaa jaaNdaa hai| s'roomnn-nirgrNth prNpraa diiaaN sii s'aakhaavaaN hn: pheer vii ih dooheeN dhrm nirvaann dii iHk ruuptaa nuuN tee nuuN biaan nhiiN krdee| aagm grNthaaN viHc vrnnn jain buHdh dhrm dii nuuN mildii juldii vicaardhaaraa atee saadhnaa unhaaN viHckaarlee mtbbeedaaN nuuN aspHs'tt nhiiN rhinn diNdii| duusree paasee vaidaaNtik vais'nv

Page #9
atee siHkh dhrm viHc sidhaaNtk smaantaavaaN j'iaadaa hn| joo kuHjh nuuN asmaantaa hn uh vii iNniiaaN dduuNghiiaaN nhiiN hn jis trhaaN dee jain, buHdh dhrm viHc mildiiaaN hn| 8 bbaartii pviHtr dhrtii tee paidaa hooee atee vikst hooee inhaaN caar dhrmaaN diiaaN vis'ees'taavaaN daa adhiain is grNth viHc lee acaariiaa s'iv munii jii nee kuHjh visthaar naal kiitaa hai| uhnaaN nuuN daa grNth 'bbaartii dhrmaaN viHc muktii, jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal is kheetr viHc nirvaann nuuN smjhnn dee lii mhHtvpuurn yoogdaan hai| nuuN ih grNth nirvaan sidhaaNt dee tulnaatmk adhiain nuuN pees' nhiiN krdaa ih taaN uprookt dhaarmik phirkiaaN dee viHc nuuN smaantaavaaN atee phrk dee keeNdr biNduuaaN dii viaakhiaa krdaa sii hai| hr phirkee dii prNpraa daa adhiain usee phirkee dee muul grNth dee nuuN aadhaar tee hoonnaa caahiidaa hai| iHthee paatthk apnnaa vicaar bnnaaunn tooN dee lii aaj'aad hai| leekhk nee muul grNthaaN dee aadhaar tee inhaaN nuuN prNpraavaaN dee raahiiN hoor sidhaaNtaa nuuN s'ktii anusaar suNdr ruup viHc nuuN pees' krn dii koos'is' kiitii hai, ihoo is dii vis'ees'taa hai| acaariiaa s'iv munii jii philee jain munii hn, jinhaaN nee is vis'ee tee inii dduuNghaaii atee prmaannktaa naal likhiaa hai| vis'ees' dhiaan deenn dii gHl ih hai ki unaa nee siHkh dhrm viHc muktii dee sidhaaNt tee iHk sutNtr adhiain likhiaa hai| is tooN philaaN nuuN aam taur tee guruu naank dee vicaaraaN daa vrnnn kiitaa jaaNdaa sii| is grNth dii duusrii vis'ees'taa hai ki leekhk nee is viHc buHdh nuuN dhrm dee sidhaaNt nuuN vii pees' kiitaa hai joo jain dhrm dee kisee aNs'

Page #10
viHc iHk smaan hai atee kisee aNs' viHc mtbbeed vii rHkhdaa hai T praaciin kaal viHc jain munii atee acaariiaa buHdh dhrm daa khNddn krn dee lii usdee grNthaaN daa gNbbiir adhiain krdee sn| acaariiaa s'iv munii jii dii ih vis'eestaa vrnnnyoog hai ki unhaaN nee buHdh nirvaan sidhaaNt nuuN tthiik ddhNg naal pees' kiitaa| bbaartii dhrmaaN dee itihaas daa adhiain krn vaaliiaaN lii unhaaN nee buHdh dhrm atee siHkh dhrm dee adhiain kaal viHc kuHjh nveeN raah vii khoolhee hn| meerii ih binhaaN s'Hk dhaarnaa hai ki ih mhHtvpuurn grNth vaidik, buHdh, jain atee siHkh dhrmaaN dee pairookaaraaN raahiiN iHk smaan ruup viHc aadr paaveegaa| 30 juun 1981 laal mnii joos'ii proophaisr atee muHkhii dhrm adhiain vibbaag atee prmuHkh aartt gailrii, pNjaabii yuunivrsttii pttiaalaa, (pNjaab) VII

Page #11
anuvaadkaaN vHlooN beentii: jain acaariiaa ddaa: s'iv munii jii mhaaraaj sthaank vaasii s'veetaaNbr prNpraa dee coothee acaariiaa dee naal naal mhaan vidvaan hn| aap daa jnm 18 stNbr 1942 nuuN mloott mNddii j'ilhaa phriidkoott vikhee maataa vidiaa deevii jain atee pitaa s'rii cirNjii laal jain dee ghr hooiaa| bcpn tooN hii aap nuuN sNsaar naal kooii mooh nhiiN sii| aap choottii umr viHc hii jain muniiaaN dee sNprk viHc aa gee sn| ghr viHc rhi kee aap nee ddbl aim. ee. kiitii atee pheer dduuNghee vairaag kaarn 17 mii 1972 nuuN aap nee acaariiaa aatmaaN raam jii dee vidvaan ceelee s'roomnn sNgh dee slaahkaar s'rii giaan munii jii mhaaraaj tooN saadhuu jiivn grhinn kiitaa| diikhiaa tooN baaad aap jii daa philaa coomaasaa maaleerkoottlaa vikhee hooiaa isee coomaasee viHc saaddii mulaakaat iHk noojvaan prrhee likhee saadhuu naal hooii jis daa naaN munii s'iv kumaar sii| is tooN philaaN jain smaaj viHc kisee viaktii nee eenhii prrhaaii krn tooN baaad saadhuu jiivn grhinn nhiiN kiitaa| saanuuN aap dee ruuhaanii nuur prtii iHk adhiaatmik aakrs'n hoo giaa| asiiN rooj'aanaa dupihr nuuN jain sthaank viHc aap jii dee drs'n atee dhrm crcaa krn jaaNdee| kii vaar saanuuN jaapiaa ki nveeN bnnee jain munii giaan prtii bhut abbilaas'ii hn| asiiN aap jii nuuN beentii kiitii ki aap aim. ee. taaN hoo jee aap pii. aic. ddii kr lvooN taaN aap sNsaar dee dhrmaaN daa tulnaatmk adhiain kr lvaaNgee| saaddii gl prtii munii jii nee haamii bbrii asiiN pNjaabii yuunivrsittii dee dhrm adhiain vibbaag dee riddr prsiHdh boodh vidvaan ddaa: ail. aim. joos'ii naal is vis'ee tee crcaa kiitii| ddaa: ail. aim. joos'ii kool us smeeN iHk jrmn daa boodh bbiks'uu pii. aic. ddii kr rihaa sii| unhaaN saarii gl sunn kee aakhiaa VIII

Page #12
ki asiiN munii jii naal mil kee tuhaanuuN haaN aakh skdee haaN| asiiN ddaa: n nuuN ail. aim. joos'ii nuuN maaleerkoottlaa laikee aaee| ddaa: joos'ii munii s'iv nuuN kumaar dii glbaat tooN bhut prbbaavit hooee unhaaN shij haamii bbr lii nuuN ki maiN is munii nuuN pii. aic. ddii j'ruur krvaa deevaaNgaa| is prkaar pii. aic. ddii. daa kNm maaleerkoottlaa vikhee s'uruu hooiiaa / nee munii s'iv kumaar jii nee brrii lgn atee mihnt naal bbiNn bbiNn grNthaaN nuuN daa dduuNghaa adhiain kiitaa adhiain dee naal naal hii aap nee vHddee guruuaaN nee dii seevaa, nimrtaa, dhiaan atee tHp raahiiN jain munii dii kriaa nuuN brrii nuuN nuuN s'rdhaa naal nibbaaiaa| us smeeN yuuniivrsittii kaiNps viHc aap nee apnnee adhiaapk nuuN milnn lii jain munii prNpraa anusaar paidl jaannaa tee paiNdaa sii| yuuniivrsittii atee s'hir daa phaaslaa 7 - 8 kiloomiittr dee nee kriib hai, is aaunn jaann viHc aap nuuN kaaphii smaaN lHg jaaNdaa sii ! hai pr aap nee apnnee adhiain dii iHchaa dee aHgee kisee vii rukaavtt nuuN lai tuHch smjhiaa| is mihnt daa sdkaa, aap nee apnnee adhiaapkaaN nuuN lee daa mn hii nhiiN jiHtiaa sgooN jain munii dee aadrs' ruup nuuN pees' nee kiitaa| is prkaar lgaataar pNj saal dii mihnt tooN baaad aap nee pii. aic. ddii. krn vaalee philee jain munii bnn gee| aap nee is pii. nuuN aic. ddii. dee dooraan munii dee niymaaN daa skhtii naal paalnn kiitaa| aap nee apnnee guru puujny s'rii giaan munii jii atee prvrtk srii phul cNd jii mnn jii paasoo aagmaaN daa prNpraagt ddhNg naal adhiain nuuN kiitaa| pii. aic. ddii. krn tooN kuHjh smaaN baaad hii aap apnnee guruu dii nuuN aagiaa naal apnnaa alg dhrm prcaar krn lHgee| sveetaaNbr nee sthaank vaasii smaaj viHc aap dee giaan dii crcaa sbb paasee hoonn dii nuuN lHgii| ih crcaa mnn siNgh dee duusree acaariiaa prm puujny s'ii nuuN

Page #13
aanNd ris'ii jii dee drbaar viHc vii phuNc gii| aap nee lNbaa smaaN hai nuuN bhut cNgee vidvaan muniiaaN dii sNgt saaree bbaart ghuNm kee kiitii| acaariiaa aanNd ris'ii jii mhaaraaj nee puunaa viHkhee iHk vHddaa saadhuu nuuN sNmeeln bulaaiaa jis viHc 500 tooN j'iaadaa saadhu saadhvii atee nuuN 100,000 tooN j'iaadaa s'aavk vkaavaaN daa iHktth hooiaa| is tooN nuuN sNmeeln viHc acaariiaa s'rii aanNd ris'ii jii mhaaraaj puj s'ii nee deeviNdr munii s'aastrii jii nuuN up acaariiaa atee munii s'iv kumaar nuuN yuuvaa acaariiaa pd dii pdvii prdaan kiitii| acaariiaa aanNd nuuN ris'ii jii dee svrgvaas tooN baaad acaariiaa s'rii deeviNdr munii jii nee mhaaraaj mnn siNgh dee tiijee acaariiaa bnnee| pr aap thoorraa smaaN hii nee is pd tee rhee, cheetii hii aap vii svrg sidhaar gee| yuvaa acaariiaa s'iv munii jii mhaaraaj nuuN mnn siNgh daa coothaa nuuN acaariiaa puunaa vikhee ghoos'it kiitaa giaa| acaariiaa dee ruup viHc aap nee ks'miir tooN kNniaa kumaarii atee raajsthaan tooN bNgaal tHk dii nee dhrm prcaar kiitaa| sn 2000 viHc aap vaaps pNjaab vHl aaee, nee sn 2001 viHc aap daa coopaasaa ludhiaannaa viHkhee apnnee guruu jii dee nuuN naal hooiaa| is tooN baaad ludhiaannaa, maaleerkoottlaa, jlNdhr, jNmuu, nuuN aNbaalaa atee maaleerkoottlaa viHc roomaasaa puuraa krkee aap vaaps cmaasaa krn lii diHlii vHl jaa rhee hn| nuuN meeree guruu deev atee s'roomnn siNgh dee coothee acaariiaa dhiaan yoogii ddaa: nuuN s'iv munii jii mhaaraaj ik mhaan vidvaan hn| uhnaaN jain aagmaaN daa bbaartii atee videes'ii dhrmaaN naal tulnaatmk adhiain kiitaa hai| nuuN siHttee vjooN uhnaaN aNgreej'ii bbaas'aa viHc 9 atee hiNdii bbaas'aa viHc 35 nuuN nuuN kitaabaaN likhiiaaN hn| uhnaaN dee saahit daa ajee tHk pNjaab dii look vii nee bbaas'aa pNjaabii viHc kooii anuvaad nhiiN chpiaa sii| asiiN pNjaab dee nuuN piNddaaN atee s'hiraaN viHc is kmii nuuN asiiN kaaphii mhisuus kiitaa| saanuuN

Page #14
nuuN jaapiaa ki pNjaab viHc aam look jain dhrm tee saahit baaree bhut hii nuuN nuuN ghHtt atee siimit jaannkaarii rHkhdee hn| | saaddaa prm subbaag hai ki aap dee muHkh ceelee mNtrii srii s'iris' munii nuuN nuuN jii mhaaraaj nee saanuuN aap jii dee aNgreej'ii soodh prbNdh daa pNjaabii nuuN anuvaad krn lii preernnaa diHtii| saanuuN aas hai ki saaddaa ih dee anuvaad paatthkaaN nuuN psNd aaveegaa| anuvaad viHc rhi giiaaN nee nuuN truHttiiaaN lii asiiN paatthkaaN tooN muaaphii caahuNdee hooee aas krdee haaN ki uh truHttiiaaN vHl saaddaa dhiaan divaaunngee taaN ki bbviHkh viHc sudhaar kiitaa jaa skee| | is kNm nuuN neepree caarrn lii asiiN aapnnee choottee bbraa srii muhNmd s'Hbiir (cuunairaa kNpiuuttrj') maaleerkoottlaa dee shiyoog atee mihnt nuuN uu lii dhNnvaadii haaN| asiiN srii vinood driaapurkr ceearmain jain vrldd phaauNddees'n dee nuuN yuu. ais. ee. atee srii suniil dees'mnii dee vis'ees' ruup viHc dhNnvaadii haaN nuuN jinhaaN is pustk nuuN apnnii vaib jain vrldd tee sthaan dee kee is nuuN nuuN pustk nuuN sNsaar dee koonee - koonee viHc phuNcaaiaa hai| pruuph riddiig viHc shaaitaa krn lii srii muhNmd khaalid, ddaa: dhrm siNgh nuuN (pNjaabii yuuniivrsittii, pttiaalaa) jii atee ddaa: prdmn s'aah siNgh nuuN jii, laikcrr jainij'm pNjaabii yuunivrsttii pttiaalaa daa mhHtvpuurn sujhaau deenn lii dhNnvaadii haaN| nee 31/03/2009 | maaleerkoottlaa s'ubb ciNtk rviNdr jain, purs'ootm jain

Page #15
( praakthn aadhunik kaal viHc bbaartii atee yuurpii aneekaaN vidvaanaaN raahiiN nuuN jain sidhaaNt atee saadhnaa dee baaree kaaphii likhiaa giaa hai| pheer vii jain nuuN hai prNpraa viHc praaciin mnnaaN atee muniiaaN dee raahiiN vikhaaee sidhaaNt atee saadhnaa dee kii hvaalee ajihee hn jinhaaN tee vicaar kiitaa jaannaa baakii ee hai| udaahrn vjooN muktii sidhaaNt atee us daa maarg| ih doo ajihee nuuN vii kheetr hn jinhaaN uHpr dduuNghaaii atee visthaar naal vicaar kiitaa jaannaa hai lai leekhk dii dris'ttii tooN j'ruurii hai kiuNki muktii (nirvaann) saaree bbaartii drs'naa daa keeNdr biNduu hai| is lii jain dhrm dee muktii sidhaaNt nuuN nuuN smjhnn dee lii baahmnn, buHdh atee siHkh prNpraa viHc vrnnn muktii nuuN sidhaaNt daa adhiain kiitaa jaannaa j'ruurii hai| ih hii kaarn hai is nuuN nuuN adhiain viHc jain muktii sidhaaNt dee naal naal hii vaidik, buHdh atee nuuN nuuN siHkh dhrm viHc vrnnn muktii dee sidhaaNt tee vicaar kiitaa giaa hai| us anusaar ih soodh prbNdh sHt adhiainaaN viHc vNddiaa giaa hai| philee adhiain viHc jain prNpraa dii uHtptii atee vikaas' 'tee nuuN nuuN iHk srveekhnn pees' kiitaa giaa hai| duusree adhiain viHc braahmnn nuuN nuuN drs'n dee aatmvaad atee buHdh drs'n dee anaatmvaad tee vicaar krdee , hooee jain drs'n dee bhu tHtvaad dii smiikhiaa kiitii gii hai| tiisree adhiain krm atee punr jnm naal sNbNdht hai, coothee adhiain viHc hai jain dhrm dee anusaar muktii sidhaaNt tee visthaar naal likhiaa giaa hai hai| pNjveeN adhiain viHc braahmnn muktii sidhaaNt nuuN pees' kiitaa giaa / hai| cheevaaN adhiain buHdh dhrm dee anusaar nirvaann sidhaaNt nuuN smrpt hai atee sHtveeN adhiain viHc siHkh dhrm dee nirvaann sidhaaNt baaree tee crcaa kiitii gii hai| aNt viHc saar diHtaa giaa hai, jis viHc 8

Page #16
muktii sidhaaNt naal sNbNdht kuHjh smHsiaavaaN baaree vrnnn kiitaa giaa hai atee uprookt caaraa dhrmaaN dee vickaar maantaavaaN atee naa mNnnn yoog maantaavaaN dee dris'ttii kaunn daa vrnnn kiitaa giaa hai| maiN sbb tooN philaaN pNjaabii yuunivrsittii pttiaalaa dee adhikaariiaaN nuuN dhNnvaad diNdaa haaN jinhaaN nee ddaa: laal mnii joos'ii dee kus'l nirdees'n viHc pees' kiitaa pii. aic. ddii. soodh prbNdh nuuN likhnn dii anumtii diHtii| jain munii hoonn kaarn lgaataar doo saal yuunivrsittii kaiNps viHc meeraa ruknnaa sNbbv nhiiN sii, yuunivrsittii dee uHc adhiaariiaaN nee saaddee munii jiivn dee niymaaN dee paalnn viHc kooii rukaavtt nhiiN paaii| maiN apnnee guruu deev s'rii giaan munii jii mhaaraaj daa vii dhNnvaadii haaN jinhaaN nee mainuuN jain munii pd dii diikhiaa diHtii atee unhaaN dii preernaa tee aas'irvaad sdkaa maiN ih soodh kNm puuraa kr skiaa haaN| hoor duusree jain muniiaaN dee naavaaN daa vrnnn krnaa j'ruurii hai jinhaaN mainuuN hmees'aa meeree dhaarmik tee vidiaarthii jiivn naal sNbNdht preernnaa praapt huNdii rhii hai| unhaaN naavaaN viHcooN prmuHkh naaN is prkaar hn: uHtr bbaart prvrtk upaadhiaaee munii s'rii phuul cNd jii s'mnn, munii s'rii heem cNd jii mhaaraaj, munii bbNddaarii pdm cNd jii mhaaraaj, kvii rtn s'rii cNdn munii jii, s'rii viml munii jii, s'rii rtn munii jii aadi| maiN inhaaN saariaaN daa rinnii haaN| is soodh prbNdh dii prkriaa viHc ddaa: ee. ain. sinhaa atee proophaisr nthml ttaattiiaa daa vii vis'ees' dhNnvaadii haaN jinhaaN nee is soodh prbNdh dee khrrree nuuN prrh kee kuHjh mhHtvpuurn sujhaau diHtee hn| kee is prsNg viHc s'rii pdm cNd jii s'aastrii atee acaariiaa kris'n cNdr jii pNckuulaa dee naaN vii vrnnnyoog hn jinhaaN nee aneekaaN jain grNthaaN daa adhiain krn viHc mainuuN shiyoog diHtaa| s'rii purs'ootm jain atee s'rii rviNdr jain maaleerkoottlaa nuuN maiN dhNnvaad diNdaa haaN jinhaaN nee puurii XIII

Page #17
s'rdhaaN atee bbgtii naal meeraa puuraa saath diHtaa hai, aNt viHc maiN roos'n laal jii nuuN vii yaad kr rihaa haaN, jinhaaN nee nisvaarth bbaav naal is buddhaapee viHc meeraa hr prkaar naal dhiaan rHkhiaa| asiiN ddaa: laal mnii joos'ii dee vis'ees' dhNnvaadii haaN jinhaaN dee kus'l nirdees'n viHc ih soodh prbNdh puuraa hooiaa hai| unhaaN dii mhaan vidvaantaa atee dduuNghee piaar hii saaddee soodh prbNdh nuuN puuraa krvaa skiaa| unhaaN nee prstaavnaa likh kee saanuuN hoor rinnii bnnaa diHtaa| aas hai ih grNth jain dhrm atee bbaartii dhrmaaN dee adhiain viHc upyoogii siHdh hooveegaa| jain sthaank pttiaalaa 15 mii 1981 acaariiaa s'iv munii XIV

Page #18
| pNjaabii anuvaadkaaN nuuN jain acaariiaa ddaa: s'iv munii mhaaraaj daa aas'irvaad jain tiirthNkraaN nee apnnaa dhrm updees' look bbaas'aa viHcdiHtaa hai| is prNpraa nuuN vrtmaan jain muniiaaN atee leekhkaaN nee jaarii nuuN rHkhiaa hai| is dee siHttee vjooN jain saahit praaciin bbaartii bbaas'aavaaN nuuN viHc (sNskrit, praakrit) tooN chuHtt saariiaaN aNtr raas'ttrii bbaas'aavaaN nuuN viHc rcnaa hooii hai| sn: 1972 tooN philaaN pNjaabii viHc kooii nuuN vii jain grNth uplbdh nhiiN sii| pr is ghaatt nuuN saaddee upaask tee atee pNjaabii bbaas'aa dee philee jain leekhk, anuvaadk atee khaanniikaar s'rii purs'ootm jain atee rviNdr jain maaleerkoottlaa nee puuraa kiitaa hai| doohaaN leekhk bbraavaaN nuuN maiN 1972 tooN jaanndaa haaN, jd maiN nvaaN nuuN nvaaN saadhuu bnniaa sii atee meeraa coopaasaa apnnee guruu deev puuj srii giaan munii jii mhaaraaj naal maaleerkoottlaa vikhee sii| dooheeN rooj'aanaa prvcn sunnn atee dupihr dii dhrm crcaa viHc hai nuuN dilcspii naal bbaag laiNdee sn| isee smeeN asiiN s'aastraaN dii nuuN prrhaaii apnnee guruu deev tooN kr rhee sii| ihnaaN nee saaddii ddbl aim. ee. tooN prbbaavit hoo kee saanuuN pii. aic. ddii. daa kNm puuraa nuuN krvaaunn lii s'idh aNtr raas'ttrii boodh vidvaan ddaa: ail. : aim. joos'ii naal mulaakaat krvaaii| is prkaar asiiN bbaartii nuuN dhrmaaN viHc muktii jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal, viHc s'oodh prbNdh 1981 viHc puuraa kiitaa| is s'oodh prbNdh dii bbaas'aa aNgreej'ii sii| jd asiiN dhrm prcaar krn lii raajsthaan puHjee taaN is

Page #19
grNth daa hiNdii anuvaad prsidh jain vidvaan ddaa: bbaag cNd nuuN bbaaskr nee kiitaa| is dee kii sNskrn nikl cuHkee hn, tee paatthkaaN dii purjoor mNg tee meeree doohaaN upaaskaaN nee is grNth daa nuuN vHddii mihnt naal pNjaabii anuvaad kiitaa hai| mainuuN aas hai ki : vidvaan atee vidiaarthii is tooN vHdh tooN vHdh laabb utthaaunngee| maiN doohaaN leekhk bbraavaaN nuuN apnnee vHlooN saadhuuvaad diNdaa haaN atee nuuN nee aas krdaa haaN ki bbviHkh viHc uh isee prkaar jain dhrm atee nuuN saahit dii lgnn naal seevaa krdee rhinngee| 31 maarc, 2009 srii jineedr guruu kul nuuN pNckuulaa acaariiaa ddaa: s'iv munii mnn siNgh dee coothee acaariiaa s'mraatt ddaa: s'iv munii jii mhaaraaj nee XVI

Page #20
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 1 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 1 jain prNpraa iHk viveecn praaciin bbaartii s'mnn prNpraa viHc tiaag daa uHcaa sthaan sviikaar kiitaa giaa hai| jain dhrm usee s'mnn prNpraa dii mhHtvpuurn s'aakhaa hai| sNsaar dee jiuNdee dhrmaaN viHcooN ih iHk hai| tiaag dii anngaarik (saadhuu) prNpraa dee uHcee jhNddee nuuN piHchlee 2500 saalaaN tooN uHpr cuHkiaa hooiaa hai| lgbbg iHk kroorr dii ginntii viHc aHj vii jain dhrm 'tee vis'vaas krn vaalee look bbaart viHc phailee hooee hn| iHthee ih vrnnnyoog hai, kii s'mnn sNskritii dii iHk baaad dii s'aakhaa buHdh dhrm apnnii maat bbuumii tooN baahr phailiaa, pr aapnnee dees' viHc lgbbg 10viiN sdii tooN baaad lupt hoo giaa| jain dhrm bbaaveeN bbaart tooN baahr nhiiN giaa, pr us dii hooNd iHthee smaapt nhiiN hooii| prNpraa atee lck dooheeN vis'ees'taavaaN us dee itihaas naal jurriiaaN rhiiaaN hn| jain saadhuu atee grhisth doohaaN vrgaaN nee shinns'iiltaa atee prNpraa nuuN jiivn viHc utaariaa hai| ihnaaN gunnaaN nee ultt vaataavrn viHc vii jain dhrm atee smaaj dii hooNd nuuN bnnaa kee rHkhiaa hai| 'jin' raahiiN dHsee vicaar atee aacaar daa hii jain muniiaaN nee lgaataar prcaar prsaar kiitaa hai| jain dhrm dii muHkh koos'is', praanniiaaN nuuN sNsaar tooN mukt krvaaunn dii rhii hai| krm atee punrjnm tooN chuHttkaaraa dilaaunn dee lii hii jain dhrm daa niitii atee dhrm tHtv khrrhaa hai| aatm vidiaa naal jurree us dee naitik atee dhaarmik sidhaaNt bhut mhHtvpuurn hn| ih tHtv hoor j'iaadaa spHs'tt huNdaa hai, jd kooii ajain drs'n tooN uHltt nirjraa tHtv (krm jhrrhn dii prkriaa) 'tee tulnaatmk dris'ttii naal vicaar krn lHgdaa hai| is

Page #21
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 2 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal soodh prbNdh viHc maiN bbaartii prNpraavaaN atee khaas taur 'tee jain prNpraa viHc dHsii muktii prkriaa nuuN spHs'tt krn daa ytn kiitaa hai| is hvaalee viHc sbb tooN philaaN asiiN jain prNpraa joo muktii dee aalee duaalee vikst hooii hai, nuuN pees' krn jaa rhee haaN| jain dhrm dii utptii 19viiN sdii viHc jd jain vidiaavaaN daa adhiain s'uruu dii avsthaa viHc sii vidvaanaaN nee jain dhrm dii utptii dee hvaalee viHc kaaphii viroodhii vicaar prgtt kiitee| vilsn, laaseen atee vaivr daa vicaar sii ki jain dhrm buHdh dhrm dii ik s'aakhaa hai| ih miHthiiaa dhaarnaa, jain dhrm atee buHdh dhrm dii kuHjh saadhnaavaaN atee sidhaaNtaaN dee aaps viHc iHk vikhaaii deenn vaalee meel 'tee aadhaart sii| duusree paasee kooleevrook, priNsp, aasttiiveeNsn daa ih mHt tHth tee bbrpuur sii ki jain dhrm buHdh dhrm tooN praaciin hai| bbaaveeN uhnaaN daa ih vicaar is glt klpnaa 'tee aadhaart sii ki mhaaviir dee ceelee iNdr bbuutii gootm, sidhaarth gootm hii sn| ihnaaN doohaaN dhaarnaavaaN daa khNddn krkee vuulhr, jaikoobii atee hrnl nee ih siHdh kiitaa ki jain - buHdh aagm grNthaaN dee tulnaatmk adhiain dee aadhaar tee ki vrdhmaan mhaaviir atee s'aaky munii buHdh smkaalii sn| is tHth nuuN pees' krn daa sihraa hrmn jaikoobii nuuN jaaNdaa hai, jihnaaN nee siHdh kiitaa ki vrdhmaan tooN philaaN jainiiaaN dii paars'naath prNpraa sii atee uhnaaN daa saadhuu sNgh vii sii| vaidik utptii daa sidhaaNt puraatn viHdiaa dii puraannii piirrii dee vidvaanaaN nee jain buHdh dhrm nuuN vaidik dhrm tooN paidaa hooiaa mNniaa| uhnaaN daa mHt sii ki ihnaaN dhrmaaN dii utptii, "braahmnn dhrm dee sidhaaNtaa dee ultt hooii,

Page #22
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 3 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal kraaNtii daa siHttaa sii" jain - buHdh dhrm dee sidhaaNtaaN atee saadhnaavaaN vaidik sidhaaNt atee saadhnaavaaN viHcooN paidaa hooee sn| duusree s'bdaaN viHc jain dhrm brhm dhrm dee aNdr hii iHk viroodhii aNdooln dee ruup viHc paidaa hooiaa| jain dhrm dii utptii daa ih vaidik sidhaaNt kaaphii smeeN tooN crcaa viHc rihaa hai atee jain dhrm nuuN ik veed dhaarmik sidhaaNt dee ruup viHc likhiaa jaa rihaa hai| is vicaar 'tee aneekaaN dhaarnaavaaN nee jnm liaa| philii dhaarnaa ih hai ki sNskritii dii anngaarik dhaaraa s'mnn sidhaaNt vaidik aariiaa dii yHg 'tee aadhaart vivsthaa dee ultt usee dee aNdr paidaa hooii prtiikriaa ruup utpNn hooiaa| duusrii dhaarnaa ih hai ki vaidik sNskritii bbaart dii praaciintm sNskritii hai| tiisrii dhaarnaa ih hai ki praaciin upnis'dh jain buHdh dhrm tooN puraannee hn| kuHjh upnis'dh hii nhiiN, sgooN kuHjh vaidik suutr grNth vii jain dhrm tooN puraannee hn| ih vii kihaa jaaNdaa hai ki cauthaa sniaas aas'rm braahmnn phirkee viHc sbb tooN philaaN sthaapt hooiaa| aaoo ihnaaN dhaarnaavaaN dii prmaanniktaa daa priikhnn asiiN sNkheep viHc kriiee| vaidik kaal tooN philaaN daa pichookrr , - s'mnn vicaar dhaaraa dii vaidik braahmnn utptii daa sidhaaNt us smeeN sthaapt kiitaa giaa| jd anaariiaa atee bbaart dii philii vaidik sNskritii dee vis'ee viHc kuHjh vii jaannkaarii nhiiN sii| siNdhuu ghaattii sbbiaHtaa jaaN hrrHpaa sNskritii dii khooj tooN baaad is sidhaaNt daa muliaaNkn kiitaa jaannaa j'ruurii hoo giaa| hrrHpaa tee moohnjoodrroo ngraaN dee khNddraaN nee ih saaph prgtt kr diHtaa hai ki bbaart viHc aariiaa dee aaunn tooN philaaN iHthooN tHk ithooN dee uHtr pHchm bbaag viHc iHk vikst sNskritii sii| is sNskritii dii tulnaa vaidik aariiaa sNskritii viHc vikhaaii diNdii hai| is lii puraatn vidiaa dee

Page #23
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 4 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / vidvaanaaN nee vaidik sNskritii dii praaciintaa dee hvaalee viHc apnnee vicaar bdlnnee s'uruu kr diHtee hn| bbaart viHc aariiaa daa aaunnaa aam taur tee pNdraaN sau iisaa puurv dee aas paas mNniaa giaa hai| vaidik saahit atee sNskritii daa vikaas is tooN baaad s'uruu hooiaa| is prkaar philaaN vaidik kaal tooN philaaN atee aariiaa hrrHpn sNskritii vaidik aariian sNskritii tooN kaaphii puraannii sNskritii hai| hrrHpn sNskritii dii vidhaaniktaa nuuN aneekaaN aadhunik puraatn vidiaa dee leekhkaaN nee sviikaar kiitaa hai| ih aam taur tee sviikaar kiitaa jaann lHgaa hai ki saaddee praaciin sidhaaNt atee sNskritii viHc kii tHtv anaariiaa atee aariiaa dee aaunn tooN philaaN utpNn hooee hn| bbaartii sNskritii viHc angaarik prNpraa daa sNbNdh avaidik hrrHpn sNskritii dee naal rihaa hai| vaidik yHg krm kaaNdd dii prtiikriaa praaciin upnis'dh jihee baaad viHc likhee vaidik grNthaaN viHc uplHbdh huNdii hai| jis nuuN anaariiaa taaps prNpraa daa prbbaav kihaa jaaNdaa hai| aneek saal philaaN ddaa: goobiNd cNd paaNddee nee is tHth nuuN heetth likhee s'bdaaN viHc prgtt kiitaa sii, aneekaaN puraatn leekhkaaN daa mHt hai ki buHdh dhrm atee jain dhrm baahmnn dhrm dee aNdr hii yuHg viroodhii kNmaaN dee siHttee vjooN utpNn hooee hn| ih asiiN siHdh krn daa ytn kiitaa hai kii yuHg viroodhii vicaar joo vaidik sNskritii dee aNdr vikhaaii diNdee hn, taaps prNpraa tooN prbbaavit hn| ih prNpraa is lii veedaaN tooN philaaN dii apnnee aap siHdh hoo jaaNdii hai| jain dhrm nuuN isee vaidik vicaar dhaaraa dii agvaaii krdii hai| is tooN hii buHdh dhrm dii utptii hooii hai| bbaaveeN ih vaidik vicaar dhaaraa tooN j'iaadaa prbbaavit hai, buHdh dhrm prtiikriaa dee siHttee vjooN utpNn hoonn vaalaa sudhaarvaadii dhrm hai| ih sidhaaNt itihaask prmaann agiaantaa jaaN purv sbbiataa dii andeekhii tee adhaart prtiit huNdaa hai| 3

Page #24
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 5 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / buHdh dhrm dii utptii dee prsNg viHc ddaa: paaNddee nee mnn siNgh dii utptii tee ih suNdr vicaar philii vaar prgtt kiitaa hai| is tooN philaaN sr jaan maars'l nee visthaar naal hrrHpn sNskritii viHc praapt yoog atee saadhnaa dee utptii dee hvaalee viHc apnnee vicaar prgtt kiitee hn| maars'l dee vicaar nuuN aam taur tee sbb nee sviikaar kiitaa hai, kiuNki uhnaaN dee vicaar tthoos puraatHtv sbuutaaN tee adhaart sn| yoog jaaN kaayootsrg mudraa viHc purs' aakritii (muurtii) siNdhu ghaattii dii khudaaii tooN praapt hooii hai| ddaa: laal munii joos'ii nee ih sNkeet diHtaa hai ki ih hrrHpn yoogii aakritiiaaN bbaart dee praag itihaask kaal dee munii atee s'roomnnaaN diiaaN aakritiiaaN hn, jihnaaN nuuN maars'l aadi vidvaanaaN nee s'iv aadi dii aakritii dHsiaa hai, uhnaaN nuuN ddaa: joos'ii nee yoogii jaaN munii dii aakritii aakhiaa hai| maikee raahiiN kiitii khudaaii atee maars'l raahiiN vrnnn kiitee, "itihaask s'iv ruup) mudraa dee hvaalee viHc ddaa: laal munii joos'ii nee heetth likhee vicaar prgtt kiitee hn, "itihaask braahmnn atee hiNduu dhrm dii hooNd vaalee s'iv, mhaadeev, trimuurtii atee ps'uuptii dee sidhaaNtaaN tooN philaaN paag itihaask bbaart viHc atee buHdh dhrm atee jain dhrm viHc munii, ytii atee mnn hooee hn| is lii siNdhuu ghaattii viHcooN praapt mudraa praag vaidik bbaartii sNskritii dee yoogii dii mudraa hoonnii caahiidii hai| | hrrHpn sNskritii dii vidhaans'aalaa viHc praapt yoog saadhnaa atee dhiaan saadhnaa tooN ih binaa s'Hk prmaannit huNdaa hai ki s'umnn sidhaaNt anaariiaa atee avaidik hn| is lii vaidik upnis'dhaaN viHc vrnnn yoog vicaar anaariiaa tooN prbbaavit hoonnaa caahiidaa hai| isee lii praaciin vaidik sidhaaNt atee yoog saadhnaa nhiiN hai, ih taaN yoog saadhnaa tooN ultt hii hai| vaidik baahmnnaaN dee sidhaaNt atee uhnaaN dii saadhnaa munii atee s'roomnnaaN dee viroodh viHc rhii hai| vaidik baahmnn dhrm

Page #25
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 6 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 8 atee s'uruu dee s'roomnn dhrm dee viHc viroodh nuuN visthaar naal ddaa: goobiNd cNd paaNddee atee ddaa: laal mnii joos'ii nee spHs'tt kiitaa hai| praag itihaask muniiaaN daa prbbaav vaidik jeetuu aariiaa nee cheetii hii anaariiaa nuuN hraa diHtaa| vaidik saahit atee dhrm tee is anaariiaa sNskritii daa prbbaav spHs'tt ruup viHc veekhiaa jaa skdaa hai| udaahrn vjooN vaidik deevtaa rudr hunn anaariiaa deevtaa mNniaa jaann lHg piaa| vaidik saahit viHc anaariaa prNpraa dee vrnnn vii mildee hn| rig veed viHc ajihee ik munii daa vrnnn hai jis nee yoog saadhnaa kiitii hai| us nuuN kees'in aakhiaa giaa hai atee sNbbaavnaa hai ki uh nNgn (vaatrsnaa) rihaa krdaa sii| hoor vaidik grNthaaN viHc vii likhiaa hai ki munii jaaN taaN nNgee rhiNdee sn jaaN ks'aaee (kthaaii) rNg dee kHprree phinndee sn| kiith atee maikddaanl nee tthiik hii aakhiaa hai, "jaapdaa hai ki muniiaaN nuuN uhnaaN pujaariiaaN nee sviikaar nhiiN kiitaa joo krm kaaNddii sn atee jinhaaN dee vicaar munii prNpraa tooN bilkul ultt sn| ih prNpraa sNtaan atee daan dks'naa caahun vaalee bbautik vicaar dhaaraa tooN uHcii sii"| muniiaaN atee s'mnnaaN tooN vaidik ris'ii jaannuu sn ih tHth braahmnn grNthaaN tooN prgtt hoo jaaNdaa hai| ih grNth binhaaN s'Hk ih vicaar prgtt krdee hn ki muniiaaN atee s'mnnaaN dee sidhaaNt atee uhnaaN diiaaN saadhnaavaaN vaidik braahmnnaaN dii vicaardhaaraa tooN ultt sn| 'eetraiy braahmnn' daa heetth likhiaa pd is gHl nuuN spHs'tt krdaa hai: "mliin jaaN ks'aaee kHprree phinnn daa kii phaaidaa hai? mrigs'aalaa phinnn daa kii arth hai? daarrhii rHkhnn dii ki loorr hai? hee braahmnn ! puHtr dii iHchaa kroo sNsaar viHc ihoo prs'Nsaa yoog vstuu hai"|" 11 is udaahrnn tooN ptaa cHldaa hai ki us smeeN kuHjh ajihee saadhuu sNniaasii sn joo kthaaii kHprree phinndee sn, daarrhii muHch rHkhdee sn,

Page #26
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 7 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / migs'aalaa dhaarn krdee sn atee viaahutaa jiivn btiit krdee sn| grhisth jiivn tee ih prbbaav braahmnn drs'n daa sii joo saadhuu jiivn nuuN sviikaar nhiiN krdaa sii| pr muniiaaN atee s'roomnnaaN nee aapnnii saadhuu prNpraa nuuN uHcee vaidik kaal dii vaidik hHd tooN baahr kaaim rHkhiaa| aHgee cHl kee uhnaaN dee sidhaataaN atee saadhnaavaaN nuuN vaidik prNpraa dee ris'ii mhaaN ris'iiaaN nuuN prbbaavt kiitaa| | aneekaaN vidvaanaaN nee is tHth vHl saaddaa dhiaan khiHciaa hai kii paag itihaask muniiaaN atee s'roomnnaaN dii dhaarmk prNpraa viHc yoog, saaNkhy, jain dhrm atee buHdh dhrm dii mul utptii hooii hai| ihnaaN phirkiaaN diiaaN kuHjh vis'ees'taavaaN puraatn upnis'dhaaN viHc praapt huNdii hai| joo nis'cai hii muniiaaN tee mnnaaN daa prbbaav aakhiaa jaa skdaa hai| saaNkhy yoog drs'n dii praaciintaa daa vrnnn krdee hooee nrik jNbr nee iHk mhHtv puurn gHl aakhii hai, "ih sidhaaNt muul vaidik braahmnn prNpraa naal sNbNdht rhee hn atee duusree paasee naa asiiN saaNkhy yoog dee muul sidhaataaN viHc paauNdee haaN| ihnaaN doohaaN pNpraavaaN dii utptii bilkul bbiNn hai| saaNkhy yoog daa sNbNdh jain sidhaataaN naal hai joo kisee hHd tHk tiirthNkraaN jaaN muul avaidik bbaartii sNskritii dee itihaask atee kthaatmk bbaagaaN naal sNbNdht hn| is lii saaNkhy atee yoog dee muul sidhaaNt kaaphii praaciin hoonnee caahiidee hn| us tee vii puraatn bbaartii grNthaaN viHc uhnaaN daa vrnnn nhiiN hai| haaN baaad dee uHtrkaaliin upnis'dhaaN atee bbgvt giitaa viHc ihnaaN daa vrnnn j'ruur hooiaa hai| jiHthee muul vaidik sidhaataaN naal ihnaaN daa taalmeel bitthaa diHtaa giaa hai| ktthoor itihaask viroodh daa piHchaa krdee hooee aariiaa hmlaavr daa rhHsvaadii dimaag kuHjh khuHliaa atee muul nivaasiiaaN dee sujhaaa aaee atee uhnaaN tooN prbbaavit hooee| is daa siHttaa ih nikliaa ki dooheeN prNpraavaaN aaps viHc mil giiaaN atee shii smeeN

Page #27
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 8 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal tee mHdhkaaliin atee aadhunik bbaartii vicaar tooN prbbaavit atee sihtmNd phirkee khrrhee hoo gee| I jiNmr dee is mHt tooN jain sidhaaNtaaN atee s'mnn vicaar dhaaraa dii us puraatn prNpraa nuuN surHkhiat aakhnnaa ktthin hooveegaa jis viHc aakhiaa giaa hai ki us dii utptii vaidik aariiaa tooN hooii hai| jain dhrm, buHdh dhrm, yoog, s'aaNkhy atee praaciin upnis'dhaaN dee saadhnaa dee sidhaaNt munii atee s'roomnn dee sidhaaNtaaN tooN preerit hn| jis nee ati praaciin avaidik hrrHpn sNskritii nuuN jiuNdaa rHkhiaa hai is sidhaaNt viHc sNsaar, krm, yoog, dhiaan atee mooks' daa nirvaan dee sidhaaNt mildee hn| muniiaaN atee s'mnnaaN nee bbaartii sNskritii vicaar dhaaraa dee nirmaann viHc aapnnaa mhHtvpuurn yoogdaan paaiaa hai| is trk dee hvaalee viHc sNniaas dii utptii nuuN vaidik braahmnn dhrm viHc khoojnnaa srl nhiiN hai| aam vidvaanaaN nee ih mHt prgtt kiitaa hai ki braahmnnaaN raahiiN prgtt kiitaa cauthaa aas'rm buHdh tooN baaad hii paidaa hooiaa hai|4 ddaa: sukumaar dHt nee vii kihaa hai, ki braahmnn saadhnaa dii vicaar dhaaraa, buHdh jain dhrm naal mildii juldii hoonn dee kaarn ktthintaa naal surkhiaHt rHkhii jaa skii hai| puraatn upnis'dhaaN viHc sNniaas nuuN 15 sviikaar nhiiN kiitaa giaa| ddaa: laal mnii joos'ii nee kihaa hai ki s'mnn daa philaa pryoog 'vhdarNyk' upnis'dh viHc hooiaa hai| ih s'bd smucee braahmnn saahit viHc kitee vii snmaan daa paatr nhiiN rihaa| uhnaaN anusaar, "kooii vii upnis'dh buHdh kaal tooN philaaN daa siHdh nhiiN kiitaa jaa skdaa| praaciintm dooheeN upnis'dh 'vrhdarNyk' atee chaadooNgyoo vii buHdh atee mhaaviir tooN philaaN dee aakhee nhiiN jaa skdee| ihnaaN doohaaN upnis'dhaaN daa smaaN pNjvii sdii ii. puu. mNniaa hai atee baakii puraannee

Page #28
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 9 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / upnis'dhaaN nuuN 400 tooN 200 ii. puu. viHckaar rHkhiaa hai| uhnaaN is tHth vHl saaddaa dhiaan khiHciaa hai kii mgdh dee raajee ajaats'truu daa vrnnn vdarNk upnis'dh (II-i-i) atee koos'iitikii upnis'dh caipttr (IV-i) viHc aaiaa hai| ih raajee buHdh atee mhaaviir dee smkaalii rhee hn| 16 ddaa: kiith nee vii aakhiaa hai ki ih bilkul asNbbv hai ki kisee vii upnis'dh nuuN cheeviiN sdii ii. puu. tooN philaaN mNniaa jaavee, jee kooii ajihaa mNndaa vii hai taaN ih us dii aapnnii niHjii klpnnaa hooveegii| 17 | cauthee aas'rm daa vrnnn krn vaalee, braahmnn dhrm suutr buHdh kaal dee baaad daa hai| jaikoobii, buulr atee s'aarpeeNttiiyr daa is lii ih aakhnnaa asiHdh hoo jaaNdaa hai kii jain buHdh saadhuu phirkee nee baahmnn sNniaasiiaaN tooN kuHjh udhaar liaa hai| jain, buHdh bbiks'uu sNsthaanaaN dee hooNd viHc aa jaann tooN baaad vii baahmnn vidhii bnnaaunn vaaliaaN nee sNniaas nuuN sviikaar kiitaa| jain prNpraa dii praaciintaa , jain sidhaaNtaaN dee adhiain dee pichookrr viHc saanuuN jain itihaas atee puraannii kthaavaaN nuuN tthiik ddhNg naal smjhnnaa uciHt hooveegaa| jain dhrm nuuN mNnnn vaaliaaN daa ih vis'vaas hai ki uhnaaN daa dhrm bhut praaciin hai| mhaaviir tooN philaaN uhnaaN dee anusaar 23 tiirthNkr hoor hooee hn| mhaaviir jain dhrm dee sNsthaapk nhiiN sgooN prsaar krn vaalee hooee hn| jain dhrm taaN anaadii atee aNnt hai| 23 tiirthNkraaN dee naaN is prkaar hn: 1. ris'bb deev (aadii naath), 2. ajit naath, 3. sNbbv naath, 4. abbinNdn naath, 5. sumtii naath, 6. pdm prbb, 7. supaars'v naath, 8. cNdr prbb, 9. suvidhii naath (pus'p dNt), 10. s'iitl naath, 11. sriiyaaNs naath, 12. vaasu pujy, 13. biml naath, 14. anNt naath, 15. dhrm

Page #29
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 10. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / naath, 16. s'aaNtii naath, 17. kNthu naath, 18. arhN naath, 19. mlii naath, 20. muniisuvrt naath, 21. neemii naath (nmii naath), 22. aris'tt neemii naath, 23. paars'v naath18 24 veeN tiirthNkr mhaaviir sn, joo s'aaky munii mhaatmaa buHdh dee smkaalii sn| | uprookt tiirthNkraaN viHcooN j'iaadaa dii praaciintaa siHdh krnaa sNbbv nhiiN hai| pr uhnaaN dii hooNd tooN jain prNpraa daa vis'vaas uhnaaN dii praaciintaa siHdh krn lii aapnnee aap viHc ik mhHtvpuurn prmaann hai| s'aaky munii buHdh tooN philaaN vii 24 buHdhaaN dee hoonn dii klpnaa nuuN is hvaalee naal yaad kiitaa jaa skdaa hai| 19 | kuHjh ik vidvaanaaN daa ih mHt hai ki philee tiirthNkr ris'bb deev daa vrnnn veedaaN viHc aaiaa hai|20 vis'nuuN puraann atee bbaagvt puraann nee vii uhnaaN daa vrnnn kiitaa hai| ih nis'ct ruup viHc aakhiaa jaa skdaa hai ki ih vrnnn ik itihaask viaktii dee naal jurree hooee hn| pr jain prNpraa ik mHt tooN uhnaaN nuuN jain dhrm dee sNsthaapk dee ruup viHc j'ruur sviikaar krdii hai| | ris'bb deev tooN baaad tiirthNkraaN viHc braahmnn puraann sumtiinaath daa vrnnn krdee hn| kris'n dee pauraannik vrnnn viHc 22veeN tiirthNkr aris'tt neemii naath daa sNbNdh hai|22 buHdh saahit viHc vii lgbbg saaree hii tiirthNkraaN daa vrnnn kisee naa kisee ruup viHc aaiaa hai, jis nuuN ddaa: bbaag cNd jain nee sNklit kiitaa hai|23 23veeN tiirthNkr paars'v naath dii itihaasiktaa daa prmaann binhaaN s'Hk itihaaskaaraaN kool hn| jain prNpraa dee anusaar paars'v naath mhaaviir tooN 250 saal philaaN hooee hn| ih maantaa paars'v naath nuuN 8viiN sdii ii. puu. daa siHdh krdii hai| paars'v naath dii prNpraa tooN praapt jiivnii ih dHsdii hai, kii uh vaaraannsii dee raajaa as'v sain dee

Page #30
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 11 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / spuHtr sn| uhnaaN dii maataa daa naaN baamaa sii| 30 saal tHk uh histh avsthaa viHc rhee baaad viHc uhnaaN saadhuu vrtaaN nuuN sviikaar kiitii| saadhuu jiivn viHc uhnaaN keevl giaan praapt kiitaa atee 70 saal tHk uh aam lookaaN nuuN dhrm updees' diNdee rhee| 100 saal dii umr viHc sNmeet s'ikhr (bihaar) viHc uhnaaN daa prii nirvaan hooiaa| 24 paars'v naath daa dhrm caaturyaam dhrm (caaujaam dhHm) kihaa giaa hai| ih caar yaam (niym) is prkaar hn: 1. ahiNsaa, 2. sHc, 3, astee (coorii naa krnaa), 4. apriihi buHdh kaal dee paalii saahit viHc paars'v naath dee phirkee dee hoonn dee kii hvaalee atee aneekaaN prmaann mildee hn| hrmn jaikoobii nee ihnaaN prmaannaaN vHl saaddaa dhiaan khiHciaa hai|25 paalii saahit nirgrNthaaN dee sidhaaNtaaN daa vrnnn krdaa hai| uHthee mhaaviir nuuN naatpur (giaat puHtr) aakhiaa giaa hai| kiuNki uh giaat puHtr kul dee sn atee uhnaaN dee maataa pitaa paars'v naath prNpraa dee anuyaaii sn|27 | s'uruu dee buHdh saahit viHc nigNtth naatpur dee naaN daa aneekaaN vaar vrnnn aaiaa hai| 'aNgutr nikaaee` grNth viHc kihaa giaa hai| | nigNtth naatput sbb nuuN jaanndee hn atee veekhdee hn| uh aapnnee aap nuuN srvg aakhdee hn atee ih sikhaauNdee hn ki tpHsiaa dee raahiiN puraannee krmaaN dii nirjraa kiitii jaa skdii hai atee nveeN krmaaN daa aas'rv rookiaa jaa skdaa hai| jd krmaaN daa aas'rv bNd hoo jaaveegaa taaN duHkhaaN tooN muktii hoo jaaveegii| 28 'mhaavHg` viHc ih vrnnn aaiaa hai ki mhaaviir daa ghisth anuyaaii siNgh sainaaptii aapnnee s'aastaa (guruu) dii iHchaa dee ultt buHdh nuuN milnn giaa| us nee mhaaviir dee kriaavaad nuuN chHdd diHtaa atee buHdh dee akriaavaad nuuN sviikaar kr liaa| mhaaviir daa kriaavaad

Page #31
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 12 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aatmaa, sNsaar atee kriaa viHc vis'vaas krdaa hai| jd ki buHdh dee akriaa vaad viHc ih sbb kuHjh nhiiN hai| 29 'aNgutHrnikaaee" viHc jain vkaacaar daa vrnnn mildaa hai| jiHthee jain vk (upaask) daa niym is prkaar vrnnn kiitaa giaa hai, "maiN aHj ik nis'ct dis'aa viHc jaavaagaaN| uHthee ik hoor sthaan tee oopoosth (dhaarmik kriaa) dee sNbNdh viHc aakhiaa giaa hai ki jiHthee upaask 24 ghNttee daa poos'dh (upaask daa ik vrt) krdaa hai atee mn vcn atee kNmaaN naal bbiks'uu dii trhaaN rhiNdaa hai| 'diirghnikaaee' daa saamHjphlsHt caatuyaam sNbr eesNbuutoo" daa vrnnn mildaa hai| ih vrnnn buHdh atee ajaats'truu dee viHckaar hooee vaartaalaap dee hvaalee naal aaiaa hai| jiHthee raajaa nigNtth naatput naal hooii bbeeNtt daa vrnnn krdaa hai| jaikoobii dee anusaar paalii caatuyaam praakrit caaujaam hai| jiHthee paars'v naath diiaaN caar siHkhiaavaaN daa vrnnn mildaa hai| ii. ddblyuu. haapkiNj nee kihaa hai buHdhaaN nee nirgrNthaaN nuuN nveeN phirkee dee ruup viHc kisee sthaan 'tee vii vrnnn nhiiN kiitaa atee naa kisee sthaan 'tee naatput nuuN us dhrm daa sNsthaapk kihaa hai| jd kii jaikoobii sHcaaii dee naal ih aakhdee hn ki jain dhrm daa sNsthaapk mhaaviir tooN kaaphii philaaN hooiaa hai| ih phirkaa nis'cit hii buHdh tooN philaaN daa hai| 31 30" ih vrnnn is tHth dee tthoos prmaann hn ki mhaaviir jd s'aastaa (updees' deenn vaalee ) vii nhiiN hooee sn, paars'v naath dee mNnnn vaalee us smeeN maujuud sn| is prkaar siHttee vjooN ih aakhiaa jaa skdaa hai ki jain dhrm avaidik hai atee veedaaN tooN philaaN daa dhrm hai| buHdh dhrm dii trhaaN jain dhrm vii vaidaaN dii hooNd nuuN nhiiN mNndaa| mhaaviir tooN philaaN tiirthNkr mnn prNpraa dee anuyaaii rhee hn| mhaaviir nee uhnaaN dii

Page #32
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 13 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aadhiaatmk prNpraa nuuN grhinn kiitaa atee us nuuN nvaaN sudhriaa hooiaa ruup prdaan kiitaa| s'mnn prNpraa jiveeN ki philaa aakhiaa jaa cuHkaa hai hHrrpaa sNskritii dee yoog prNpraa naal jurrii hooii hai| kuHjh vidvaanaaN daa ih vii mHt hai ki jain dhrm dee kuHjh tHtvaa nuuN siNdhuu ghaattii dii sHbbiataa viHc vii khoojiaa jaa skdaa hai| ddaa: jyootii prsaad jain nee proophaisr s'riikaaNt s'aastrii dee heetth likhee s'bdaaN daa hvaalaa diHtaa hai| "3000-2500 ii. puu. dii siNdhuu sbbiataa viHc ngntaa atee yoog ris'bb dii puujaa atee hoor ciNn jain dhrm dii hooNd vHl hoor sNkeet krdee hn| is lii siNdhuu sbbiataa anaariiaa jaaN avaidik sbbiataa khii jaaNdii hai"|32 ddaa: hiiraa laal jain nee jain dhrm dii utptii nuuN hHrrpaa sNskritii viHc khoojiaa hai| uhnaaN hHrrpaa dii khudaaii viHcooN ngn purs' muurtii dii klaa dii tulnaa loohaaniipur vicooN praapt hHth pair rhit ngn purs' dee naal ghirii smaantaa prgtt kiitii hai| 33 mhaaviir daa smaaN iNjh jaapdaa hai ki mhaaviir dee smeeN uHtr bbaart viHc khaas taur tee mgdh viHc paars'v naath prNpraa dee kaaphii anuyaaii sn| ih iHk ajihaa smaaN sii jdooN bbaart viHc sNskritk privrtn aa rihaa sii| raajnitiik pHkh tooN us smeeN doo prkaar dee srkaarii tNtr sn, raajtNtr atee gnntNtr| mgdh atee koos'l viHc raajtNtr sii joo vistaar vaadii atee upnivees' vaadii sii| duusree paasee vais'aalii dee lichHvii, kpil vstuu dee s'aaky kus'iingr dee muHl aadi gnntNtr dii prtiinidhtaa krdee sn| uh sutNtrtaa atee looktNtr viHc vis'vaas krdee sn| doohaaN raajtNtraaN atee gnntNtraaN viHc aaee din yuHdh vii huNdee sn| udaahrnn vjooN mgdh daa aj'aats'truu, vais'aalii dee lichHviiaaN

Page #33
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 14 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / daa dus'mnn sii| isee prkaar koos'l daa raajaa vidduudaam nee kpil vstuu dee s'aaky uHpr hmlaa kiitaa atee bbrpuur nuksaan phuNcaaiaa| us smeeN ik hoor raajniitik ghttnaa sii pNjaab tee prs'iian hmlaa| pr asl viHc mgdh atee koos'l dee itihaas tee is daa kooii asr nhiiN piaa| 34 | vrdhmaan mhaaviir daa smaaN dhaarmik uthl puthl daa smaaN sii| puraatn vaidik dhrm nighaar vHl jaa rihaa sii| vaidik braahmnn dee yuHg sNbNdhii kriaa kaaNddaa nuuN muniiaaN atee s'roomnnaaN dee dhrm atee drs'n daa skht mukaablaa shinn krnaa pai rihaa sii| vaidik braahmnn atee avaidik mnnaaN viHc hooee sidhaaNtk viroodh puraatn jain buHdh saahit viHc vikhaaii diNdee hn| ihnaaN grNthaaN viHc us smeeN aneekaaN phirkiaaN atee daars'nik mHtbbeedaaN daa vrnnn aaiaa hai| diirghnikaaee dee mjaalsuHt viHc ajihee 62 miHthiiaa s'ittii (glt vis'vaas) daa vrnnn mildaa hai|35 | sutrkritaaNg viHc bbgvaan mhaaviir dee smeeN prclt 363 phirkiaaN, up phirkiaaN daa vrnnn mildaa hai| 36 ihnaaN viHcooN j'iaadaa phirkiaaN dee sNsthaapk s'mnn atee priivij'k sn| naastiktaavaad, bbautiktaavaad, nis'ctvaad, iis'vrvaad, anis'vrvaad atee prtHkhvaad jihee daars'nik sidhaaNt ihnaaN daars'nikaaN viHc prclt sn| ddaa: goobiNd cNd paaNddee dee anusaar ihnaaN s'roomnnaaN atee muniiaaN viHc priiviraaj'ktaa diikhiaa), niraas'aavaadiitaa, naastiktaa atee aneekaatimktaa j'iaadaa sii| s'uruu dee jain dhrm viHc ih caaree vis'ees'taavaaN vikhaaii diNdiiaaN hn| s'mnn prNpraa viHc paars'v naath prNpraa dee anuyaaii j'iaadaa sn| ih iHk ajihii dhrm kaaNtii daa smaaN sii jdooN vrdhmaan mhaaviir daa jnm hooiaa|

Page #34
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 15 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / mhaaviir daa jiivn mhaaviir s'bd daa arth hai, mhaan bhaadr| ih iHk ajihaa vis'ees'nn hai joo aNtm tiirthNkr dii naitik atee adhiaatmik vis'ees'taavaaN vHl j'iaadaa is'aaraa krdaa hai| viaktiigt naau tooN j'iaadaa uhnaaN daa naauN vrdhmaan sii| uhnaaN daa jnm lgbbg 599 ii. puu. vais'aalii dee neerree kuNddpur jaaN kuNddlgraam (aHj kHl daa bsaarr, muj'Hphrpur-bihaar) viHc hooiaa sii| uhnaaN dee pitaa daa naam mhaaraajaa sidhaarth sii, joo giaat kul dee khHtrii sn| maataa daa naam mhaaraanii tris'laa sii, joo vais'aalii lichHvii prmuHkh ceettk dii puHtrii sii| mhaaviir daa jiivn aneekaaN grNthaaN viHc mildaa hai| jis tooN asiiN bblii bbaaNt jaannuu haaN| 36 . | sveetaaNbr jain prNpraa anusaar raajkumaar vrdhmaan dii s'aadii raajkumaarii ys'oodhaa dee naal hooii sii| uhnaaN dee ghr piaa drs'naa naam dii iHk puHtrii vii paidaa hooii sii| digNbr jain prNpraa is gHl nuuN sviikaar nhiiN krdii| 30 saal dii umr viHc mhaaviir nee ghr daa tiaag kr diHtaa atee munii hoo gee| 12 saal tHk uhnaaN ktthoor tHp atee dhiaan kiitaa atee keevl giaan praapt kiitaa| baakii 30 saal tHk mhaaviir nee tiaag atee ahiNsaa daa saadhuu jiivn daa updees' diHtaa| saadhuu jiivn tee j'iaadaa joor diHtaa atee burrhmcrj vrt pNjveeN mhaavrt dee ruup viHc sthaapt kiitaa| paars'vnaath dee caaturyaam sNvr viHc uhnaaN brhmcrj vrt nuuN joorr kee pNcyaam dii rcnaa kiitii| tiaagii lii uhnaaN anus'aasn dii vivsthaa kiitii| jis nuuN smaaN painn tee jain sNgh kihaa giaa| us viHc caar vrg sn, saadhuu, saadhvii, s'aavk (upaask) s'aavikaa (upaasikaa) iNjh prtiit huNdaa hai ki paars'v naath prNpraa dee anuyaaii mhaaviir duaaraa sthaapt is sNgh viHc s'aaml hoo gee sn| utraaadhiain

Page #35
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 16 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / suutr viHc paars'v naath dee ceelee kees'ii atee mhaaviir dee prmuHkh ceelee gootm dee viHckaar hooii vaartaalaap daa j'ikr mildaa hai| jis viHc doohaaN ceeliaaN nee apnnee mHt bbeedaaN nuuN khtm krkee nveeN puraannee sNgh nuuN iHk kiitaa hai| 37 jain dhrm diiaaN muul maantaavaaN jain dhrm dii utptii atee praaciintaa dee hvaalee viHc asiiN ih veekh cuHkee haaN, ki prNpraavaadii baahmnn dhrm tooN jain dhrm dee sidhaaNt bilkul vHkhree rhee hn| jain dhrm veedaaN nuuN nhiiN mNndaa, us dee sidhaaNt taaN us dee tiirthNkraaN raahiiN dHsee gee hn| ih jin tiirthNkr vikaar bbaavaaN tooN purn mukt mNnee gee hn atee uhnaaN nuuN srvHg (sbb kuHjh jaannn atee veekhnn vaalee) aakhiaa giaa hai| jin (arihNtaaN) raahiiN dHsiaaN dhrm hii jain dhrm hai| jain dhrm dii duujii vis'ees'taa hai iis'vr - prmaatmaa nuuN bbris'ttii krtaa naa mNnnnaa| buHdh dhrm dii trhaaN jain dhrm vii ih mNndaa hai ki aNtm sHc nuuN sris'ttii krtaa iis'vr dee ruup viHc sviikaar nhiiN kiitaa jaa skdaa| sris'ttii daa krtaa dhrtaa dee ruup viHc iis'vr nuuN jain dhrm viHc sviikaar nhiiN kiitaa giaa hai| buHdh dhrm dii trhaaN jain dhrm dii ih maantaa hai ki dhrm dii pribbaas'aa viHc iis'vr nuuN krtaa dee ruup viHc bNnaa j'ruurii nhiiN hai| is pHkhooN jain dhrm iHk anis'vr vaadii dhrm hai| jain dhrm aneekaaNt vaadii vicaardhaaraa daa dhrm hai| is dris'ttii tooN uh buHdh dhrm atee veedaaNt doohaaN tooN vHkh hai| jain dhrm aatmaa nuuN keeNdr viHc rHkh kee vicaar pees' krdaa hai| jd ki buHdh dhrm ih gHl sviikaar nhiiN krdaa| aatmaa dii hooNd jain dhrm daa muul sidhaaNt hai| jd ki buHdh dhrm aatmaa nuuN muHddh tooN hii sviikaar nhiiN krdaa| jain dhrm daa aatmvaad veedaaNtik aatmvaad tooN bbiNn hai| upnis'dhaaN viHc

Page #36
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 17. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / atee bbgvt giitaa viHc aatmaa nuuN aNtm atee iHk ruup viHc sviikaar kiitaa giaa hai| jdooN ki jain dhrm aatmaavaaN dii sNkhiaa anNt mNnii gii hai| yoog vii jain dhrm daa iHk mhHtvpuurn sidhaaNt hai| yoog dee naal sNbNdht hai dhiaan atee saadhu jiivn| jain dhrm anis'vr vaadii hai|38 us viHc tiaag tpHsiaa tee j'iaadaa bl diHtaa giaa hai| tpHsiaa dee sikhr ruup aneekaaN jain grNthaaN viHc mildee hn| mhaaviir nee ajihii tpHsiaa raahiiN nirvaan praapt kiitaa sii atee tpHsiaa dii ih prNpraa iHk lNbee smeeN tooN cHlii aa rhii hai| jain dhrm atee sNskritii daa iHk hoor prmuHkh sidhaaNt hai ahiNsaa| aNgreej'ii viHc is daa anuvaad kiitaa jaaNdaa hai Non-violence pr ih s'bd keevl naaNh pHkhii hii nhiiN hai sgooN is dee daairee viHc dyaa, kisee nuuN nuksaan naa phuNcaaunnaa atee praannii maatr dee prtii snmaan rHkhnnaa vii s'aaml hai| puraatntaa dee upaask jain acaariiaavaaN nee is sidhaaNt uHpr brree visthaar naal prgtt kiitaa hai| bbaaveeN buHdh dhrm nee vii ahiNsaa dee sidhaaNt daa updees' ditaa hai pr jain dhrm nee jis ghiraaii naal is nuuN choohiaa hai uh hoor kitee nhiiN mildaa| | daars'nik sidhaaNt dii dris'ttii tooN aneekaaNtvaad jain dhrm daa iHk mhHtvpuurn vis'ees' sidhaaNt hai| is sidhaaNt dee anusaar sHc dee bbiNn bbiNn philu keevl kisee ik dris'ttiikoonn dii prtiinidhtaa krdee hn| kuHjh vidvaanaaN nee is sidhaaNt nuuN peeks'vaad (kisee iHk pdaarth nuuN gunnaaN dee pHkhooN bbiNn bbiNn dris'ttii tooN veekhnnaa) dee ruup viHc pees' kiitaa hai| ih iHk ajihaa sidhaaNt hai jis viHc vstuu tHtv tee bbiNn bbiNn dris'ttiiaaN tooN vicaar krn dii aaj'aadii hai| baaad dee jain trk s'aastriiaaN nee is sidhaaNt nuuN vikst kiitaa hai| bbaaveeN is sidhaaNt dee updees'k dee ruup viHc mhaaviir daa naaN liaa jaaNdaa hai|

Page #37
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 18 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / jain prNpraa viHc dhaarmik kriaa klaapaaN daa aNtm updees', muktii, mooks', nirvaan jaaN keevliaa dii praaptii rihaa hai| is soodh prbNd viHc isee muktii dee svruup tee vicaar kiitaa jaaveegaa| praaciin grNth us nuuN puurn sutNtr giaan atee s'aaNtii dii avsthaa dee ruup viHc vrnnn krdee hn| us daa vrnnn naaNh pHkh ruup viHc vii kiitaa jaaNdaa hai| us nuuN vcn atee vicaar tooN pree mNniaa jaaNdaa hai| joo vii hoovee ih haaN pHkhii gunnaaN dii avsthaa hai| muktii dii srvuHc vivsthaa dee naal jain dhrm us tooN kuHjh heetthlii avsthaa ruup sugtii jaaN svrg jiivn dee udees' nuuN vii saaddee saahmnnee pees' krdaa hai| jain dhrm daa j'iaadaa anuyaaii vrg is jiivn daa iHchk huNdaa hai| ihnaaN dee udees'aaN dee pHkhooN doo prkaar daa dhrm huNdaa hai| 1. mnn dhrm joo saadhuu saadhviiaaN dee lii nirdhaart huNdaa hai 2. upaask dhrm joo s'aavk s'aavkaaN dee lii kihaa giaa hai| saadhuu atee upaask vrg dee viHc hmees'aa ik sihtmNd atee aapsii saaNjh bnnii rhii hai| saadhu saadhviiaaN nee dhaarmik jiivn atee siHkhiaa dii pviHtr prNpraa nuuN jiuNdaa rHkhiaa jd ki s'rdhaaluu s'aavkaaN nee uhnaaN nuuN hmees'aaN sutNtrtaa atee snmaan diHtaa hai| theervaad buHdh dhrm dii trhaaN jain dhrm viHc vii saadhuu phirkee daa vis'ees' stikaar rihaa hai| aNt viHc ih vii vrnnnyoog hai ki jain dhrm viHc sNsaar daa sidhaaNt vii muHkh sidhaaNt hai| is sNsaar tooN chuttkaaraa vHl sNkeet krdaa hai| jd tHk krm hai, tHd tHk sNsaar hai, krm sidhaaNt naitik bdlaau daa sidhaaNt hai| uh punrjnm daa kaarn hai, hr krm daa kNm anusaar cNgaa jaaN maarraa siHttaa huNdaa hai| krm krn vaalee nuuN is jnm viHc jaaN aglee jnm viHc us daa phl bboognnaa hii pveegaa| tiaavaad dii dris'ttii tooN ihoo bNdh hai, jd tHk krm jurree hn tHd tHk jnm prNpraa khtm nhiiN hoo skdii kiuNki punr jnm nuuN hr

Page #38
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 19 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal dris'ttii tooN duHkhaaN daa ghr mNniaa giaa hai| is lii sNsaar dii hooNd nuuN cNgaa nhiiN mNniaa jaa skdaa| is duHkh tooN mukt hoonn dee lii sNsaar dii hooNd nuuN khtm krnaa j'ruurii hai| duusree s'bdaaN viHc joo viaktii punrjnm tooN muktii caahuNdaa hai us nuuN krm diiaaN j'NjiiraaN nuuN kHttnnaa hooveegaa| jain sNskritii nee krm kHttnn dii prkriaa nuuN visthaar naal smjhaaiaa hai| jain dhrm daa vikaas tiirthNkr mhaaviir dee giaaraaN gundhr jaaN prmuHkh ceelee sn| uhnaaN dee naaN is prkaar hn: iNdrbbuutii, agniibbuutii, vaayuubbuutii, viaHkt, sudhrmaaN, mNddik puHtr, mooriiaa puHtr, akNpit, aclbbraataa, maitaariaa atee prbbaas' 39 40 saaree gndhr mhaan vidvaan sn| uh jainiiaaN dee saaree baaraaN aNg, coolhaaN puurv atee saaree sidhaaNtaaN dee pNddit sn| iNdrbbuutii atee sudhrmaa mhaaviir dee priinirvaan tooN baaad vii maujuud rhee| baakii gndhraaN nee mhaaviir dee priinirvaan tooN 12 saal philaaN hii priinirvaan praapt kr liaa sii| uhnaaN tooN baaad mhaaviir dee dhrm daa prmuHkh pHd aariiaa sudhrmaaN nuuN miliaa uhnaaN smuHcaa jain saahit apnnee ceelee aariiaa jNbuu svaamii nuuN smjhaaiaa| 41 42 43 jain prNpraa dee anusaar jNbuu svaamii aNtm keevl giaanii sn, jinhaa mhaaviir dee priinirvaan dee 64 saal baaad priinirvaan praapt kiitaa| jNbuu svaamii tooN baaad praaciin dhaarmik neetaavaaN viHcooN sbb tooN mhHtvpuurn acaariiaa bbHdr baahuu sn| jain prNpraa uhnaaN nuuN smraatt cNdrgupt mooriiaa daa guruu mNndii hai| uh jainiiaaN viHc vii praaciin prmuHkh leekhk dee ruup viHc sviikaaree jaaNdee hn| sveetaaNbr prNpraa anusaar bbHdr baahuu joo saadhnaa krn lii neepaal gee jd kii digNbr prNpraa

Page #39
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 20. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / ih mNndii hai ki uh dHkhnn viHc apnnee vis'aal munii sNgh naal jain dhrm dee prcaar prsaar lii gee| buHdh dhrm dii trhaaN jain dhrm vii mhaan raajiaaN, mhaaraanniiaaN, mNtriiaaN atee dhnvaan viupaariiaaN raahiiN sviikaar kiitaa giaa atee surHkhiat kiitaa giaa| mgdh dee biNbsaar atee ajaatstru, vais'aalii dee ceettk, avNtii dee doot, vts dee udyn, dHdhiivaahn atee cNdr gupt mooriiaa jihee raajiaaN nee jain sNgh dee vikaas viHc mhHtvpuurn hiHsaa paaiaa hai| isee trhaaN udyn raajee dii mhaaraannii prbbaavtii, koos'aaNbbii dii mhaaraannii mrigaavtii atee jyNtii atee s'reennik atee doot diiaaN mhaaraanniiaaN aadi vii mhaaviir diiaaN anuyaaii sn| uh sNgh viHc s'aaml hoo kee diikhiat hooiiaaN hn|45 atiimukt, pdm, meegh atee abbai jihee raajkumaar jain munii bnnee atee uhnaaN jain dhrm daa vikaas kiitaa hai| ih vii kihaa jaaNdaa hai ki cNdr gupt mooriiaa jain munii bnnee atee uh khud bbHdrbaah dii dHkhnn yaatraa viHc s'aaml hooee| | raajaa sNtii nee saaree bbaart viHc jain mNdiraaN daa nirmaann krkee atee jain muniiaaN updees'kaaN atee prcaarkaaN nuuN dHkhnn bbaart atee aphgaanistaan bbeejkee jain dhrm dee vikaas viHc mhHtvpuurn hiHsaa paaiaa| dusrii sdii ii. puu. viHc kliNg dee raajee khaarveel nee jain dhrm sviikaar kiitaa atee jain muurtiiaaN nuuN sthaapt kiitaa atee s'ilaa (guphaavaaN) bnnaaiiaaN|46 . mNkhlii goos'aalk atee aajiivk phirkaa mNkhlii goos'aalk vii mnn prNpraa daa anuyaaii sii, tHpsvii sii, ngn rhiNdaa sii atee bbaagvaadii sii| jain aagm grNthaaN viHc mNkhlii goos'aalk nuuN jiHthee kiitee vii tiirthNkr mhaaviir daa viroodh krdee veekhiaa giaa hai| bbgvtii sur viHc uh apnnee aap nuuN is avsrpnii kaal daa 24vaaN tiirthNkr mNndaa hooiaa paauNdee haaN| 47 .

Page #40
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 21 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / dooheeN buHdh atee jain aagmaaN viHc mNkhlii goos'aalk nuuN niytiivaad daa sNsthaapk mNniaa giaa hai| buHdh grNthaaN tooN ptaa cHldaa hai ki goos'aak nee iHk sutNtr phirkee dii sthaapnaa kiitii sii, jis daa naauN ajiivk sii| us dee vicaar anusaar: "paanniiaaN dee paap daa naa kooii kaarn hai naa kooii aadhaar, uh binaaN kisee kaarn atee aadhaar dee paapii bnn jaaNdee hn| praanniiaaN dii pviHtrtaa dee lii vii kooii kaarn atee aadhaar nhiiN hai| uh binhaaN kisee kaarn atee aadhaar dee siHdh hoo jaaNdee hn| kisee dee raahiiN vii kiitaa giaa kooii ajihaa kNm nhiiN hai, joo kisee dee aglee jnm nuuN prbbaavit krdaa hoovee| ajihaa kooii mnuHkhii kNm vii nhiiN, kooii bl nhiiN, kooii hauslaa nhiiN, kooii shinns'iiltaa nhiiN, kooii s'ktii nhiiN joo is jiivn nuuN prbbaavit kr skee uh saaree praannii jinhaaN viHc saah hai jinhaaN jnm liaa hai, jinhaaN viHc jiivn hai uh s'ktii, smHrthaa atee gunn rhit hn| pr uh bbaag, praakritii dee raahiiN vikst hooee hn atee duHkh daa anubbv chee vrgaaN viHc krdee hn| 49 goos'aalk dee mul drs'n dee anusaar paap jaaN puNn daa kNm kisee iHchaa daa siHttaa nhiiN hai| mnuHkh kooii vii kNm nhiiN krdaa hai naa cNgaa naa buraa| pr us dee kNm bbaag uHtee aadhaart huNdee rhiNdee hn| is daa arth hai kii goos'aalk dee sidhaaNt anusaar is duniiaa viHc hr vstuu daa bbaag nis'ct hai atee siHttee vjooN us viaktii dii sutNtr iHchaa atee ulNghnnaa dii kooii thaaN nhiiN hai, us dee aapnnee smuHcii sNsaark hooNd viHc| "avipaakii krm nuuN phldaaik bnnaaunn daa kooii prs'n nhiiN hai, atee naa tpHsiaa, naa vrt jaaN daan aadi raahiiN pHkee hooee krmaaN tooN mukt hooiaa jaa skdaa hai| sNsaar iHk maap tooN maapiaa giaa hai| usdaa aanNd naa ghHtt huNdaa hai naa vHdh huNdaa hai atee naa hii us dii

Page #41
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 22 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal kooii ghaatt jaaN vaadh hai| jis prkaar ik suut daa goolaa suHttee jaann tee uchHl jaaNdaa hai usee prkaar muurkh atee vidvaan mnuHkh ikoo ruup viHc ikoo smeeN aapnnee duHkhaaN daa aNt kr laiNdee hn| 50 51 jain dhrm dee aadhaar tee asiiN ih aakh skdee haaN ki mNkhlii goos'aalk niytiivaadii sii atee us dee anusaar hr kNm niytii raahiiN sNcaaliit sii| uprookt vrnnn tooN ih spHs'tt hai ki niytii dee saahmnnee mnuHkh ashaaee hoo jaaNdaa hai| mnuHkh dee smuHcee kNm atee koos'is' kismt raahiiN philaaN tooN nirdhaart hn| mNthlii goos'aalk daa ih ktthoor nis'citvaad (niytiivaad) naitiktaa vaad, krmvaad, sutNtr iHchaavaad aadi jihee sidhaaNtaaN tooN bilkul ultt hai| jain prNpraa dee anusaar mNkhlii goos'aalk s'uruu viHc mhaaviir daa ceelaa sii| pr baaad viHc kuHjh sidhaaNtk mHtbbeed hoonn kaarn uh uhnaaN tooN alg hoo giaa| ik smeeN mhaaviir atee mNthlii goos'aalk doohee vstii ngrii viHc sn| uthee mhaaviir nee is gHl daa khNddn kiitaa kii mNkhlii goos'aalk tiirthNkr hai| mhaaviir nuuN viroodh krdee hooee veekh kee mNthlii bhut guHsee hoo giaa, us nee aapnnii lees'iaa s'ktii raahiiN mhaaviir nuuN bbsm krn daa ytn kiitaa| pr mhaaviir nee ih ghoos'nnaa kiitii ki uhnaaN uHtee us daa ih priikhnn dee kaarn goos'aalk ik sptaah dee viHc kaal nuuN praapt hoo jaaveegaa| ih bbviHkhvaannii shii niklii atee mrn smeeN goos'aalk nee ih sviikaar vii kiitaa atee aapnnee anuyaaiiaaN dee saahmnnee kihaa ki uh glt sii atee mhaaviir hii sHcee jin hn| 51 jain sNgh viHc ih mHtbbeed aakhiaa giaa hai ki jain sNgh viHc mHtbbeed vrdhmaan mhaaviir dee smeeN tooN hii s'uruu hoo gee sn| ih vis'vaas kiitaa jaaNdaa hai ki digNbr atee sveetaaNbr phirkiaaN dee bnnn tooN philaaN 7 mHtbbeed rhee hn| 52

Page #42
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 23 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal ih mHtbbeed j'iaadaa prsiHdhii praapt naa kr skee atee aNt viHc ih muul sNgh viHc mil gee, pr aHtthvaaN mHtbbeed aNt viHc doo bbaagaaN viHc vNddiaa giaa| philaa digNbr joo puurn ngntaa viHc vis'vaas krdee hn atee duusraa sveetaaNbr sphaid kprree dhaarn krdee hn| jiHthooN tHk daars'nik vicaardhaaraa daa prs'n hai ih dooheeN phirkee lgbbg iHk mHt hn| pr uhnaaN viHc munii dee aacaar dee baaree kuHjh mHtbbeed hn| digNbr prNpraa ngntaa viHc vis'vaas rHkhdii hai| us dee anusaar ngntaa (priigrhi tooN puurn muktii) apnnaaee binhaaN krmaaN tooN mukt nhiiN hooiaa jaa skdaa hai isee lii is prNpraa dee lii binhaaN vstraaN dee rhiNdee hn| duusree paasee sveetaaNvr prNpraa dee munii vstr shit rhiNdee hn uhnaaN daa vicaar hai ki muktii praaptii dee lii vstr rhit hoonnaa j'ruurii nhiiN| digNbr prNpraa dee anusaar istriiaaN muktii praapt nhiiN kr skdiiaaN| kiuNki uhnaaN daa ngn rhinnaa sNbbv nhiiN hai| sveetaaNvr prNpraa istrii muktii praapt kr skdii hai| uh us dee lii istrii jin mHlii naath 19veeN tiirthNkr daa udaahrn diNdee hn| digNbr prNpraa uhnaaN nuuN istrii dee ruup viHc sviikaar nhiiN krdii| digNbr prNpraa ih mNndii hai ki muul aagm jis viHc mhaaviir dee s'bd drj sn ns'tt hoo gee hn| is lii sveetaaNvr prNpraa raahiiN mNnee aagm ruupaaN nuuN uh asl ruup viHc sviikaar nhiiN krdii| kuHjh vii hoovee sveetaaNvr prNpraa ih vis'vaas' krdii hai ki us nee aagmaaN daa iHk vHddaa bbaag surHkhiat rHkhiaa hai| ih dooheeN phirkee aHgee cHlkee up phirkiaaN viHc vNddee gee| digNbr phirkee dee tiNn up phirkee hn: viis pNthii, teerhaaN pNthii, taarn pNthii| sveetaaNvr phirkee dee vii tiNn phirkee hn: muurtii puujk, sthaank vaasii, atee teeraa pNthii| muurtii puujk tiirthNkraaN dii puujaa viHc vis'vaas

Page #43
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 24 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / krdee hn| jdki sthaank vaasii atee teerhaaN pNthii is viHc vis'vaas nhiiN krdee| sthaank vaasii atee teerhaaN pNthii up phirkiaaN viHc kuHjh saadhuuaaN dee aacaar nuuN lai kee mHtbbeed hn| digNbr prNpraa viHc viis pNthii muurtii puujaa viHc vis'vaas rHkhdee hn atee puujaa vidhii viHc taajee phl, phul, dhuup aadi crraauNdee hn| teeraaN pNthii muurtii puujaa taaN krdee hn, pr puujaa tee taajee duur nhiiN crrhaauNdee, jdki taarn pNthii muurtii dii jghaa aagm dii puujaa krdee hn| ih saaree phirkee aam maantaavaaN dee naal naal aapnnaa itihaas atee dhaarmik pichookrr sNbbaalee hooee hn| jain aagm dii rcnaa atee sNgiitiiaaN (vaacnaavaaN) | jainiiaaN dee lii aagm dee s'bdaaN tooN j'iaadaa arth daa mhHtv j'iaadaa rihaa hai kiuNki s'bd taaN vicaaraaN nuuN prgtt krn daa choottaa saadhn hai| jain prNpraa anusaar mhaaviir nee aagmaa daa arth dHsiaa| jdki gndhraaN nee uhnaaN dii viaakhiaa kiitii| ih hii viaakhiaa suutraaN dee ruup viHc prgtt hooii| 53 kiuNki suutraaN dee vis'ee tiirthNkr mhaaviir dee updees'aaN dee anusaar hn is lii sutraaN nuuN mhaaviir dee s'bd dee ruup viHc hii sviikaar kiitaa giaa hai| ih vis'vaas kiitaa jaaNdaa hai ki tiirthNkr mhaaviir dee updees' 14 purvaaN viHc surHkhiat kiitee gee sn jinhaaN nuuN mhaaviir nee apnnee gnraaN nuuN dee diHtaa| kuHjh smeeN baaad 14 puurv aloop hoo gee atee ih kihaa giaa ki cNdr gupt mooriiaa daa smeeN aauNdee aauNdee sirph bbHdrbaahuu iHk s'ruut keevlii bcee hooee sn joo 14 puurvaaN dee jaannkaar sn| cNdrgupt mooriiaa dee smeeN iHk bhut vHddaa akaal piaa| ajihaa vis'vaas kiitaa jaaNdaa hai ki jain dhrm dee anuyaaii cNdr gupt mooriiaa raaj siNghaasn chHdd kee bbHdrbaahu dee naal dHkhnn bbaart clee gee| uhnaaN dee naal iHk vis'aal jain munii siNgh vii sii|

Page #44
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 25 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / baakii munii sNgh sthuliibbHdr dii agvaaii viHc paattlii puHtr viHc ruHk giaa| baaraaN saal dee lNbee akaal nee jain munii sNgh viHc bikhraav paidaa kr diHtaa| akaal dee smaapt hoo jaann tee sthuliibbHdr nee ik sNgiitii paattlii putr viHc bulaaii taaN ki lupt hoo rhee aagm daa sNpaadn kiitaa jaa skee| ih is lii j'ruurii sii kiuNki munii look akaal dee kaarn apnnii yaadaas't nuuN kaaim rHkhnn viHc asmrth sn kiuNki bbHdrbaahu hii 14 purvaaN dee iHk maatr jaannkaar sn| sNgiitii nee sthuliibbHdr nuuN uhnaaN kool purvaaN daa giaan siHkhnn lii bbeejiaa| bbHdrbaahuu nee aakhrii caar puurv uhnaaN nuuN nhiiN sikhaaee, baakii rhiNdee dHs puurv paattlii putr sNgiitii viHc sNklt kiitee gee| mhaaviir dee priinirvaan dii nauviiN sdii viHc acaariiaa skNdhil dii agvaaii heetth mthraa vikhee jain munii siNgh dii duusrii sNgiitii hooii| us viHc baakii uplHbdh aagm giaan nuuN vii sNklt kiitaa giaa isee prkaar dii naagarjun srii dii agvaaii heetth blvii vikhee iHk hoor sNgiitii hooii| is tiijii sNgiitii dee krvaaunn daa sihraa deevaadhignii ks'maaNmnn nuuN jaaNdaa hai jinhaaN aagmaaN nuuN lipiibHdh krn daa kNm apnnee hHthaaN viHc liaa| aHj joo vii aagm saahit uplHbdh hai us daa sihraa deevaadhignii nuuN hai| | sveetaaNbr aagm chee bbaagaaN viHc vNddee hooee hn| 1. aNg, 2. upaaNg, 3 muul suutr, 4. cheed suutr, 5. cuuliikaa suutr atee 6. krik ih saaree aagm grNth ardh maagdhii praakrit viHc likhee gee hn| 1. baarhaaN aNg is prkaar hn| 1. aayaarNg (aacaarNg), 2. suuygddaaNg (suutrkritaaNg), 3. tthaannaaNg (sthaan), 4. smvaayaaNg 5. bbgvtii vivaahpNnntii (viaakhiaa giaptii)

Page #45
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 26 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 6. naayaadhHm khaau (giaataa dhrmkthaaNg), 7. uvaasg dsaau (upaaskds'aa), 8. aNtgdd dsaau (aNtkritds'aa), 9. annuutvvaaiiy dsaa (annuutrooppaatik), 10. pNnaa vaagrNnnaa prs'nviaakrnn), 11. vivaagsuuyii (vipaaksuutr), 12. diHtthiivaay (dris'ttiivaad) (uplHbdh nhiiN) / 2. baarhaaN upaaNg is prkaar hn: 1. uvvaaiiy (aippaatik), 2. raaee pseeliy (raaj prs'niiaa) 3. jiivaabbigm (jiivaabbigm), 4. pNnnvNnnaa (giaapnaa) 5. surypNnntii (sury giaptii) 6. jNbudiip pNnntii (sNdiip giaptii) 7. cNdpNnntii (cNdr giaptii), 8. niryaavliiai (niryaavliikaa), 9. kHpaavNddsiiu (klpaavNtsikaa), 10. puphiai (pus'pikaa), 11. puphculiau (pus'pcuuliikaa), 12. vNniids'aamoo (visniis'aa) 3. caar mul suutr is prkaar hn: 1. utraajhyn (utraadhiain) 2. dsveeghaaliyaa (dsveeNkaalik) 3. aavsHy (aavsyk) 4. piNdd-niHjhuutii (piNddyuktii) 4. chee str is prkaar hn: 1. nisiih (nis'iith), 2. mhaanisiih (mhaanis'iith), 3. vvhaar (vivhaar), 4. aayaardai (aacaar ds'aa jaaN ds'aasruutskNd) 5. kHp (brrrhtklp) 6. pNckHp jaaN jiiykHp (pNcklp jaaN jiiklp) 5. ds prkritk is prkaar hn: 1. cusrnn (ctus'rnn), 2. aaur pHchkhaan (aatur prtkhiaan) 3. bbHtprinnaa (bbkttigiiaa), 4. sNthaaraay (sNstaark). 5. tNdulviyaaliy (tNdulvicaark) 6. cNdaavity (cNdrvaidhyk)

Page #46
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 27 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 7. deeviNdtthaay (deeviNdr stv) 8. gniiviyaa (gniividiaa), 9. mhaapHchkhaan (mhaatHkhiyaan) 10. viirtthaay (viirsHtv), 6. doo cuulkaa suutr is prkaar hn: 1. nNdii suut (nNdii suutr), 2. anoogduaaraaii (anuyoogduaar)| digNbr phirkee joo uprookt aagm saahit nuuN vis'vaas yoog atee muul nhiiN mNndaa ik alHg aagm saahit dii suucii pees' krdaa hai| us nuuN caar bbaagaaN viHc vNddiaa giaa hai| 1. prthmaa anuyoog: is viHc pauraannik saahit aauNdaa hai jiveeN pdm puraann, hriivNs' puraann, trees'tt lks'n puraann, mhaa puraann atee uHtr puraann|| 2. krnaa anuyoog: is viHc look dee vis'ee viHc jaannkaarii mildii hai| jiveeN suurj giap, cNdr giaptii atee jai dhvlaa / 3. vyaa anuyoog: is viHc drs'n dee vis'ee s'aaml hn, jiveeN acaariiaa kuNdkuNd dee smeeNsaar, niymsaar, prvcr aadi grNth| umaasvaatii daa tHtvaarth suutr atee smNt bbHdr dii aapt miimaaNsaa| 4. crn anuyoog: jis viHc upaask atee muniiaaN daa aacaar vrnnn hai| jiveeN vHttkeer daa muulaacaar atee vainiicaar atee smNt bbHdr daa rtn krNdd s'aavkaacaar| sveetaaNbr aagm saahit ardh maagdhii praakrit viHc likhiaa giaa hai| jdooNki digNbr aagm saahit s'oorsainii praakrit viHc| ihnaaN doo praakritaaN tooN ilaavaa jainiiaaN nee mhaaraas'ttrii praakrit daa pryoog vii kiitaa hai| isee trhaaN uhnaaN aHpbbNs' atee sNskrit bbaas'aa nuuN vii apnnee vicaar prgtt krn daa saadhn bnnaaiaa| | ihnaaN aagm grNthaaN doo chuHtt vis'aal jain saahit caar hoor s'reenniiaaN viHc vii mildaa hai| niryuktii, bbaas'y, cuurnii atee ttiikaa|

Page #47
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 28 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal jain saahit daa vikaas bbaartii bbaas'aavaaN viHc jain dhrm daa bbrpuur yoogdaan hai| jain aagm saahit tooN bbaartii bbaas'aa dee vikaas tooN prdaa cuHknn viHc shaaitaa mildii hai| kiuNki lgbbg saaree aagm grNthaaN uHpr bbiNn bbiNn bbaas'aavaaN viHc niryuktii, cuurnii, bbaas'y atee ttiikaavaaN likhiiaaN giiaaN hn| jain acaariiaavaaN nee bbiNn bbiNn vis'iaaN tee sNskrit, praakrit, aprbbNs', taamil, kNnrr, hiNdii, gujraatii aadi bbiNn bbiNn bbaas'aavaaN viHc saahit dii sirjnaa kiitii hai| is dris'ttii tooN uhnaaN nee aneekaaN bbaas'aavaaN dee vikaas viHc apnnaa mhHtvpuurn yoogdaan paaiaa hai| aadhunik jain leekhkaaN nee vii hiNdii, gujraatii, taamil, kNnrr tee mraatthii aadi bbaas'aavaaN nuuN khus'haal bnnaaiaa hai| jainiiaaN nee pviHtr, aadhiaatmk atee vigiaank saahit dii rcnaa kiitii hai| kuHjh ajihee prmuHkh grNthaaN daa vrnnn kiitaa jaa skdaa hai -umaasvaatii daa tHtvaarthaadhigm suutr, jinbbHdr daa vis'eesaakvs'yk bbaas'y, siHdhsain divaakr daa sHnmtii trk atee niyaaee avtaar smNt bbHdr daa rtn krNdd vkaacaar, heemcNdr daa s'Htth s'laakaa purs' criHtr, mHlii sain dii siaadvaad mNjrii aadi| suury prgptii atee cNdr prgptii viHc joots' daa vrnnn hai atee jNbuu diip prgptii viHc look sNbNdhii jaannkaarii hai| ih spHs'tt hai ki jain acaariiaaN nee drs'n, kaavy, viaakrn, trk, joots' atee nchHtr vidiaa jihee vis'iaaN tee bhut kuHjh likhiaa hai| is trhaaN uhnaaN smuHcee bbaartii saahit nuuN amiir bnnaaunn viHc kooii ksr nhiiN chHddii| bbaartii saahit dee mhHtv tee caannn paauNdee hooee ddaa: vuulhr nee likhiaa hai| "viaakrn, nchHtr vidiaa aadi lgbbg saaree kheetraaN viHc jainiiaaN daa eenaa j'iaadaa yoogdaan hai ki uhnaaN dee viroodhii vii is nuuN aHkhooN oohlee nhiiN kr skee| ihnaaN viHcooN kuHjh grNth taaN ihoo jihee vii hn joo aHj vii yuurp dee vigiaan dee lii upyoogii hn| dHkhnn viHc jiHthee

Page #48
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 29 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal uhnaaN draavrr lookaaN viHc kNm kiitaa hai uhnaaN bbaas'aa nuuN amiir bnnaaiaa hai| kNnrr, taamil tailguu jihii saahitk bbaas'aa jain muniiaaN raahiiN nirmaann kiitii bbuumikaa tee adhaart hai bbaaveeN is gtii vidhii nee uhnaaN nuuN apnnee muul udees' tooN kaaphii duur chHdd diHtaa sii| pr uhnaaN daa naauN is kaarn bbaartii itihaas saahit atee sNskritii viHc amr hoo giaa"| jainiiaaN nee aapnnii puraatn klaa atee saahit jaislmeer, jaipur, pHttnn, murrvidrii aadi jihee sthaanaaN tee surHkhiat rHkhnn daa naa thHknn vaalaa ytn kiitaa| laaiis rainnii dee anusaar jain aagm theervaad boodhaaN dee pHkhooN j'iaadaa silsileevaar hn| uh likhdee hn, "jain aagm buHdh aagmaaN dee pHkhooN puraatntaa daa j'iaadaa giaan krvaauNdee hn| pittk daa sNklnn binhaaN kisee silsilee tooN kiitaa giaa hai us viHc kuHjh sutNtr grNth atee kuHjh baaad viHc s'aamil kr diHtaa giaa hai| us dee daars'nik bbaag atee paalii abbiidhrm kooii smaantaa nhiiN rHkhdaa| is lii iHthee iHk hii prNpraa hai| buHdh phirkiaaN dii aneektaa kuHjh vii nhiiN hai| 54 jain klaa atee s'ilp jain dhrm nee bbaart viHc klaa atee s'ilp dee kheetr viHc vii mhHtvpuurn yoogdaan paaiaa hai| suNdr pHthraaN tee ukeeree gee vis'aal mNdir mnmoohk klaatmk s'ilp, traas'ee gee aHdbbut khNbbee, suNdr prvees' drvaaj'ee atee vis'aal muurtiiaaN bbaart dii klaa daa khj'aanaa hn| boodhiiaaN dii trhaaN jainiiaaN nee vii aapnnee tiirthNkraaN, mhaatmaavaaN atee adhiaatmik sNtaaN, muniiaaN atee puujnik purs'aaN dee snmaan viHc stuup atee muurtiiaaN bnnaaiiaaN| 11viiN atee 12viiN s'taabdii viHc buNdeelkhNdd viHc vHddii sNkhiaa viHc muurtiiaaN daa nirmaann hooiaa|

Page #49
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 30 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / maisuur (vrtmaan krnaattk) dee vn veelgool vikhee 57 phuHtt uHcii bbgvaan baahuublii dii muurtii klaatmk suNdrtaa daa uctm nmuunaa hai| | duujii sdii ii. puu. viHc jain s'ilaavaaN nuuN ukeer kee mNdir nirmaann s'uruu hoo giaa sii| muuNg kaaliin, haathii guphaa atee raannii guphaa kudrtii guphaavaaN jihiiaaN diHsdiiaaN hn| jain aNg saahit viHc caity daa aneekaaN vaar vrnnn aaiaa hai, joo yks'aaN nuuN smrpit kiitee gee hn| bbgvtii sutr, upaask ds'aa sutr atee giaataa dhrm kthaa viHc arht caity daa vrnnn mildaa hai| raaj prs'niiaa, sthaanaaNg atee jiivaaabbigm suutr viHc s'aasvt prtiimaa daa vrnnn aaiaa hai|55 aam taur tee jain muurtiiaaN dhiaan mudraa viHc rhiNdiiaaN hn, uhnaaN kooii ghinnaa nhiiN rhiNdaa, uhnaaN dee ceehree tee iHk vis'ees' cmk vikhaaii diNdii hai| | tiirthNkraaN dii yaad viHc jainiiaaN nee stuup bnnvaaee ajihee stuupaaN viHc puraatn stuup mthuraa viHc miliiaaN hai| ih stuup paars'v naath nuuN smrpt kiitaa giaa hai| isee trhaaN daa duusraa stup vais'aalii (vsaadd) viHc miliaa hai, joo munii suvrt naath nuuN smrpt kiitaa| giaa hai| 36 tiirthNkraaN diiaaN muurtiiaaN dii puujaa tooN chuHtt jainiiaaN nee caity drkht, dhrm cHkr, aayaagpHtt, dhvstNbb atee svaastik, s'riivts ciNn, kml, mHchiiaaN daa joorraa jihee s'ubb prtiikaaN dii puujaa kiitii|57 aneekaaN mNdir klaatmk vis'ees'taa dee lii prsiHdh hn| udaahrnn lii khjuuraahoo daa paars'v naath mNdir, maauNtt aabu daa dilvaarraa viHc ris'bb deev daa mNdir, s'trujy (paaliitaanaa dee kool) raaj girii atee paavaapurii (bihaar) dee mNdiraaN daa smuuh| praaciintm jain ciHtrklaa brrii mnmoohk hai, jiHthee klaatmktaa dee naal dhaarmik purs', istrii,

Page #50
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 31 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal haathii, bbaiNs, kml, phuHl aadi daa ciHtrn kiitaa giaa hai| khaarveel kaal viHc ajihii ciHtrklaa dii udaahrnn urriisaa viHc haathii guphaa viHc atee 7viiN sdii dee udaahrnn tNjoor dee neerree sitHnvsl viHc praapt huNdee hn| jain dhrm tooN preerit hoo kee kuHjh ciHtrklaa daa vikaas choottee ciHtraaN atee aagmaa nuuN sjaaunn viHc vii hooiaa hai| nis'iithcuurnii, giaataa dhrm kthaa atee hoor aNg grNthaaN dee taarr pHtraaN tee sjiiaaN paaNdduu lipiiaaN prsiHdh hn| is trhaaN dii ciHtrklaa daa vikaas itihaas dee mgdh kaal viHc gujraat atee raajsthaan viHc j'iaadaa hooiaa| klp suutr, kaalkaacaariiaa kthaa atee utraadhiain suutr dii coonn vis'ees' ruup viHc ciHtrt krn lii kiitii gii| 58 59 is prkaar jain klaa dii prNpraa hunn tHk cHlii aa rhii hai|

Page #51
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 32 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / saar jain dhrm dee srveekhnn dee aadhaar tee ih spHs'tt hai ki jain prNpraa iHk avaidik mnn prNpraa hai| jain dhrm tooN ultt us nuuN kisee hoor dhrm dii s'aakhaa dee ruup viHc sviikaar nhiiN kiitaa jaa skdaa| us nee apnnee iHk lNbee itihaas viHc uHcee drjee daa drs'n, naitik sNskritii, vis'aal saahit, amiir klaa atee s'ilp atee s'rdhaaluu smaaj dii rcnaa kiitii hai| braahmnn prNpraa tooN ultt jain prNpraa nee pdaarth vicaar dee hvaalee naal aneekaaNt vaad daa vikaas kiitaa hai| us nee iis'vrvaad dii hooNd tooN inkaar vii kiitaa hai| is dee bdlee us nee aatm dii mhaantaa dee sidhaaNt nuuN pees' kiitaa hai| jain dhrm veed nuuN dhrm dee kheetr viHc prmaannk nhiiN mNndaa us daa aapnnaa puraannaa praaciin aagm sNkln hai| jain saahit atee klaa daa adhiain jain sidhaaNt atee saadhnaa nuuN smjhnn dii dris'ttii tooN kiitaa jaa skdaa hai| jain dhrm anusaar dhaarmik kriaakaaNdd daa aNt jaaN muul udees' pHkii s'aaNtii atee mooks' dii praaptii krnaa hai| anNt giaan atee drs'n aatmaa daa subbaavik gunn hai| praanniiaaN viHc mnuHkh sbb tooN vikst praannii hai| aatmaa dii vis'uHdh avsthaa dee anubbv krn dii s'ktii us viHc hai, jin, tiirthNkraaN raahiiN vikhaaiaa dhrm atee naitik sNskritii aatmaa nuuN puurntaa vHl lai jaann dee lii iHk vivhaarik maarg dii rcnaa krdii hai| | ih khinn dii kooii j'ruurt nhiiN hai ki bbaartii dhrmaaN viHc mooks' praapt krn dii j'ruurt tee j'oor diHtaa giaa hai| ihnaaN viHc atee jain dhrm dee sidhaaNtaaN viHc vis'ees' aNtr ih hai ki joo tiaag atee saadhnaa dii ghiraaii is dhrm viHc hai, uh hoor kitee nhiiN mildii, sNsaar

Page #52
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 33 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | dii hooNd duHkh daa prtiik hai| duHkh atee sNsaar nuuN bbiNn bbiNn nhiiN kiitaa jaa skdaa duHkh tooN ilaavaa miHthiaa giaan atee vikaaraaN dee bbaav dee kaarn krmaaN daa lgaataar bNdh huNdaa rhiNdaa hai| ihnaaN tooN saavdhaan rhinn dee lii mnn sNskritii vis'ees' taur tee jain atee buHdh dhrm nee cNgee saadhu prdaan kiitee hn| is hvaalee viHc doohaaN dhrm smaan vicaaraaN dee hn ki sNsaar duHkh daa kaarn hai| 60 aglee adhiainaa viHc asiiN jain dhrm dee bNdh atee mooks' sNbNdhii vicaaraaN daa itihaask atee vrnaatmk adhiain pees' kiitaa giaa hai| is hvaalee viHc hiNduu, buHdh atee siHkh dhrmaaN viHc praapt vicaaraaN nuuN vii apnnee adhiain daa vis'ee bnnaaiaa hai| is dee doo kaarn hn: philaa taaN ih ki is adhiain tooN jain dhaarmik vicaaraaN nuuN mul ruup viHc smjhnn viHc shiyoog mileegaa atee duusraa ih ki is naal hiNduu, buHdh atee siHkh dhrmaaN dee adhiain viHc bNdh-muktii prkriaa dee adhiain viHc saaddaa dis'ttiikoonn vis'aal hooveegaa| asl viHc jain dhrm daa aneekaaNtvaad sidhaaNt dusree dhrmaaN dee tHthsNgt sidhaaNtaaN dii prs'Nsaa krdaa hai| bbaartii drs'naaN dee adhiain dee hvaalee viHc asiiN naa keevl ih paaiaa kii aneekaaN sidhaaNt ajihee hn jinhaaN viHc saaree vicaar lgbbg iHk smaan hn| pr ajihee vii tHth vikhaaii diHtee joo iHk duusree tooN bilkul bbiNn hn| jain dhrm dee mooks' dee sidhaaNt nuuN smjhnn lii us dee aatmaa dee sidhaaNt nuuN smjhnn dii j'ruurt hai| jain dhrm daa aatmaa sNbNdhii vicaar kuHjh guurraa jihaa lHgdaa hai| aglee adhiain viHc asiiN is tee visthaar naal adhiain kraaNgee|

Page #53
gast UTHI ED Hast: 34 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / JETE: veekhoo udaahrnn lii: 1. Jarl Charpentier in the Cambridge History of India, Vol. I. PP. 134 - 135 2. A Source Book in Indian Philosophy, 1957 3. G.C. Pandey, Studies in the Origins of Buddhism P. 317 4. Sir John Marshall et al, Mohenjodaro and the Indus Civilization, Vol. I.P. 48 F.F. 5. Do Vol. I. Plates XIII, 17a, IVI, 28, CXVII, II. 6. Brahmanism, Buddhism and Hinduism PP. 62 - 63 By Dr. Lal Mani Joshi 7. Do Page 62 8. Studies in the Origins of Buddhism. Chapter on the Vedic Background by Govind Chander Pandy and Brahmnism Buddhism and Hinduism PP. 31 - 45, by L. M. Joshi. Aspects of Buddhism in Indian History PP. 14 - 26 by L.M. Joshi. 9. Righ Ved X, 136,2 - 4 10. A.A. Macdonell and A.B. Keith, Vedic Index of Names and Subjects, Vol. II, PP. 167 - 168 11. Ateriya Brahmin VII, 13,7, see Shankhyayan Srutsuttar XV, 17, L.M. Joshi, Brahminism, Buddhism and Hinduism P. 35 12. Heinrich, Zimmer, Philosophy of India P. 281 13. G.C. Pandy do PP. 251, L.M. Joshi, Brahminism, Buddhism and Hinduism P. 48 14. Sakumar Dutt, Early Buddhist Monachism P. 39

Page #54
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 35 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 15. L.M. Joshi, Aspects of Buddhism in Indian History, PP. 15 - 26, L.M. Joshi, Studies in the Buddist Culture of India, P. xviii. 16. A.B. Keith, Religion and Philosphy of the Veda and Upanishads, Vol. II, PP. 498 - 502 17. 24 tiirthNkraaN atee hoor jain mhaaNpurs'aaN dee sNbNdh viHc visthaar naal veekhoo, kris'tths'laakaapurs' criHtr; Encyclopedia of Religion and Ethics, Vol. vii, PP. 466 FF. feo ya fa Jainism' by Herimen Zecobi 18. theervaadii buHdh dhrm viHc 25 buHdhaaN dee hvaalee lii veekhoo buHdh vNs' (khuuk nikaaee) Vol. 3 P. 466 FF. 25 buHdhaaN dee naaN is prkaar hn: . dipNkr kooddjy mNgl sumn reevt soobbit anumdHsii pdm niird pmootr sumeedh sjaat piydHsii aHthdHsii xiii. xiv.

Page #55
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 36 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | XV. dhHmdHsii xvi. sidhHth xvii. tiHs xviii. puHs xix. vipHsii xx. sikhii xxi. sikhii / xxii. kkusNd xxiii. koonaagmn xxiv. ksHp xxV. gootm 19. ddaa: hiiraa laal jain, bbaartii sNskritii meeN jain dhrm kaa yoogdaan P.P. 342 - 43, A Source Book in Indian Philosophy P. 250 by Dr. Bhag Chander Jain, Jainism in Buddist Literature PP. 3 20. Vishnu Puran by H.H. Wilson, P 133, Bhagwat Puran v/3-6 21. S.B. Dev, History of Jain Monachism P. 59 22. Dr. Bhag Chander Jain, Jainism in Buddhist Literature PP. 22 - 26, jain drs'n eevm sNskritiik itihaas PP. 14 - 20 23. klp suutr SBE. Vol. xxii, PP. 271 - 75 24. Jain Sutras, SEB., Vol xLv. Introduction, P, xv, FF., and Jainism in Buddist Literature by Dr. Bhag Chander Jain 25. Acharang Sutar PP 1373, Edit by (Acharya Shri Atma Ram Ji Maharaj)

Page #56
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 37 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 26. uhii pNnaa 1370 27. aNgutr nikaay Vol. iv. P. 67 28. mhaabHg P. 249 FF 29. aNgutr nikaay Vol. iv. P. 190 - 91 30. E. W. Hopkins, The Religions of India, P. 282 Footnote 31. Dr. Jyoti Parshad Jain, Jainism; the oldest religion, p. 51; Jain Antiquary, xv. 2, P. 58. 32. hiiraa laal jain, bbaartiiy sNskritii meeN jain dhrm kaa yoogdaan, PP. 342 - 43 33. H.C. Rai Chaudhry, Political History of Ancient India, 1953, PP. 187 FF, 239 FF, 34. diighnikaay, Vol. I, brhmjaalsuHt 35. suygddaaNg, s'iilaaNkaa acaariiaa rcit viaakhiaa shit, aagmoody smitii 1977, PP 208 FF SBE=xI, P. 315, S>B. Deo History of Jain Monachism P. 64 36. klp suutr, SBE Vol. xxii, P. 217 - 270; tristths'ilaakaapurs' criHtr aNgreej'ii anuvaad. GOS. Nos. 51, 77, hiiraa laal jain, bbaartiiy sNskritii meeN jain dhrm kaa yoogdaan 37. utraadhiain suutr sNpaadk adhiain xxiii, (sNpaadk: aar. ddii. veedeekr atee ain. vii. vaidy, puunaa 1959) pNnaa 640 38. L.M. Joshi, Facts of Jain Religiousness in Comparative Light, Ahmedabad, L.D. Institute of Indology, 1981 39. gndhrvaad, pNnaa: 8, smvyaaNg abbaideev cuurnii, ahimdaabaad, 1938, PP. 69 - B, 83 - A, 84 B - 100 B. 40. klp suutr, SBE Vol. xxii, P. 287;

Page #57
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 38 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 41. iHthee sveetaaNbr jain maantaa anusaar dHsiaa giaa hai, veekhoo anuvaadk daa grNth jain drs'n atee sNskritii daa itihaas | pNnaa 28 - 32 . 42. jiveeN aneekaaN jain sidhaaNt grNthaaN tooN ptaa cHldaa hai ki aariiaa sudhrmaa, aariiaa jNbuu nuuN aakhdee hn| 43. jai dhvlaa bbaag -1 dii prstaavnaa pNnaa 23 - 30 viHc ih | smaaN 62 saal diHtaa giaa hai - anuvaadk . 44. ais. vii. deev History of Jain Monachism P-70 45. M.L. Mehta, Jain Culture P -17 46. Bhagwati Suttar, XV, Suttar 554, A.L. Bhashim written | History and Doctrine of Ajivikas, P 27 47. Dhegh Nikaye, Vol. I, Samanj Phal Suttar PP -46 FF 48. A.L. Bhashim written History and Doctrine of Ajivikas, PP 13 - 14 49. Do P -14 50. Aagamuday Samti Bombay, 1921, PP 369 FF, Thanag, Aagamuday Samti 1975, P 233 B. Appatik Suttar 41 etc. 51. Bhagwati Suttar, PP 659 F 52. S. B. Dev, History of Jain Monachism, PP. 79-80; See K.K. Dixit's Jain Ontology, PP. 129-30, Kamal Chand Sogani, Ethical Doctrines in Jainism PP. 7-8 53. aavHsyk niyuktii: 192 54. Louis Renov: Religions of Ancient India - 120 55. Mohan Lal Mehta, Jain Cultur P 125 and also see L.M. Joshi's Jainism P 96-114

Page #58
gast UTHI ED Hast: 39 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 56. Ummakant P Shah's Studies in Jain Art P-9, NIE HUO goot by Jin Das PP - 223 - 27,567 57. Ummakant P Shah's do P-10-11 58. Mohan Lal Mehta, Jain Cultur P 132 - 33 59. See; L.M. Joshi's Jainism; Jain Literature and Art, Punjabi University Patiala 1975, See reference Moti Chand U.P. Shah, M.A. Theke, H.K. Parsad, R.P. Sharma and M.L. Nigam, See the collection of Articles published by Shri Mahavir Jain Vidiyala Golden Jubilee Volume Pt. I, Bombay 1968 and also see Jain Art and Architect by Bhartiya Giyan Peeth 1975, Dr. Bhag Chand Bhaskar's Jain Darshan Aivam Sanskritik Itihas Chapter, Jain Kala, published by Nagpur Vidiya Peeth 1977. 60. See L.M. Joshi, Facets of Jain Religiousness in Comparative Light, Ahmedabad, L.D. Institute of Indology 1981-PP - 1-37.

Page #59
2 aatmaa daa sidhaaNt bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 40 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal j'iaadaa bbaartii drs'n aatmaa, purs', brhmaa jaaN jiiv dii hooNd nuuN sviikaar krdaa hai| buHdh dhrm j'ruur iHkoo iHk dhrm hai joo aatmaa dii s'aasvtaa (hmees'aa rhinn) nuuN sviikaar nhiiN krdaa| is adhiaaee viHc asiiN jain dhrm dee aatmaa sNbNdhii sidhaaNt nuuN smjhnn dii koos'is' kraaNgee| is sidhaaNt nuuN srltaa naal smjhiaa jaa skeegaa jdooN asiiN braahmnn atee buHdh drs'naaN raahiiN mNnee aatmaa dee sidhaaNt nuuN smjh liiee| is lii saanuuN vaidik sidhaaNt raahiiN mNnee aatmaa dee vikaas suutraaN daa srveekhnn kraaNgee| braahmnn dhrm tee aatmaa daa sidhaaNt sailph dee lii bbaartii s'bd aatmaa hai| sNskrit s'bd aatm dee lii sNkheep aNgreej'ii s'bd milnnaa bhut mus'kl hai| aadhunik aNgreej'ii viHc is dee lii ihnaaN s'bdaaN daa pryoog kiitaa jaaNdaa hai| Self, Spirit, Being atee Soul asliiat taaN ih hai ki aatm s'bd dee arth dee gheeree viHc ih saaree s'bdaaN dee arth smaa jaaNdee hn| iHthee asiiN aatm s'bd dee arth viHc sailph s'bd daa pryoog kiitaa hai| pheer vii is s'bd dee bbiNn ruup jaaN bbaartii saahit viHc braabr mhHtv vaalee s'bd vrnnnyoog hn| is prkaar aatmaa s'bd vaidik saahit viHc mildaa hai, is dee paalii ruup aHtaa, praakrit ruup aHpaa atee s'oors'ainii praakrit ruup aadhaa tooN asiiN jaannuu haaN| braahmnn saahit viHc aatm tooN ilaavaa usee arth viHc prgiaa, viit atee brhmaa s'bdaaN daa pryoog hooiaa hai| praann s'bd saah dee hvaalee naal aaiaa hai| jiiv ceetntaa dee sidhaaNt nuuN prgtt krdaa hai| aatm s'bd kh'ud vHl sNkeet krdaa hai jaaN aapnnee subbaaa jaaN hooNd nuuN prgtt krdaa hai| brhmaa

Page #60
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 41 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / s'bd aakhrii sHc vHl is'aaraa krdaa hooiaa hiNduu dhrm viHc aatm vidiaa dee arth viHc j'iaadaa pryoog hooiaa hai| is hvaalee naal jdooN aatmaa daa pryoog maa dee arth viHc hoonn lHgaa taaN aakhrii sHc dee lii dusraa s'bd sailph mNniaa jaa skdaa hai| | praaciin vaidik grNthaaN viHc "aatmaa' nuuN j'iNdgii - maut suuck saah dee ruup viHc smjhiaa giaa hai| rigveed dee kuHjh sthaanaaN tee "mns' nuuN vicaar daa keeNdr mNniaa giaa atee hirdee viHc rhinn vaalaa kihaa giaa hai| upnis'dhaaN viHc aatmaa tee brm doohaaN s'bdaaN daa pryoog bhut sthaanaaN tee ikoo ruup viHc hooiaa hai| uHthee kihaa giaa hai ki rrhmaa s'bd daa muul arth hai-pviHtr giaan, praathnaa jaaN cmtkaarii jaaN rhHs vaalaa tHtv| 'brhmaaNvt' atee brmvrcsv jihee s'bd ih dHsdee hn ki maa daa arth cmtkaar jaaN dhaarmik giaan hii nhiiN sgooN uh s'ktii hai joo pviHtr mNtraaN, praathnaavaaN atee giaan viHc hai| | upnis'dh upnis'dh daa priis'dh sidhaaNt hai - aatmvaad jis nuuN aakhrii sHc dee ruup viHc sviikaar kiitaa giaa hai| praaciin upnis'dhaaN viHc aatmaa nuuN iHk s'aasvt, ceetn atee srvviaapii kihaa giaa hai| aatmaa sHbb paasee hai, sNsaar daa aadhaar hai, upnis'dhaaN dee kuHjh udaahrnnaaN viHc aatmaa dii phicaann brrrhmaa naal kiitii gii hai| humaa sNsaar daa pHkaa sidhaaNt hai| ajihaa tHtv hai joo aNdr hai atee bhut mhHtv daa hai| dusree s'bdaaN viHc brrrhmaa jaaN iis'vr atee aatmaa jaaN sailph smaan arth vaalee s'bd hn| is aakhrii sHc nuuN veedaaNt dee advait phirkee viHc j'iaadaa vikst kiitaa giaa hai| praaciin upnis'dhaaN viHc aatmaa dee subbaaa dee vis'ee viHc aaps viroodhii mHt praapt huNdee hn| taitriaa upnis'dh viHc aatmaa dee pNj ruup mildee hn- aHnmy,

Page #61
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 42 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / praannmy, mnoomy, vigiaanmy atee aanNdmy| isee trhaaN upnis'dhaaN viHc ih kihaa giaa hai ki brhmaa bboojn hai, praann hai, dimaag hai, us vicooN hii pdaarthaaN daa jnm hooiaa hai, uh hooNd viHc hai atee uhnaaN daa aNt hooiaa hai| is daa arth hai ki aatmaa jaaN rrhmaa nuuN bboojn, praann tee dimaag dee naal pchaanniaa jaa skdaa hai| upnis'dhaaN dee aneekaaN udaahrnnaa viHc aatmaa jaaN brhmaa sris'ttii daa krtaa hai| taitriaa upnis'dh aakhdaa hai ki uh us dee raahiiN bnnaaiaa giaa atee us nee hii us viHc prvees' kiitaa hai| | chaaNdoogioo upnis'dh viHc brmaa daa vrnnn jiivn, aanNd atee s'uuny (j'iiroo) dee ruup viHc kiitaa giaa hai| upnis'dh daa ih aatmaa daa sidhaaNt srv iis'vrvaadii jaaN srv deevtaavaadii hai, aatmaa srv viaapk hai, saaree vstuuaaN viHc phailii hai| muNddk upnis'dh viHc isee prkaar daa vrnnn aaiaa hai| | sNsaar dii asliiat humaa tee nirbbr krdii hai| bbaaveeN uh sNsaar daa sirjk hai pr uh kriaa rhit atee nis'cl hai| kuHjh udaahrnnaa viHc aatmaa nuuN naaNh pHkhii ruup viHc vrnnn kiitaa giaa| hai| pr j'iaadaa sthaanaaN tee us nuuN haaN pHkhii ruup viHc vrnnn kiitaa giaa hai| is prkaar aatmaa aNtr aatmaa hai, pHth drs'k hai, giaataa (jaannn vaalaa hai atee krm phl bboognn vaalaa hai| uh srv viaapk atee hr jghaa rhinn vaalaa hai| taitriaa upnis'dh viHc maa, sHc, giaan atee aNnt ruup viHc vrnnn kiitaa giaa hai| uh maa mnuHkh dee hirdee viHc rhiNdaa hai| upnis'dhaaN dee aatmaa sNbNdhii vicaaraaN viHc aastiktaa atee sutNtrtaa mildii hai| jain dhrm dee ultt aneekaaN upnis'dhaaN dee udaahrnn jiivn dee saaree ruupaaN nuuN sikhaauNdee hn| asiiN ih khi

Page #62
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 43 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / skdee haaN ki jain dhrm dee aatm bhutv vaad (aNnt aatmaavaaN) dee ultt veedaaNt aatmaaN dee iHktv vaad (iHk aatmaa) nuuN sikhaauNdaa hai| | bbgvt giitaa upnis'dhaaN tooN baaad baahmnn dhrm adhiaatm vidiaa dee kheetr viHc sbb tooN prmuHkh atee prmaannik grNth hai bbgvt giitaa hai| ih vaidik atee avaidik sidhaataaN daa suNdr smiikrn pees' krdaa hai| aatmaa atee brhm dii eektaa kis prkaar hoovee, ih grNth viHc sikhaaiaa giaa hai| bbgvt giitaa aatmaa atee bbautik pdaarthaaN viHc spHs'tt bbeed reekhaa khiHcdii hai, bbaaveeN ihnaaN doohaaN dii rcnaa iis'vr dee lii hooii hai| iis'vr dee lii brm, purs', iis'vr, vis'nuuN, kris'n, vaasdeev aadi naavaaN daa pryoog kiitaa giaa hai| | duusree paasee aatmaa nuuN s'aasvt, ajnmaa, srv viaapk, praaciin, aprkaas'y atee aciNtn mNniaa giaa hai| uh naas' rhit hai, ihoo avins'vrtaa (amr) jaaN jnm mrn rhit aatmaa prmaatmaa dee naal eekaakaar hoo jaaNdaa hai| aatmaa dii avinaas'vrtaa nuuN is prkaar spHs'tt kiitaa giaa hai| | is aatmaa nuuN hHthiaar kHtt nhiiN skdee, is nuuN aHg jlaa nhii skdii, is nuuN paannii gaal nhiiN skdaa atee hvaa is aatmaa nuuN sukhaa nhiiN skdii|| 23 | kiuNki ih aatmaa cheed rhit hai, ih aatmaa aHg dee seek tooN rhit hai, paannii dee prbbaav tooN rhit hai atee binaaN s'Hk ih hvaa dee prbbaav tooN rhit hai atee ih aatmaa niHt hmees'aaN rhinn vaalaa) srvviaapii (sbb jgaa phailiaa hooiaa), aHcl (gtii rhit), sthir rhinn vaalaa atee snaatn (ciin) hai|| 24 saaNkhy drs'n dii trhaaN hii bbgvt giitaa vii aatmaa atee iis'vr viHc bbeed krdii hai| doohaaN vickaar sNbNdh us dii dris'ttii tooN hii hai| joo

Page #63
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 44 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / mnuHkh atee us dee kHprriaaN viHc rhiNdaa hai| punrjnm nuuN iHthee sviikaar kiitaa giaa hai| sriir viHc rhinn vaalaa aatmaa jnm, maut atee punr jnm dii prkriaa viHc ghuNmdaa rhiNdaa hai is prkaar upnis'dh dee sidhaaNt bbgvt giitaa viHc vii sikhaaee gee hn| pr bbgvt giitaa tee saaNkhy drs'n dee asr nee krm dee upnis'dhaaN dee sidhaaNt praakritii atee purs' dee saaNkhy sidhaaNt atee vais'nv adhiaatmiktaa jaaN iis'vr giaan dee nveeN smiikrn paidaa krdee hn| adhiaatm jaaN iis'vrii giaan dee vikaas atee bbgtii nee daivii aanNd dee raahiiN kiitee muktii dee sidhaaNt nuuN preerit kiitaa hai| bbgvt giitaa daa s'uruu dee bbaag viHc aatmaa dii muktii dee hvaalee viHc krmyoog nuuN sbb tooN j'iaadaa upyoogii raah dee ruup viHc sviikaar kiitaa giaa hai| isee hvaalee naal bbgvt giitaa dhiaan atee aas'ktii (lgaau dii bbaavnaa) dee tiaag daa updees' diNdii hai| jiveeN asiiN aHgee veekhaaNgee ih maarg jain, buHdh dhrm viHc dHsee muktii maarg dee naal kaaphii smaantaa rHkhdaa hai| jiveeN praaciin upnisdhaaN atee bbgvt giitaa viHc paaiaa jaaNdaa hai, aatmaa dee praaciin braahmnn sidhaaNt tee uHpr us smeeN aneekaaN viaakhiaavaaN kiitiiaaN giiaaN| is prkaar s'Nkr dii agvaaii viHc kiitaa jaann vaalaa advait veedaaNt nee puurn atee sutNtr aatmaa daa sidhaaNt diHtaa jdki raamaanuj dii agvaaii heetth vis'is'ttaa advait iis'vrii aatmaa daa sidhaaNt dHsiaa| advait veedaaNt viHc aatmaa jaaN brhm nuuN aakhrii sHc dee ruup viHc sviikaar kiitaa giaa atee sNsaar nuuN maayaa dee ruup viHc ciHtrit kiitaa giaa| is drs'n viHc avidiaa nuuN krm bNdh daa kaarn mNniaa giaa hai| aatmaa jaaN brhuum daa giaan hoonn tee muktii praapt hoo skdii hai| s'Nkr dee trm sutr dii viaakhiaa viHc aatmaa daa muul svruup prmees'vr naal mildaa

Page #64
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 45 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / juldaa hai| us dee anusaar aatmaa daa muul ruup punrjnm nhiiN laiNdaa| sriir viHc rhinn vaalaa jiiv joo krmaaN daa krtaa atee bboogn vaalaa hai, prmees'vr dee braabr nhiiN tthhirdaa| aapnnii bbgvt giitaa dii viaakhiaa advait sidhaaNt dii dris'ttii tooN kiitii hai| bbgvt giitaa dii iis'vr vaadii veedaaNt dee sidhaaNt nuuN pees' krdii hai| aneek chNdaaN viHc viaktiigt aatmaa atee iis'vrii aatmaa dee vickaar phrk saaph vikhaaii diNdaa hai| muktii daa raah keevl giaan nhiiN hai| iis'vr dee prtii niraaskt (lgaau rhit) atee phl dii aas tooN duur rhikee bbgtiipuurvk kiitaa krm bbgvt giitaa dee anusaar muktii dee smaan maarg hai| | saaNkhy yoog bbaaveeN saaNkhy yoog muul ruup viHc avaidik mnn drs'n hai| pr baaad viHc baahmnn drs'naaN dee chee drs'naaN viHc us nuuN s'aaml kr liaa giaa| ih dooheeN drs'n aniis'vr vaadii hn| bbaaveeN yoog suutr viHc iis'vr daa vrnnn aaiaa hai, pr uh yoog drs'n viHc keeNdr biNduu nhiiN hai| yoog drs'n saaNkhy drs'n viHckaar j'iaadaa aNtr nhiiN rHkhdaa, dusree paasee s'aaNkhy drs'n viHc dHsii muktii kriaa yoog drs'n naal mildii juldii hai| is lii dooheeN drs'naaN daa lgbbg ikHtthaa vrnnn aaiaa hai| saaNkhy drs'n aniis'vrvaadii hii nhiiN dvaitvaadii hai| uh purs' atee praakritii viHc saaph dvaitvaadii hai| uh iis'vr nuuN sviikaar nhiiN krdaa uh aatmaa dii aneektaa viHc vis'vaas rHkhdaa hai| praakritii atee purs' dooheeN saasvt tHtv hn| purs' nuuN aatmaa kihaa giaa hai, uh sriir, mn, iNdriiaaN atee hoor tHtvaaN tooN aHdd hai, uh ceetn hai, jaannn vaalaa hai atee s'uHdh hai, asl purs' privrtn rhit atee aap hii prkaas'maan hai| ih saaree purs'aaN viHcooN bbiNn hai, buHdh dhrm jain dhrm

Page #65
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 46 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal atee yoog dii trhaaN saaNkhy drs'n viHc vii sNsaar nuuN duHkh daa kaarn mNniaa giaa hai atee us tooN mukt hoonn lii vii aakhiaa giaa hai| ih vrnnnyoog hai kii saaNkhy drs'n viHc praakritii tooN utpNn ahNkaar krm bNdh daa kaarn hai| purs' praakritii dee viHc bbeed vigiaan dii praaptii hii muktii daa prdhaan maarg hai| iis'vr kris'n dee anusaar praakritii dee bbiNn bbiNn ruupaaN viHc bNdh atee muktii huNdii hai| purs' aapnnee muul ruup viHc sbb tooN j'iaadaa s'rees'tth atee naa vrnnnyoog hai| yoog drs'n daa aatm sidhaaNt vii dvaitvaadii hai, yoog dee anusaar kuHjh s'aasvt atee khud prkaas'maan hai| uh iis'vr dee aasree nhiiN hai, avidiaa dee kaarn hii krm bNdh huNdaa hai| praakritii purs' viHc bbeed giaan hoo jaann tee muktii huNdii hai| bbgvt giitaa, saaNkhy atee yoog drs'n viHc iis'vr vaadii sidhaaNt dii mhimaa gaaii gii hai| yoog daa aatmaa daa sidhaaNt paatNjlii dee yoog suutr viHc vrnnn kiitaa giaa T buHdh dhrm daa anaatmvaad buHdh dhrm daa aatmaa daa sidhaaNt hoor bbaart drs'naaN tooN bbiNn hai, usdaa muHkh sidhaaNt hii anaatmvaad hai| buHdh dhrm dee anusaar aatmaa dee ruup viHc kooii niHt pdaarth hai hii nhiiN| aatmaa dii hooNd viHc vis'vaas krnaa buHdh dhrm viHc miHthiaa dris'ttii daa prtiik hai| dhrm viHc pdaarth diiaaN tiNn vis'ees'taavaaN mNniiaaN giiaaN hn| aniHt, duHkh atee anaatm| dhmpd viHc kihaa giaa hai, prty (kaarn) vaalaa hr pdaarth anit hai, duHkhaatmk hai atee anaatmk hai| ithee prty vaalaa daa arth hai: heetuu atee prty tee aadhaart bbaav prtiitaaty smutpNn, buHdh dhrm viHc prtiity smupaad daa sidhaaNt sNsaar dee hr pdaarth naal jurriaa hai| hr pdaarth heetuu atee prty

Page #66
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 47. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / tooN utpNn huNdaa hai is lii is daa kooii subbaaa jaaN aatm bbaav hoonn dii sNbbaavnaa nhiiN rhiNdii| buHdh dhrm dee anusaar joo pdaarth utpNn huNdaa hai, uh usdaa apnnaa kooii subbaaa nhiiN rhiNdaa| is kaarnvaad viHc aatmaa dii s'aasvttaa (sdiivii) nuuN khoojnnaa hmees'aa glt hai| mhaatmaa buHdh nee is sidhaaNt dii viaakhiaa krdee hooee kihaa - hr pdaarth pNj skNdh vaalaa huNdaa hai| ih pNj skNdh hn: ruup (bbautik sriir), veednaa, sNgiiaa, sNskaar atee vigiaan| ihnaaN viHc ruup skNdh daa arth hai: bbautik sriir, baakii caar pudgl dee bbiNn bbiNn bbaag hn| buHdh nee ih spHs'tt kiitaa ki ihnaaN pNj skNdhaaN tooN vHkh ruup viHc kooii vii aatmaa nhiiN paa skdaa| uhnaaN dHsiaa ki saaree skNdh mnuHkhii viaaktiitHv dee bbaag hn| uh anit hn, kiuNki uh tiy tee aadhaart hn| duHkh deennaa uhnaaN daa subbaaa hai kiuNki uh anit hn atee heetu prtiyaa tooN utpNn huNdee hn| joo pdaarth anit huNdaa hai, heetuu prtiyaa tee aadhaart huNdaa hai atee duHkhdaaii huNdaa hai, uh kdee aapnnaa nhiiN hoo skdaa jaaN us nuuN aatmaa nhiiN kihaa jaa skdaa| buHdh tooN laikee s'aaNtrHks'it (7viiN sdii) tHk saaree boodh daars'nikaaN nee aatmaa vaad daa purjoor khNddn kiitaa hai| iHthee ih vii vrnnnyoog hai ki buHdh dhrm viHc iHk vaatsiihutiiy jaaN pudglvaadii phirkaa sii| joo pudgl jaaN aatmaa dii hooNd viHc vis'vaas krdaa sii| us dee anusaar aatmaa naa taaN bilkul skNdh dii trhaaN hai| atee naa aHdd| buHdh dhrm dee j'iaadaa phirkiaaN nee is sidhaaNt nuuN bHdhmHt naal sNbNdhit kiitaa hai| kiuNki is dii vicaardhaaraa buHdh dhrm dee keeNdrii tHtv tooN ultt hai| | svaamii viveekaanNd, sriimtii rijeeddeevittHs, aanNdkumaar svaamii, raadhaakris'n jihee aadhunik vidvaanaaN daa mHt hai ki buHdh nee aatmaa dii

Page #67
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 48 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hooNd tooN kdii inkaar nhiiN kiitaa uhnaaN dee ceeliaaN nee j'ruur aatmaa dii hooNd nuuN nhiiN mNniaa atee anaatmvaad dee sidhaaNt dii sthaapnaa kiitii| ajihee vidvaan joo buHdh dee atee upnis'dhaaN dee sidhaataaN viHc smaantaa veekhdee hn uhnaaN daa vicaar hai ki muul buHdh dhrm aatmaa dii hooNd viHc vis'vaas rHkhdaa hai| pr ee. kooNjee atee ttii. aar. vii. muurtii aadi aneekaaN vidvaanaaN nee ih tHth pees' kiitaa ki is prkaar dii vicaardhaaraa sthaapt krn tooN philaaN ih j'ruurii hai kii aatmaa dii hooNd tooN inkaar krn vaalee us sidhaaNt nuuN asviikaar kiitaa jaavee joo paalii tripittk viHc mildaa hai| ih naa taaN prmaannik hooveegaa atee naa hii is nuuN niyaasNgt aakhiaa jaaveegaa| buHdh dhrm daa maadhiamk phirkaa anaatmvaad nuuN pees' krdaa hai atee boodh daas'nik atee buHdh sidhaataaN viHc iHk prmuHkh sidhaaNt dee ruup viHc prs'Nsaa krdee hn| is trhaaN jaapdaa hai kii anaatmvaad daa sidhaaNt nirvaan praaptii dee lii buHdh dhrm viHc iHk maulik aadhaarbbuut sidhaaNt ruup viHc sviikaar kiitaa jaaNdaa rihaa hai| buHdh dhrm dee aatmaa sNbNdhii sidhaaNt dee hvaalee viHc siHttee dee ruup viHc asiiN mhaaNyaanii acaariiaa naag arjun atee cNdr kirtii dee vicaaraaN nuuN pees' kr skdee haaN| naag arjun nee iHk pd viHc kihaa hai, ki buHdh nee aatmaa atee anaatmaa nuuN sikhaaiaa pr uhnaaN ih vii sikhaaiaa ki naa aatmaa hai atee naa anaatmaa hai / is dii viaakhiaa krdee hooee cNdr kirtii nee kihaa ki bbgvaan buHdh nee krunnaa krkee ih updees' uhnaaN nuuN diHtaa joo naa is look hooNd viHc vis'vaas krdee hn atee naa prlook viHc atee jinhaaN nuuN krmvaad tee vii kooii bbroosaa nhiiN hai| ajihee lookaaN nuuN uhnaaN s'unyvaad daa updees' diHtaa ajihee lookaaN nuuN giraavtt tooN bcaaunn lii buHdh nee aatmaa dii hooNd daa updees' diHtaa| joo viaktii sd gunnii hn pr

Page #68
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 49 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal sHtkaay dris'ttii (aatmaa dii hooNd tee vis'vaas) dee kaarn jnm mrn dii prNpraa tooN mukt nhiiN hoo skdee ajihee viaktiiaaN nuuN uhnaaN anaatm vaad daa sidhaaNt diHtaa taaN ki uhnaaN dee hirdee viHc nirvaan praaptii dii iHchaa jaagrt hoo skee| is lii uhnaaN nee ih vicaar diHtaa ki naa aatmaa dii hooNd hai naa anaatmaa dii hii hai| ih sidhaaNt uhnaaN lii hai jinhaaN dee mn viHc aatmaa dee prtii preem smaapt hoo giaa hoovee atee joo adhiaatm pHth 'tee bhut aHgee vHdh cuHkee hoonn atee bbgvaan buHdh dee gNbbiir sidhaataaN nuuN smjhnn dii s'ktii aa gii hoovee| is daa arth ih hai ki aNtm sHc dee ruup viHc nirvaan viHc naa aatmaa hai atee naa anaatmaa| jain dhrm viHc aatmaa daa sidhaaNt jain dhrm viHc aatmaa dee lii aksr praannii, bbuut, sHtv, vigy, veed, ceet, jeet aadi s'bd mildee hn| pr aam taur tee jiiv jaaN aatmaa s'bd daa pryoog j'iaadaa hooiaa hai / jain dhrm viHc aatmaa iHk s'aasvt (hmees'aa rhinn vaalaa) tHtv mNniaa giaa hai| us dee anusaar aatmaa daa gunn ceetnaa hai atee is lii ih bbautik pdaarthaaN tooN vHkh hai| aatmaa aadi aNthiinn hai| us daa naa kooii s'uruu hai atee naa kooii aNt| ih iHk ajihaa tHtv hai jis dii hooNd philaaN sii vrtmaan viHc hai atee bbviHkh viHc vii niscai ruup viHc rheegii| ih prtHkh nj'r tooN veekhiiaa nhiiN jaa skdaa hai pr sNsaar viHc rhiNdee hooee us diiaaN kuHjh vis'ees'taavaaN hn- iNdriiaaN, bl, umr, svaasoouchvaas, jis krkee us nuuN sriir viHc rhiNdee hooee smjhiaa jaa skdaa hai| aatmaa dee sidhaaNt nuuN smjhnn dee lii ih smjhnnaa j'ruurii hai ki anaatmvaad kii hai| kiuNki pdaarthaaN dii tHtv pHkhooN viaakhiaa jain drs'n viHc doohaaN ruupaaN viHc lii jaaNdii hai| jiiv ruup viHc atee ajiiv

Page #69
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 50. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / ruup viHc joo sNsaar dii sNpuurn atee sriirk tHtvaaN nuuN apnnee gheeree viHc lai laiNdaa hai| ajiiv jain vidvaanaaN nee ajiiv nuuN ceetn ruup aatmaa tooN bbiNn mNniaa hai| ajiiv aakhnn daa arth ih nhiiN hai ki uh keevl sriir dee naal sNbNdht hoovee| kiuNki ajiiv ajihee pdaarthaaN nuuN aakhiaa giaa hai| jinhaaN daa kooii ruup nhiiN hai| is s'reennii viHc ih tHtv aauNdee hn: 1. pudgl (Matter) 2. dhrm 3. adhrm 4. akaas' (Space) 5. kaal (Time) pudgl uh hai jis dii kooii aakritii hooveegii| saaree bbautik pdaarth pudgl hn| uhnaaN viHc priaaee (avsthaa) daa priinmn (privrtn) huNdaa rhiNdaa hai| hoor tHtvaaN daa mis'rn huNdaa rhiNdaa hai uhnaaN nuuN vHkh vii kiitaa jaa skdaa hai| mis'rn dee kaarn kdee pudgl viHc vaadhaa huNdaa hai atee us dee vHkh hoo jaann tee vaadhaa ghHtt jaaNdaa hai| isee prkriaa nuuN krmvaar pud atee gl aakhiaa jaaNdaa hai| pudgl uh hai jis viHc sprs', rs', gNdh atee vrn (rNg) hoovee jinhaaN nuuN bbaart drs'naaN viHc pudgl dee subbaavik gunnaaN dee ruup viHc mNniaa giaa hai pr jain drs'n ih nhiiN mNndaa ki s'bd pudgl daa gunn hai| uh is nuuN pudgl dii priaaee (avsthaa) mNndaa hai|16 pudgl dee doo ruup huNdee hn- annuu jaaN prmaannu atee skNdh joo ihnaaN dee sNghaat (vikhraav jaaN ttuHttnaa) tooN bnndaa hai|17 annuu jaaN prmaannu sukhm atee aHkhaaN naal naa veekhee jaann vaalee huNdee hn| kiuNki uh bhut choottee huNdee hn atee naa hii uhnaaN nuuN bbeediaa vNddiaa) jaa skdaa hai| bbaaveeN iNdriiaaN atee prmaannuuaaN dee viHc hmees'aaN sprs', rs, gNdh, vrn jihee tHtvaaN dii sNbbaavnaa rhiNdii hai atee ih is naal jurree rhiNdee hn pr

Page #70
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 51 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / ruHkhaapnn jaaN koomltaa atee bbaariipnn jaaN hlkaapnn jihee gunn prmaannuuaaN viHc nhiiN huNdee| ih gunn skNdhaaN viHc huNdee hn| skNdhaaN viHc aasthii vNdh atee sNghaat (vikhraaa jaaN ttuHtt) huNdee rhiNdee hn|8| skNdhaaN daa iHktthaa ruup hoonn daa arth ih nhiiN hai ki uh hmees'aaN hii veekhnn yoog huNdee hn| kdee kuHjh skNdh adiHkh vii huNdee hn| 19 pr veekhnn vaalee tHd huNdee hn jd uh aapsii sNghaat hoo jaaNdee hn| udaahrnn dee taur tee haaiiddroojn tee klooriin gaisaaN dee skNdh adiHkh huNdee hn| pr jd uhnaaN nuuN vHkh kiitaa jaaNdaa hai jaaN uhnaaN viHc sNghaat (vikhraav jaaN ttuHttnnaa) huNdaa hai taaN uh veekhee jaa skdee hn| 20 | prmaannuaaN daa aapsii meel skNdh akhvaauNdaa hai21 sprs', rs', gNdh atee vrn jihee pudglaaN dee gunn uhnaaN viHc rhiNdee hn| skNdh dee aHdhee bbaag nuuN skNdh dees' atee skNdh dees' dee aHdhee bbaag nuuN skNdh dees' aakhdee hn| prmaannuaaN dee aapsii bNdh viHc ciknaahtt atee rukhaapnn dee kaarn huNdaa hai| ihnaaN kaarnaaN tooN pudglaaN daa ikHtth jaaN sris'ttii daa ikHtth daa sirjnn huNdaa hai| skNdh dee aam taur tee chee bbeed kiitee jaaNdee hn: 1. sthul - sthul j'miin prbt aadi), 2. sthuul duHdh atee ghii aadi), 3. sthuul sukhm (chaaN, prkaas' atee tps' aadi), 4. sukhm sthuul (sprs', rs', gNdh aadi), 5. suukhm (kaarmn, vrgnaa aadi) 6. suukhm, suukhm jaaN ati suukhm (doo skNdh aadi)22 philee caar bbeed moottee atee vikhaaii diNdee hn jdki aNtm doo adiHkh huNdee hn| krm pudgl sukhm mNnee gee hn| prmaannu nir avybb (aNdd rhit) hai is lii us viHc iHk rs' iHk gNdh tee iHk vrn hai| tthNddee grm viHc kooii iHk atee ciknaa atee ruHkhaaN viHcooN kooii iHk aviroodhii doo sprs' huNdee hn| guruu (bbaaraa), lghu (choottaa), mriduu (hlkaa) atee ktthoor sprs' vaalee prmaannuu viHc nhiiN paaee jaaNdee kiuNki ih skNdht hn| sriir iNdriiaaN atee mhaaNbbuut aadi

Page #71
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 52 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal skNdh ruup kaarnaaN viHc prmaannuuaaN dii hooNd siHdh huNdii hai| ih avibbaagii huNdaa hai, prmaannuu akaas' daa iHk bbaag grhinn krdaa hai| isee trhaaN skNdh apnnee prmaannuuaaN dee anusaar akaas' viHc phaildaa hai| jain drs'n skNdh nirmaan dii prkriaa dii viaakhiaa is prkaar krdaa hai: 1. ciknaahtt atee ruHkheepn daa sNbNdh 2. ciknee prmaannuu daa ciknee prmaannuu naal sNbNdh 3. ruHkhee prmaannuu daa ciknee prmaannuu naal sNbNdh 4. abbiyv daa bNdh nhiiN hooveegaa 5. doo tooN j'iaadaa gunn vaalee abbiyv daa bNdh nhiiN hooveegaa, 6. iHk trhaaN vikhaaii deenn vaalee ciknaahtt tooN ciknee atee rukhee abbiyv daa vii iHk smaan gunn hoonn tee bNdh nhiiN hooveegaa| 23 (doo-tiNn) dhrm atee adhrm, jiiv atee pudglaaN dii silsileevaar gtii atee sthitii viHc shaaik kaarn hai| ih kriaa rhit, akhNdd, viaapk, niHt, amuurtik (s'kl tooN rhit), atee asNkhiaat prdees'ii hai| jiiv atee pudgl aaps viHc gmn atee sgn viHc aap hii upaadaan kaarn hn atee dhrm atee adhrm drHv us viHc shikaarii kaarn bnn jaaNdee hn, preerk nhiiN jiveeN mHchlii dee tairn viHc paannii upkaark huNdaa hai atee mnuHkh dee tthhirn (bldii dupihr viHc) ruHkh upkaark huNdaa hai| 24 (caar) akaas' daa kNm avgaahn krnaa hai, sthaan deennaa hai, us viHc jiiv atee pudgl iHktthee avkaas' deenn dii s'ktii hai| uh amuurtiik, akhNdd, niHt, srvviaapk atee anNt prdees'ii drv hai|25 akaas' dee doo bbeed hn, lookaa akaas' tee alookaa akaas'| lookaa akaas' viHc pNj dvaaN dii hooNd rhiNdii hai| pr alookaa akaas' drHv rhit hai| lookaa akaas' asNkhiaat prdees'ii hai atee alookaa akaas' anNt prdees'ii hai| (pNj) kaal drv pdaarth dee vrtnaa (lNgh jaannaa) prnaam kriaa atee prtvaaprtv vivhaar viHc upkaark hai| pdaarth viHc

Page #72
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 53 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hr pl utpaad (paidaa hoonnaa) viaay (khrc hoonnaa) dhroovy (ttiHk jaannaa) ruupaatmk ruup viHc priinmn daa joo anubbv huNdaa hai uh vrtnaa hai, pdaarth daa subbaavik privrtn riinnaam hai, us viHc bdlaaoo hoonnaa kriaa hai| is viHc vrtnaa tHtv niscai kaal nuuN drsaauNdaa hai atee baakii upkaark tHtv bbuut vstuuaaN atee bbviHkh ruup vivhaar kaal naal sNbNdht hai| hr lookaa akaas' dee dees' tee iHk kaalaannu drv sthit hai| kaal vii amuurtik atee kriaa rhit hai| | is prkaar pudgl, dhrm, adhrm, akaas' atee kaal ih pNj drv jain dhrm viHc ajiiv mNnee jaaNdee hn| jiiv ihnaaN tooN bbiNn hai jis dee vis'ee baaree asiiN aHgee vrnnn kraaNgee| aatmaa dii hooNd | aatmaa dii hooNd dee sNbNdh viHc aam taur tee ih trk diHtaa jaaNdaa hai, ki ggn pus'p dii trhaaN aatmaa dii kooii hooNd nhiiN| kiuNki usdaa siHdhaa prtHkh vikhaaii nhiiN diNdaa| asiiN ghrree nuuN taaN prtHkh veekh laiNdee haaN pr aatmaa nuuN nhiiN| is daa uHtr diNdee hooee kihaa giaa hai ki aatmaa prtHkh ruup viHc veekhiaa jaa skdaa hai kiuNki s'Hk dee giaan naal bbrii khud aatmaa hai, joo anubbv viHc aauNdaa hai us nuuN prmaann dii kooii j'ruurt nhiiN huNdii| sriir dee aanNd duHkh, aadi dee anubbv dee lii vii kisee duusree prmaann dii j'ruurt nhiiN huNdii| 26 | aatmaa dee vis'ee viHc s'Hk hii us dii hooNd nuuN prmaannt krdaa hai| jee asiiN apnnuu anubbv tee prs'n ciNn khrraa kriiee taaN vii anubbv tooN inkaar nhiiN kiitaa jaa skdaa| ih tHth is prsiHdh yuktii daa simrn krvaauNdaa hai, "maiN soocdaa haaN is lii maiN haaN ih yuktii s'Hk dee is sidhaaNt tee aadhaart hai kiuNki vicaaraaN dii hooNd hai| is lii aatmaa dii vii hooNd hai| ih kHthn pdaarth atee us dee gunnaaN dee viHc sNbNdh spHs'tt krdaa hai| ddeeskaartt daa mt hai ki ciNtn s'iil (h) C

Page #73
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 54 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aatmaa dii hooNd dee vis'ee viHc kooii s'Hk nhiiN kiitaa jaa skdaa kiuNki aatmaa iHk tHtv hai jis daa gunn hai giaan - vicaar| pdaarth apnnee gunnaaN raahiiN jaanniaa jaaNdaa hai| pdaarth tee us dee gunn iHktthee rhiNdee hn| jee gunn anubbv viHc aauNdee hn taaN gunnaaN viHc rhinn vaalee tHtv dii hooNd siHdh hoo jaaNdii hai| jiiv jaaN aatmaa vii iHk tHtv hai us dee gunn hn, drs'n, giaan aadi joo saaddee anubbv viHc aauNdee hn| is lii asiiN khi skdee haaN ki aatmaa dii hooNd hai| aatmaa dii hooNd is aadhaar tee vii mNnnnyoog hai ki aatmaa nuuN gunnii kihaa giaa hai| aatmaa dee gunn hn, smritii, jigiaasaa (jaannn dii iHchaa), cikiirs'aa (krn dii iHchaa), jigmis'aa (jaannn dii iHchaa) uHtee s'Hk aadi| ih apnnee aap viHc spHs'tt hai kiuNki is daa anubbv kiitaa jaaNdaa hai| is lii gunnii aatmaa dii hooNd apnnee aap siHdh hoo jaaNdii hai| 28 aatmaa dii hooNd siHdh krn dee lii iHk hoor prmaann ih vii diHtaa jaaNdaa hai ki jiiv akaas' dii trhaaN apnnee aap viHc s'uHdh hai| ih aatmaa sutNtr hai, iNdriiaaN tooN pree hai mn vcn atee kaaiaa (sriir) tooN rhit hai| jee kooii us 'tee aapnnee aap nuuN keeNdrt krdaa hai taaN us nuuN muktii praapt hoo jaaNdii hai| aatmaa dii prkritii (subbaav) hr aatmaa ceetn hai, krtaa hai atee bboognn vaalaa hai| ih sidhaaNt prsiHdh daars'nik vrgs'n dee vicaaraaN naal mildaa juldaa hai| hr aatmaa iHk vHkh tHtv hai| uh anit hai, uh anis'pnn (naa paidaa hooiaa) hai, avins'vr (naa khtm hoonn vaalaa) hai atee naa vikhaaii deenn vaalaa hai| ih puurn anubbv krdaa hai, sutNtr hai atee deekhnn vaalaa hai| jain dhrm viHc aatmaa dii hooNd nuuN hr paasee sviikaar kiitaa giaa hai| uh aNt hiin atee aNt rhit mNniaa giaa hai| duusree s'bdaaN

Page #74
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 55 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal viHc uh avinaas'ii atee anit hai| sNsaar viHc jiiv sriir tooN bbiNn nhiiN hai| aatmaa daa ih svruup niscai ny tooN bbiNn hoo jaaNdaa hai| duusree s'bdaaN viHc aatmaa sriir tooN bbiNn hai| smeeN dee pHkhooN aatmaa bbuut, vrtmaan atee bbHvikh ihnaaN tiNnaaN kaalaaN viHc maujuud hai| kaal dii trhaaN aatmaa vii s'uruu atee aNt rhit hai| jd kdee aatmaa dii tulnaa akaas' naal kiitii jaaNdii hai taaN akaas' dii trhaaN uh ruupii hai| aatmaa giaan atee hoor gunnaaN daa aadhaar hai| jain dhrm dii dris'ttii tooN aatmaa taatviik (giaanvaan) hai| uh gtii (jnm mrn) dii bbiNn bbiNn avsthaavaaN nuuN alg alg ruup viHc dhaarn kr skdaa hai| pr us daa taatvik svruup vii privrtn rhit bnniaa rhiNdaa hai| usee trhaaN bbiNn bbiNn gtiiaaN viHc vii aatmaa hmees'aaN hooNd viHc rhiNdii hai| 'smeesaar' viHc aakhiaa giaa hai, "pdaarthaaN tooN joo kuHjh vii utpn huNdaa hai, us viHc pdaarth dee gunn bnnee rhiNdee hn, gunn aapnnee gunnii tooN kdee bbiNn nhiiN hoo skdaa| usee prkaar jis trhaaN soonee dee bnnee hooee kaaNttee, kuNddl aadi soonee tooN vHkh nhiiN huNdee / 30 aatmaa is arth viHc gtiis'iil tHtv hai| ki uh krm daa krtaa atee phl daa bboognn vaalaa hai| aatmaa dii duusrii vis'ees'taa hai, us daa svaiprkaas' tHtv, uh jis sriir viHc vii rhiNdaa hai us nuuN prkaas'vaan krdaa hai| aatmaa dii sbb tooN mhHtvpuurn vis'ees'taa hai giaan| aacaaraaNg suutr viHc aakhiaa giaa hai ki aatmaa giaataa hai atee giaataa aatmaa hai| viaktii jis dee raahiiN jaanndaa hai uh aatmaa hai, is kaarn naal aatmaa dii hooNd siHdh huNdii hai| ihoo aatm vaad daa sidhaaNt hai| 31 prvcn saar viHc acaariaa kuNdkuNd nee is tHth nuuN prgtt kiitaa hai ki aatmaa priinaamii hai| ih sidhaaNt saanuuN saaNkhy dee priinaam vaad

Page #75
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 56 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal viHc yaad dilaauNdaa hai| saaNkhy sidhaaNt dee anusaar sriirk atee maansik sNsaar praakritii daa priinaam hai| vigiaan vaad viHc vii iHk prkaar dee priinaam vaad daa vrnnn aauNdaa hai joo is priinaam vaad tooN vHkh hai| vsuubNduu apnnii tiisiNkaaN viHc likhdaa hai ki smuHcaa sNsaar tiNn prkaar dee vigiaan priinaam diiaaN kriaavaaN viHcooN guj'rdaa hai| aaly vigiaan, mnoovigiaan atee prvirtii vigiaan| 32 kuNdkuNd dee anusaar giaan, kaarj atee phl dii dris'ttii tooN aatmaa viHc privrtn huNdaa rhiNdaa hai| is lii aatmaa nuuN giaanvaan, krmvaan atee phlvaan smjhnnaa caahiidaa hai| aglii gaathaa viHc uh likhdee hn, ki s'mnn viruHdh aatmaa daa anubbv , krdaa hai| jd uh ih smjh laiNdaa hai ki sirph aatmaa krtaa, krn, kaarj atee phl hai| ajihaa saadhuu hii vikaaraaN tooN mukt huNdaa hai|34 kuNdkuNd dee anusaar aatmaa ruupii atee vrn rhit hai pr uh ruup rNg atee us dee gunnaaN nuuN veekhdaa atee jaanndaa hai|5 is daa ih arth nhiiN ki aatmaa dii muul prkritii drs'n aadi jihee kNmaaN viHc ddhHkii hai| kuNdkuNd daa mt hai ki ceetnaa diiaaN avsthaavaaN hn joo vikaarii bbaavaaN tooN prbbaavit huNdiiaaN hn| is lii uh kNmaaN viHc uljhii rhiNdii hai| uh aakhdee hn, "hr iHk dv apnnee priinmn tooN hii priinmdaa hai, hoor priinmn tooN priinmdaa| is niaaee tooN apnnee nuuN aas'riibbuut, vis'eebbuut, nmitbbuut prpdaarthaaN daa akrtaa jaann kee praaee vis'ee viklpaaN tooN chuttkaaraa hoonnaa caahiidaa hai| sdaakaal aatmaa daa sjaatiiy saaree pr drv viHc atiaNtaa bbaav hai| ih veekhdee hooee pr drvaaN daa krtaa mNnkee saaree viklpaaN nuuN chHddkee apnnee aap viHc shij aaraam krnaa caahiidaa hai| kudkuNd dee is trhaaN dee saaree kthn vivhaarny atee nis'cainy dii dris'ttii tooN smjhnnee 36

Page #76
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 57 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / caahiidee hn| ih khinnaa jhuutth nhiiN hooveegaa ki aatmaa dii iHchaa sutNtrtaa nuuN jain drs'n nee puurii trhaaN sviikaar kiitaa hai| is lii iHthee aatmaa apnnaa bbaag jaaN pHkh daa nirmaataa khud aap hai| utraaadhiain suutr viHc aakhiaa giaa hai, "meerii aatmaa hii / vaitrniiy ndii hai atee aatmaa hii kutts'aalmlii drHkht hai| aatmaa hii kaamdheenu gaaN hai, aatmaa hii nNdnbn hai| aatmaa hii suHkh duHkh daa krn vaalaa hai atee us daa khaatmaa krn vaalaa hai| cNgii prvirtii viHc lHgiaa hooiaa aatmaa miHtr hai| maarrii virtii viHc lHgaa aatmaa dus'mnn hai| 37 | hr mnuHkh aapnnee kNm dee lii khud hii naitik taur tee j'iNmeevaar hai| ih smucii bbaartii prNpraa sviikaar krdii hai| "paaliidhHm pd` viHc isee naal mildee juldee udaahrn vrnnnyoog hn jiHthee kihaa giaa hai ki mnuHkh aapnnaa svaamii aap hai| duusraa kaunn svaamii hoo skdaa hai? aapnnee aap nuuN dmn kaabuu krn vaalaa hii svaamii punee nuuN paauNdaa hai| 38 iHk hoor gaathaa viHc kihaa giaa hai, ki joo aapnnee aap nuuN preerit kreegaa, joo aapnnii priikhiaa kreegaa uh aatm sHymii bbiks'uu suHkh puurvk rheegaa| 39. bbgvt giitaa viHc vii is trhaaN aakhiaa giaa hai ki aapnnee aap nuuN aap hii preerit kroo aapnnee aap daa ptn naa hoonn diu aatmaa dee lii aatmaa hii miHtr hai, aatmaa dee lii aatmaa hii dus'mnn hai|40 jain aagmaaN viHc aneekaaN sthaan tee ih kihaa giaa hai ki aatmaa apnnee hii purs'aarth naal mukt huNdaa hai| utraadhiain suutr viHc, "sriir nuuN kis'tii, jiiv nuuN kis'tii claaunn vaal atee sNsaar nuuN smuNdr aakhiaa giaa hai| mhaan mooks' dii iHchaa rHkhnn vaalee is nuuN

Page #77
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 58 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / tr kee paar kr jaaNdee hn| hoor gaathaavaaN viHc vii isee prkaar daa kthn mildaa hai| udaahrnn vjooN, "aatmaa daa hii dmn krnaa caahiidaa hai kiuNki aatmaa hii daa dmn krnaa aukhaa hai| dmn kiitaa aatmaa is look atee prlook viHc sukhii huNdaa hai| cNgaa ihoo hai ki maiN sNjm tee tp raahiiN aapnnii aatmaa daa dmn kraaN| dusree look bNdhn atee buHdh dee raahiiN meeraa dmn krn ih cNgaa nhiiN|42 lgbbg isee prkaar boodh grNthaaN viHc vii mildaa hai| dhHmpd viHc aakhiaa giaa hai, paannii lai jaann vaalee paannii lai jaaNdee hn| tiir bnnaaunn vaalee tiir bnnaauNdee hn| trkhaann lHkrrii bnnaauNdee hn atee pNddit aapnnaa dmn krdee hn|43 iHk hoor gaathaa viHc aatm vijai dee mhHtv daa vrnnn kiitaa giaa hai, iHk aadmii lrraaii viHc lHkhaaN aadmiiaaN nuuN jiHt lvee atee iHk duusraa aapnnee aap nuuN jiHt lvee| ih duusraa aadmii hii sHcaa lrraaii daa jeetuu hai|44 jain dhrm viHc isee prkaar dii siHkhiaa diHtii gii hai| utraadhiain viHc kihaa giaa hai, "joo mnuHkh naa jiHtnn vaalee yuHdh viHc ds lHkh sipaahiiaaN nuuN jiHtdaa hai us dii tulnaa pHkhooN joo aapnnee aap nuuN jiHtdaa hai uh prm jeetuu hai|45 buHdh saahit viHc ciHt dii surHkhiaa atee vis'uHdhii tee bl diHtaa giaa hai| us dii tulnaa jain aagmaaN viHc vii kiitii jaa skdii hai| jiHthee aatmaa dii surHkhiaa atee vis'uHdhii dii gHl aakhii gii hai| dhHmpd viHc kihaa giaa hai ki dus'mnn dus'mnn dii atee vairii vairii daa jiNnaa nuksaan krdaa hai| bbairree raah piaa hooiaa mn mnuHkh daa us tooN kiitee j'iaadaa nuksaan krdaa hai / 40 utraadhiain viHc veekhoo, "aapnnii burii virtii joo anrth paidaa krdii hai| uh anrth glaa kHttnn vaalaa dus'mnn vii nhiiN krdaa|

Page #78
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 59 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal ih bbairrii virtii krn vaalaa dyaa rhit mnuHkh maut dee muuNh viHc phuNcnn dee smeeN ps'caataap dee naal is tHth nuuN jaann skeegaa"| 47 jain aagmaaN viHc aatmaa dii praakritii dee hvaalee bhut kuHjh aakhiaa giaa hai| aatmaa dii vinaas'vrtaa atee anittaa dee sNbNdh viHc utraadhiain viHc aakhiaa giaa hai, "aatmaa amuurt hai is lii ih iNdriiaaN dee raahiiN nhiiN jaanniaa jaa skdaa| ih amuurt hai is lii niHt hai, ih nis'cai hai ki aatmaa dee aNdrlee doos' hii bNdhn dee kaarn hn atee bNdhn hii sNsaar daa kaarn hai"| 48 jain dhrm viHc aatmaa daa punr jnm daa sidhaaNt hii muHkh I punr jnm dee hvaalee viHc asiiN ih paauNdee haaN ki is drs'n viHc krm dee anusaar suHkh duHkh vii mildaa hai| aacaaraaNg suutr aatmaa viHc vis'vaas krn vaalee nuuN vis'v viHc vis'vaas krn vaalaa, krm viHc vis'vaas krn vaalaa, atee kaarj viHc vis'vaas krn vaalaa aakhiaa giaa hai"|49 aatmaa daa vrgiikrn asiiN jaanndee haaN ki jain dhrm bhulvaadii drs'n hai atee uh anNt aatmaavaaN viHc vis'vaas krdaa hai| ih vis'vaas veedaaNtik adaivtvaad daa bilkul viroodhii sidhaaNt hai jiHthee iHk hii aatmaa nuuN mNniaa jaaNdaa hai| jain dhrm is sidhaaNt daa khNddn krkee aatmaa dee bhulvaadii sidhaaNt dii sthaapnaa krdaa hai| us dee anusaar j'miin, paannii, bnsptii aadi sbb jiiv hai| sNkheep viHc ih aakhiaa jaa skdaa hai ki saaraa sNsaar jiivaaN naal bbriaa hooiaa hai| kuHjh grNthaaN viHc aatmaa dii bhultaa nuuN doo bbaagaaN viHc vNddiaa giaa hai| prii aapt atee aprii aapt bbaav puurn viksit atee apuurnviksit| jiivkaaNdd goottsaar viHc ihnaaN doo avsthaavaaN nuuN

Page #79
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 60 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / uhnaaN dee sriirk atee maansik avsthaavaaN dee aadhaar tee 14 s'reenniiaaN viHc vNddiaa giaa hai|50 . | uh aatmaavaaN prii aapt hn joo punr jnm viHc sriirk atee maansik avsthaavaaN dee pHkhooN viksit hoonn dii smrthaa rHkhdiiaaN hn| ajihee jiiv yoonii sthaan viHc prvees' krdee hii aapnnee sriir dee yoog pudgl vrgnaamaaN nuuN grhinn jaaN bboojn krdee hn| us tooN baaad uhnaaN raahiiN sriir, saah, iNdriiaaN, bbaas'aa atee mn daa nirmaann huNdaa hai| jihnaaN jiivaaN viHc ih s'ktii nhiiN rhiNdii uh aprii aapt akhvaauNdiiaaN hn| jain dhrm anusaar jiivaaN dii sNkhiaa anNt hai atee ih jiiv iHk dusree tooN bbiNn hn| iHk dusraa kdii vii nhiiN hoo skdaa| hr jiiv aapnnee sriir dee aakaar daa huNdaa hai| sNsaarii aatmaa aapnnee sriir dee anusaar aapnnee nuuN smaayoojit (aakaar) kr laiNdii hai usee trhaaN jis trhaaN prkaas' kmree dee anusaar phaildaa atee sikurr jaaNdaa hai| aapnnee v praannaaN dee kaarn aatmaa sriir tee sthit rhiNdii hai| us diiaaN pNj iNdriiaaN huNdiiaaN hn- chooh, rsnaa, nHk, aHkh atee kNn: sriir viHc tiNn s'ktiiaaN rhiNdiiaaN hn, mn, vcn, kaaiaa, umr atee s'aah, ih ds bHl hr aatmaa viHc apnnii s'ktii anusaar rhiNdee hn| ih aatmaa dii vis'ees'taa hai| tHtvaarth saar viHc jiiv daa 10 prkaar naal vrgiikrn kiitaa giaa hai| jiiv dee pHkhooN jiiv iHk hai, sNsaarii atee mukt dee pHkhooN uh doo prkaar daa hai| priiaapt, nitiaa priiaapt atee lbbdh priiaapt dee bbeed tooN tiNn prkaar daa hai| nrk, ps'uu, mnuHkh atee deev ihnaaN caar gtiiaaN viHc bbrmnn krn kaarn ih caar prkaar daa hai| aips'mik aadi pNj bbaavaaN dee pHkhooN jaaN iHk iNdriiaaN aadi dee pHkhooN pNj prkaar daa hai| chee dis'aavaaN viHc apm hoonn kaarn ih chee

Page #80
prkaar daa hai| sptbbNgiiny dee siHdh hoonn kaarn ih sHt prkaar daa hai| aHtth krm jaaN smiakt vaadii aHtth gunnaaN vaalaa hoonn kaarn ih aHtth prkaar daa hai| nauN pdaarth dee ruup viHc priinmn krn kaarn ih nauN prkaar daa hai| prithvii aadi pNj atee iHk iNdrii aadi pNj ihnaaN ds sthaanaaN nuuN praapt hoonn kaarn ih ds prkaar daa hai| 52 is prsNg viHc buHdh dhrm viHc vrnnn chee gtiiaaN daa vii vrnnn kiitaa jaa sdkaa hai| nrk, ps'uu, preet, asur, mnuHkh atee deev| 53 ih chee praakr tooN chuHtt buHdh dhrm viHc hoor vii aneekaaN prkaar daa vrnnn kiitaa giaa hai| us dee anusaar smiak, sNbuHdh srvuHc mNnee jaaNdee hn| is tooN baaad silslaa cHldaa hai prteek buHdh, arht deev, brhmaaN, gNdhrv, gruudd, naag, yks', kuNbbaaNdd, asur, raaks's, preet atee nrk| 54 tHtvaarth suutr dee duujee adhiain viHc jiivaaN daa vrgiikrn iHk duusree ddhNg naal kiitaa giaa hai| us dee anusaar jiiv dee tiNn maulik vis'ees'taavaaN huNdiiaaN hn: jiivtv, bbHvytv atee abbHvytv| jiiv daa lHchnn ceetnaa hai| upyoog daa svruup ceetnaa hai, ih aatmaa daa lHchnn hai joo us nuuN sriir tooN vHkh krdaa hai| upyoog doo prkaar daa hai, us viHc philee prkaar dee aHtth bbeed hn atee duujee prkaar dee caar bbeedaaN viHc vNddiaa giaa hai| 55 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 61 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 56 tHtvaarth suutr dee viaakhiaa kaar puujypaal dee anusaar ih vrgii krn is prkaar hai - upyoog dee doo bbeed hn, giaan atee drs'n; giaan upyoog aHtth prkaar daa hai mtii giaan, sruut giaan, avdhii giaan, mnpryv giaan, keevl giaan, mHty giaan, s'ruut giaan atee vibbNg giaan| drs'n upyoog caar prkaar daa hai cks'uu drs'n, acks'uu drs'n, avdhii drs'n atee keevl drs'n| - -

Page #81
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 62 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / is vrgii krn tooN ih spHs'tt hai ki aatmaa daa prmuHkh gunn giaan hai| giaan atee drs'n dee raahiiN ceetnaa dii hooNd sHc siHdh huNdii hai| giaan pdaarth dee aam atee khaas tHtv nuuN jaanndaa hai| drs'n aatmaa tHtv nuuN smjhdaa hai, drs'n pdaarth dee aNdr nuuN spHs'tt krdaa hai jdki giaan us dee baahrlee tHtv nuuN nis'cai ny dee pHkhoo aatmaa dee hvaalee viHc giaan atee drs'n iHk hii hn| jd aatmaa pdaarth dee baahrlee tHtv nuuN jaanndaa hai tHd uh giaan hai| atee jd uh khud nuuN jaanndaa hai taaN uh drs'n hai| is prkaar drs'n atee giaan dooheeN aatmaa dee gunn hn| isee trhaaN jis trhaaN aHg viHc grmii tee prkaas' doo gunn hn| | vrgiikrn tooN ih vii spHs'tt hai ki jiiv doo prkaar dee hn - ik sNsaarii atee duusree mukt|38 sNsaarii jiiv doo prkaar dee hn- trHs (hilnn clnn vaalee) atee sthaavr (sthir): trHs jiiv caar prkaar dee hn: doo iNdriiaaN vaalee jiiv, tiNn iNdriiaaN vaalee jiiv, caar iNdriiaaN vaalee jiiv atee pNj iNdriiaaN vaalee jiiv| sthaavr iHk prkaar dee huNdee hn jinhaaN viHc sprs' iNdrii (choohn vaalii s'ktii hii huNdii hai| uh pNj prkaar dee huNdee hn: j'miin, paannii, aHg, hvaa atee bnsptii sriir dhaarii jiiv // ihnaaN viHc maatr sprs' iNdrii hii huNdii hai| jain drs'n anusaar iHk iNdrii jiiv hii avidiaa dee bbiaank prdee daa s'ikaar huNdee hn| 59 jiiv kaaNdd goortt saar dee anusaar saaddee gunn 14 maargnaavaaN huNdiiaaN hn| maargnaa daa arth hai - priikhian, khooj aatmaa daa priikhian: is sidhaaNt viHc 14 prkaar naal priikhian kiitaa jaaNdaa hai - gtii, iNdriiaaN, kaaiaa, yoog (mn, vcn, kaaiaa daa meel), vaid

Page #82
(liNg), ks'aaee (kroodh, maan, maaiaa, loobb), giaan, sNjm, drs'n, lees'iaa, bbvytHv, smiaktv, sgiaatv atee aahaar (bboojn)| 60 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 63 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aneek grNthaaN viHc aatmaa dee tiNn ruup mildee hn: baahrii aatmaa, aNtr aatmaa atee prmaatmaa| baahrii aatmaa uh hai joo sriir dee lii hii aatmaa nuuN mNndee hn atee aakhdee hn ki maiN hii sriir haaN atee sriir hii maiN haaN| muktii praapt krn dee raah viHc ih iHk bhut vHddaa rukaavtt vaalaa tHtv hai| aNtr aatmaa atee anuaatmaa dee viHckaarlee bbeed nuuN smjhdaa hai| uh ih jaanndaa hai ki aatmaa srvuHc tHtv hai, iNdriiaaN dii phuNc tooN pree hai| is avsthaa viHc aatmaa adhiaatm vHl murrdaa rhiNdaa hai| bbautik aasktiiaaN tooN duur rhiNdaa hai atee muktii maarg viHc drirr rhiNdaa hai| jd uh pdaarth dee asl ruup nuuN smjh laiNdaa hai taaN aNtr aatmaa tooN prmaatmaa bnn jaaNdaa hai| puurn giaanvaan hoo jaaNdaa hai atee krm tooN mukt hoo jaaNdaa hai| smeeN saar viHc is daa vrnnn mildaa hai| jis nee prmaatmaa daa giaan praapt kr liaa hai, "joo ajihaa jaaNdaa hai ki mooh meeraa kuHjh vii nhiiN hai iHk giaan drs'n upyoog ruup maiN hii haaN is prkaar jaannn dee sidhaaNt jaaN aatm svruup dee giaanii philee acaariiaa nee mooh nuuN mmtaa rhit aakhdee 62 "" 63 hn / prmaatmaa aatmaa dii srvuHc vis'uHdh avsthaa vHl is'aaraa krdaa hai| joo puurn hai, vis'uHdh hai atee svaiprkaas'k hai ajihee aatmaa nuuN siHdh aakhiaa jaaNdaa hai| uh srvHg hai atee vikaarii bbaavaaN daa jeetuu 64 hai| tHtvaarth saar viHc us nuuN puurn, vis'uHdh, nit, krm mukt atee giaansubbaavii kihaa giaa hai| siHdh daa ih sidhaaNt jain dhrm daa srvuHc sidhaaNt hai| jain dhrm viHc siHdh avsthaa nuuN praapt

Page #83
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 64 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / krnaa srvuHc udees' mNniaa giaa hai| isee avsthaa nuuN mooks' kihaa jaaNdaa hai| | kuNd kuNd nee doo ny sidhaaNtaaN nuuN sNkheep viHc spHs'tt kiitaa hai| ih doo ny hn - nis'cai ny atee vivhaar ny| nis'cai ny nuuN s'uHdh ny vii aakhdee hn| pdaarth daa giaan s'uHdh ny tooN huNdaa hai, "vivhaar ny us dee svruup nuuN spHs'tt nhiiN kr paauNdaa| s'uHdh ny nuuN sviikaar krn vaalaa smiaHk dris'ttii hai| vivhaar ny nuuN sviikaar krn vaalee pdaarth dii hooNd dee heetthlee str tooN hii sNtus'tt rhiNdaa hai| pr srvuHc prmaatm avsthaa nuuN praapt hoonn vaalee mhaatmaa buHdh ny nuuN hii sviikaar krdee hn| vivhaar ny abbuutaarth hai atee s'uHdh ny kuaarth hai| ris'iiaaN nee dHsiaa hai ki joo jiiv kuaarth daa aasraa laiNdaa hai niscai hii uh sHmiak dris'ttii hai| s'uHdh aatmaa bbaav nuuN veekhnn vaalee giaaniiaaN raahiiN s'uHdh drv daa kthn krn vaalaa s'uHdh ny-nis'cai ny jaannn yoog hai atee joo jiiv s'uHdh bbaav viHc (s'aavk dee pHkhooN s'ubb upyoog viHc atee prmt - aprmt dee pHkhooN bbeed (tntrai viHc) sthit hai us lii vivhaar ny daa updees' diHtaa giaa hai|65 buHdh dhrm viHc joo doo sHcaaiiaaN daa sidhaaNt paaiaa jaaNdaa hai us nuuN kuNd kuHd raahiiN dHsee sHc tooN prbbaavit lgdaa hai| naag arjun kuNd kuNd tooN philaaN hooee hn| 66 kuNd kuNd nee ihnaaN doo sHc dee sidhaataaN dii vrtooN kiitii is udees' naal ki jain sidhaataaN nuuN spHs'tt kiitaa jaa skee ki prmaatm avsthaa daa giaan s'uHdh ny hai| uh aakhdee hn, joo ny s'uHdh aatmaa nuuN bNdh rhit, pr dee sprs' tooN rhit, anit tooN rhit, niyt (cl acl aadi tooN rhit), giaan drs'n aadi dee bbeed tooN rhit atee hoor dee sNjoog tooN rhit ajihee chee bbaav ruup aatmaa viHc veekhdaa hai| us nuuN s'uHdh ny smjhoo| 67

Page #84
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 65 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | aatmaa, ceetnaa atee mn jain daars'nikaaN nee aatmaa dii muHkh vis'ees'taa ceetnaa dHsiaa hai| jain aagmaa viHc is dee upyoog s'bd daa isteemaal hooiaa hai| tHtvaarth suutr viHc upyoog nuuN aatmaa dii vis'ees'taa mNniaa giaa hai|68 is s'bd daa arth hai, joo kooii kNm kree| goomttsaar jiiv kaaNdd dee anusaar ih kNm hai vstuu nuuN grhinn krn dii aadt| duusree s'bdaaN viHc ceetnaa daa muHkh kNm hai giaan, upyoog doo prkaar daa hai| saakaar atee niraakaar| niraakaar upyoog drs'n hai atee saakaar upyoog giaan hai| ih giaan atee drs'n ceetnaa dii vis'ees'taa hai| | ceetnaa daa jain sidhaaNt aadhunik mnoo vigiaan dee kuHjh khaas sidhaaNtaaN vHl is'aaraa krdaa hai| jain dhrm dee anusaar ceetnaa tiNn tHthaaN vHl saaddaa dhiaan khicdii hai - (1) sviikaarj jaaN asviikaarj pdaarthaaN dii kriaahiinn anubbuutii| (2) yoojnaatmk kaarj dii ceetnaa (3) vis'uHdh giaan vHl lai jaann vaalii jttl maansik avsthaa| 69 jd kdee ceetnaa atee upyoog viHc phrk kiitaa jaaNdaa hai| upyoog ajihee hvaalee viHc ceetnaa daa kNm mNniaa jaaNdaa hai| | upnis'dhaaN nee brhm jaaN aatmaa dii muul vis'ees'taa dee ruup viHc vigiaan s'bd daa pryoog kiitaa hai| taitry upnis'dh viHc aatmaa daa vrnnn vigiaan atee vigiaan doohaaN ruupaaN viHc hooiaa| chaaddhNgyoo upnis'dh viHc maaN dii vis'ees'taa dHsii gii hai vigiaan atee giaan|72 prs'naaNupnis'dh viHc aatmaa nuuN vigiaan aatmaa kihaa giaa hai|73 buHdh grNth vigiaan, veednaa atee sNskaar dee sidhaaNtaa uHpr j'iaadaa vis'vaas rHkhdaa hai| ih s'bd aam taur tee giaan, anubbutii atee iHchaa dee arth ruup viHc pryoog hooee hn|74 theervaad viHc vigiaan (ceetnaa) skNdh (pudgl) daa iHk rcnaa vaalaa tHtv

Page #85
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 66 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hai, is tooN ajihaa lHgdaa hai ki ceetnaa tHtv iHk hooNd tooN duusrii hooNd naal sNbNdh sthaapt krdaa hai| ihoo punrjnm dii prkriaa hai| vigiaan (ceetnaa) dee sidhaaNt nuuN vigiaan vaad nee j'iaadaa viksit kiitaa is phirkee viHc vigiaan iHk prkaas'k, sbceetk, atee sbsNveedy mNniaa giaa hai| ih bbiNn bbiNn atee hr pl privrtns'iil, s'uHdh svHch atee saaree praanniiaaN viHc vidmaan tHtv hai|75 j'iaadaa bbaartii daars'nik phirkiaaN viHc ceetn aceetn mn nuuN sviikaar kiitaa giaa hai| upnis'dhaaN viHc vii s'aaid avceetn mn mildaa hai| maaNddkiaa viHc upnis'dh viHc ceetn tHtv dii jaagrt atee sooii avsthaa daa vrnnn hai| ih supnee tooN rhit avsthaa atee aatmaa dii srvuHc avsthaa jis daa vrnnn nhiiN kiitaa jaa skdaa daa vrnnn mildaa hai| praaciin buHdh grNthaaN viHc bbvNg daa vrnnn mildaa hai joo viaktii dee avceetn mn nuuN jaahr krdaa hai| is prkaar bbaavgNcit avceetn mn daa kNm krdaa hai|76 | ttii. jii. kaalghttgii nee is tHth vHl saaddaa dhiaan khiHciaa hai ki jain acaariiaa is avceetn avsthaa tooN jaannuu sn| is dii pus'ttii lii uhnaaN nee nNndii sutr dii maulik udaahrnn pees' kiitii jis daa vrnnn heetth likhee diHtaa giaa hai: iHk nvaaN miHttii daa bbaaNddaa doo tiNn paannii diiaaN bNdaaN naal giHlaa nhiiN huNdaa pr jd vaar vaar us nuuN paannii diiaaN buuNdaaN naal siNjiaa jaaNdaa hai taaN uh giHlaa hoo jaaNdaa hai| kiuNki paannii diiaaN buuNdaaN nuuN sookhnn dii s'ktii smaapt hoo gii| is tooN baaad lgaataar paannii paaunn tee uh is sthitii ajihii aauNdii hai jd paannii vikhaaii deenn lHgdaa hai| kaalghttgii dee anusaar ih dris'aaNt avceetn mn dii ghiraaii nuuN

Page #86
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 67 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal drsaauNdaa hai| joo saaddiiaaN saariiaaN ichaavaaN atee vicaaraaN nuuN aapnnee viHc smaa laiNdaa hai| is udaahrnn viHc bbaaveeN avgrhi dii prkriaa dii viaakhiaa pees' kiitii gii hai| is hvaalee naal jain dhrm viHc vrnnn mn dee sidhaaNt daa vrnnn krnaa glt nhiiN hooveegaa| tHtvaarth suutr viHc (2.21) mn nuuN iNdrii mNniaa giaa hai| jain drs'n viHc atiiNdriiy, mn atee aNtaakrn nuuN smaan arth aakh kee mn nuuN viklp jaal aakhiaa giaa hai| is dee doo bbeed mNnee gee hn| bbaav mn atee drv mn: v mn ruup aadi hoonn kaarn pudgl dv dii priiaaee (avsthaa) hai joo hirdee sthaan viHc 8 pNkhrriiaaN vaalee kml dee aakaar vaalaa hai atee bbaav mn aatmaa dii s'uHdhii daa drs'k hai| bbaav mn giaan svruup hai atee giaan jiiv daa gunn hoonn kaarn aatmaa viHc us daa aNtr bbaav hai| drHv mn bbaav mn daa nmit hai, is mn nuuN aniNdriiy vii kihaa giaa hai| iNdr bbaav aatmaa dee liNg nuuN iNdriiaaN mNniaa giaa hai, jis prkaar baakii iNdriiaaN daa grhinn baahrliiaaN iNdriiaaN raahiiN huNdaa hai is prkaar mn daa nhiiN huNdaa hai| is lii us nuuN iNdr (aatmaa) daa liNg nhiiN aakh skdee atee is lii is nuuN aniNdriiy kihaa giaa hai| gunn doos' daa vicaar, simrn aadi kriaavaaN mn dee kNmaaN viHc ihoo aas'rv bNdh daa kaarn hai atee ihoo nirjraa hai atee ihoo nirjraa mooks' daa maarg hai| 78 prmaatmaa dii praakritii acaariiaa kuNd kuNd prmaatm svruup daa vrnnn krdee hooee aakhdee hn, "joo ajihaa jaanndaa hai ki dhrm aadi drv nis'cai hii meeree nhiiN hn, iHk giaan drs'n upyoog ruup hii maiN haaN| is praakr jaannn nuuN sidhaaNt jaaN aatm tHtv dee jaannn vaalee philee acaariiaa dhrm drv nuuN nir mHmtv (mmtaa rhit) aakhdee hn| giaanii --

Page #87
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 68. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / aatm ih jaanndaa hai ki maiN iHk haaN nis'cai hii s'uHdh haaN, drs'n - giaan vaalaa haaN (ruup, rs, gNdh, sprs' dii anhooNd kaarn) sdaa rupii haaN, kooii vii hoor v prmaannu maatr (thoorraa) vii meeraa nhiiN hai|79 . | uh joo aatmaa nuuN anaatmaa daa ruup mNndee hn, giraavtt vaalee ciHt dee dhaark hn| smaadhii tNtr viHc ih spHs'tt kiitaa giaa hai ki sNsaar duHkhaaN daa kaarn hai, sriir nuuN aatmaa mNnnnaa| is lii mnuHkh nuuN ih miHthiaa giaan chHdd deennaa caahiidaa hai| iNdriiaaN daa sNjm krkee aatmaa nuuN phicaannnaa caahiidaa hai| 80 | kuHjh jain grNthaaN viHc sgunn aatmaa atee nirgunn aatmaa dee viHckaar bbeed kiitaa giaa hai| is prkaar aatmaa dee kuHjh khaas upaadhii jaaN gunn dHsee gee hn| us anusaar uh ceetn hai upyoog vaalaa hai, giaanvaan hai, prbbuu hai, krtaa hai, bboognn vaalaa hai, sriir prmaann hai, rupii hai atee krm yukt hai| upaadhii shit aatmaa dee ih gunn huNdee hn, upaadhii rhit aatmaa viHc vii lgbbg ihoo hii gunn huNdee hn| joo aatmaa philee sNsaark avsthaa viHc iNdriiaaN kaarn praadhiin atee muurtk suHkh daa anubbv krdaa sii hunn uh cid aatmaa mukt avsthaa viHc srg atee srv drs'ii hoo kee anNt, avvivaadh (naa khtm hoonn vaalaa), aj'aad atee amuurtk suHkh daa anubbv krdaa hai|82 duuv sNnh viHc jiiv dee gunn is prkaar dHsee gee hn - aatmaa jiiv hai ceetnaa vaalaa hai, apii hai, krtaa hai, deeh prmaann hai, bboognn vaalaa hai, sNsaar viHc bbttknn vaalaa hai, puurn hai atee urdhvgaamii (dhuueeN dii trhaaN) hai| 83 | uprookt vrnnn tooN ih spHs'tt hai ki jiiv dee krit atee us diiaaN vis'ees'taavaaN vivhaar ny dee anusaar vrnnn kiitiiaaN giiaaN hn| aatmaa daa muul svruup atee jain sNskritii daa muul udees' inhaaN sbb tooN bbiNn hai| smeesaar viHc jiiv dee asl svrup daa lHchnn is

Page #88
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 69 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal - prkaar diHtaa giaa hai joo rs rhit hai, ruup rhit hai, gNdh rhit naa hai, viaakhiaa rhit hai, ceetnaa gunn tooN rhit hai, s'bd rhit hai, jis daa kisee ciNn jaaN iNdriiaaN raahiiN grhinn nhiiN huNdaa atee jis daa aakaar aakhiaa nhiiN jaa skdaa us nuuN jiiv kihaa jaaNdaa hai| jiiv dee naa vrn hai, naa gNdh hai, naa rs hai, naa sprs' hai, naa ruup hai, sriir hai, naa sNsthaan hai, naa shinnn hai, naa raag hai, naa dvees' hai, mooh hai, naa prty hai, naa krm hai, naa vrg hai, naa vrgnaa hai, kooii sprdhk hai, naa adhiavsaay sthaan hai, naa anubbv sthaan hai, kooii yoog sthaan hai, naa bNdh sthaan hai, naa udai sthaan hai, naa maargnaa sthaan hai, naa sthitii bNdh sthaan hai, naa sNklees' sthaan hai, naa sNym lbbdii sthaan hai, naa jiivsmaas hai atee naa gunn sthaan hai, kiuNki ih saaree pudgl dv dee prinnaam hn| naa 84 naa - naa mn 'prmaatm prkaas'' viHc prmaatmaa daa visthaar naal vrnnn mildaa hai| iHthee ih aakhiaa giaa hai ki keevlii dii divy vaannii naal, mhaamuniiaaN dee vcnaa naal atee iNdriiaaN atee mn naal vii ih s'uHdh aatmaa avaidiy hai| bbaav veed s'aas'tr ih dooveeN s'bd arth svruup hn| aatmaa s'bdaaN dii pkrr tooN pree hai atee iNdriiaaN viklp ruup hn| is lii ih tiNn naal nhiiN jaannee jaa skdee| joo aatm aatmaa nirml dhiaan dee raahiiN jaannii jaaNdii hai| uhii aadi aNt rhit prmaatmaa hai| joo keevl giaan keevl drs'n vaalaa hai, bbaav jis nuuN praaii vstuu daa aasraa nhiiN khud hii saariiaaN dris'ttiiaaN tooN puurn giaan drs'n vaalaa hai| is daa keevl suHkh subbaaa hai atee joo anNt viirj vaalaa (s'ktii vaalaa) hai uh hii uHcaa arhNt, prmees'tthii tooN vii uHcaa subbaaa vaalaa siHdh ruup s'uHdh aatmaa hai| ihnaaN lHchnnaa vaalee srvuHc aoodaarik, vaikriy, aahaark, teejs' atee kaarmn ihnaaN pNj sriiraaN tooN rhit niraakaar hai| tiNn lookaaN raahiiN puujn yoog

Page #89
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 70 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / deev hai, ajihaa joo prmaatmaa siHdh hai uh hii us look dee sikhr tee viraajmaan hai joo tiNn lookaaN daa nis'aanaa hai|85

Page #90
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 71 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hvaalee: 1. R.E. Hume, The Thirteen Principal of Upnisadas, P.P. 14 - 15, S.N. Dasgupta, A History of Indian Philosphy Vol. I, P. 211 2. Tetaria Upnisad II, 11-5 3. Tetaria Upnisad II, 6 4. Mundak Upnisad, 11-2-11, English translation R.E. Hume 5. Katho Upnisad V 10-12 Eisha Upnisad iv-5, Tataria Upnisad l, I 6. Bhagwat Geeta I, 18, 20, 22 7. Bhagwat Geeta 2, 23, 24 8. Brahm Sutra Shankar Bhash 1.1.17 9. Tatav Sanghreh by Shantrakhshit 335-449 Padey 10. maadhiaamik sutr, cNdrkritii viaakhiaa xviii, 6 11. Bhagwati Suttar English Translation by Lalwani Vol. II, P179 12. prvcn saar 2.55, pNcaasitkaaiaa 30 13. vaarth siHdhii 1.4, prvcn saar 2.35, drHvy sNhi ttiikaa 15 14. tHtvaarth suutr 5.5, tHtvaarth raajvaartik 4.1, vy sNgrhi ttiikaa 15, 26, niymsaar vitii 9, tHtvaarth saar 3.55 15. tHtvaarth sutr 5.23, viaakhiaa praaptii 12.5.450 16. aic. ais. bbHttaacaariaa riialj iNn jainaa maittaaphjiks pNnaa 119 17. tHtvaarth suutr 5.25 18. tHtvaarth suutr 5.26 19. tHtvaarth suutr 5.28 20. aim. ail. meehtaa; jain philaasphii pNnaa 121 21. goorttsaar jiiv kaaNdd 604

Page #91
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 72 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 22. niym saar 21-24, goottsaar jiivkaaNdd 603 23. tHtvaarth suutr 5, 33-35 24. drvy sNgrhi 18, tHtvaarth suutr 5.8.13 sthaanaaNg suutr 4.3.334 25. tHtvaarth suutr 5.18, bbgvtii suutr 13.14 26. gunrvaad gaathaa 6, 27. gndhrvaad gaathaa 10 28. yoogsaar gaathaa 58, s'iitlprs'aad - ee kmpairttiv sttHddii aaph buHdhij'm aiNdd jainij'm pNnaa 85 29. smysaar gaathaa 308 30. smysaar gaathaa 308 31. acaaraaNg str 1.55, ais. bii. ii. vooliym 22 pNnaa 50 32. vigyptii maatrvaasidhii 17 33. prvcnsaar 2.33 34. prvcnsaar 2.34 35. prvcnsaar 2.82 36. prvcnsaar 2.92-93 37. utraaadhiain suutr 20, 36-37 38. dhHmpd gaathaa 160 39. dhHmpd gaathaa 379 40. bbgvtii giitaa 6.5 41. utraadhiain suutr 23-73 42. utraadhiain suutr 1, 15-16 43. dhNmpd gaathaa 80 44. dhNmpd gaathaa 103 45. utraadhiain 9, 35

Page #92
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 73 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 46. dhHmpd gaathaa 42 47. utraadhiain suutr 20-48 48. utraadhiain suutr 14.19 49. aacaaraaNg suutr 1.1.5.6 50. goomttsaar jiivkaaNdd gaathaa 72 51. pNcaastiikaay saar gaathaa 30 52. tHtvaarth saar 234-237; visthaar naal veekhoo aic. ais. bbHttaacaariaa raahiiN Reals in Jaina metaphysics PP. 290-362 53. dhrm sNhi s'aiks'n 57 54. deekhoo aic. krn, Manual of Indian Buddhism 59 - 60 55. tHtvaarth suutr 2-7-9, utraadhiain suutr 28-10 56. srvaarth siHdhii 2-9, ais. ee. jain Reality PP 55-56 . 57. v sNhi, virtii shit, gaathaa 44 58. tHtvaarth suutr 2-10, sthaanaaNg suutr 2-1-57 59. pNcaastiikaay saar, 109-110, tHtvaarth suutr, 2-12-14, sthaanaaNg suutr, 5-1-394 60. goottsaar jiiv kaaNdd, gaathaa 142, 61. smaadhii tNtr 15,27,30,37 62. prmaatm prkaas' 1-15, mookhpaahuurr gaathaa 5 63. smysaar, 36 64. mookh paahuurr, 35 65. smysaar 1-11-12 66. veekhoo mdhymkaa s'aastr, 24, 8-10 67. smysaar, 1-14 68. tHtvaarth suutr 2-8 Reals in Jaina metaphysics PP. 293

Page #93
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 74 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 70. pNcaastiikaay saar gaathaa 16 71. taitry upnis'dh 2-16. 72. chaaNdoogyoo upnis'dh 7-8-2 73. prs'noo upnis'dh4-9-10 74. ais. raadhaakris'n iNddiian philaasphii, bbaag philaa pNnaa 400 75. ail. aim. joos'ii sttHddii in dii buHdhsitt klcr aaph iNddiiaa pii.pii. 254-255 76. T.W. Ridg Davids and W. Sted- Pali English Dictionary P. 499 77. T.G. Kalghatgi, Some Problems in Jaina Pshychology PP 42 43 78. ddaa: bbaag cNd jain bbaaskr, boodh mnoovigiaan 1-2 79. smysaar 1-37-38 80. smaadhiitNtr gaathaa 15,16-17, 54-55 vii veekhoo 81. pNcaastiikaay saar gaathaa 27 82. pNcaastiikaay saar gaathaa 29 83. drHvy sNhi 2, tHtvaarth suutr 10, 4-5, giaataadhrm kthaaNg 6,62 84. smysaar 49-52 85. prmaatm prkaas' 23-250

Page #94
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 75 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | krm atee punr jnm bbaartii dhrm drs'n dee prmuHkh muul sidhaataaN viHc krm sidhaaNt daa mhHtvpuurn sthaan hai| bbaartii daars'nik phirkiaaN viHc paaiaa jaaNdaa hai| ih iHk ajihaa sidhaaNt hai jis 'tee lgbbg saaree bbaartii jaannuu hn| jain, buHdh, hiNduu saaree drs'naaN viHc ikoo smaan ruup viHc paaiaa jaaNdaa hai| punr jnm naal ih dduuNghaa jurriaa hooiaa hai| asl viHc krm sidhaaNt ih spHs'tt krdaa hai ki sNsaar viHc lookaaN dee duHkh suHkh dii smHsiaa kiuN tee kiveeN hai atee bbaartii drs'n us daa hl kii krdaa hai? ih maut daa naitik niym hai| joo kNm dee kaarn atee prbbaav dii viaakhiaa krdaa hai| ih muktii sidhaaNt naal vii jurriaa hai kiuNki krmaaN tooN puurn muktii hii nirvaan hai| aatmaa daa punr jnm sidhaaNt kuHjh puraatn griik atee misr dee daars'nikaaN nuuN vii ptaa sii| kuHjh vidvaanaaN dee anusaar paaiithaagoors atee aimnoodookls jihee griik daars'nik bbaartii sidhaaNt tooN jaannuu rhee hoonngee| pr krm sidhaaNt daa visthaar atee naitik viaakhiaa bbaartii drs'n viHc vis'ees' ruup viHc paaii jaaNdii hai| is adhiaaee viHc krm sidhaaNt uHpr visthaar naal vicaar kraaNgee| | krm daa arth krm s'bd utptii 'ku' dhaatuu tooN hooii hai| jis daa arth hai krnaa| kooii vii kNm caahee uh sriirk hoovee jaaN maansik krm akhvaauNdaa hai| is s'bd viHc kaarn atee kNm dooveeN smaaee hn| iHthee ih vrnnnyoog hai ki sNskrit s'bd krm pviHtr atee dhaarmik doohaaN prkaar dee kNmaaN lii pryoog kiitaa giaa hai| is prkaar is s'bd dee aNdr dhaarmik kNm, dphtrii kNm, krtHv, vpaark jaaN

Page #95
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 76 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal naitik kNm saaree aa jaaNdee hn| is s'bd tooN pichlee jnm dee krm prinnaam (siHttee) vii bbaag dee naauN vHl is'aaraa krdee hn| krm daa ih sdhaarn sidhaaNt hai ki cNgee krmaaN daa phl cNgaa huNdaa hai atee buree krmaaN daa phl buraa huNdaa hai| krm sidhaaNt punr jnm dii sthaapnaa krdaa hai atee hr jnm viHc jiivn nuuN prbbaavit krdaa hai| sidhaaNt pHkhooN krm dee prinnaamaaN tooN bciaa nhiiN jaa skdaa| krm dii ktthoortaa sbb prkaar dee kNm caahee uh sriirk hoonn jaaN maansik, naal jurrii hooii hai| ih sviikaar krnaa pveegaa ki krm sidhaaNt anubbuutii dee aadhaar tee prmaannik nhiiN kiitaa jaa skdaa| jain dhrm atee buHdh dhrm viHc is sidhaaNt daa vis'ees' mhHtv hai| jiHthee is sNsaar daa naa taaN kooii krtaa mNniaa giaa hai atee naa hii kooii surHkhiaa krn vaalaa| krm sidhaaNt is sNsaar viHc srv viaapk hai atee praanniiaaN upr ih raaj krdaa hai| krmaaN dee prinnaam daa vipaak (phl bbugtn lii) hoonn dee lii mnuHkh nuuN punr jnm lainnaa paiNdaa hai| is prkaar krm vrtmaan jiivn hii nhiiN sgooN aaunn vaalee jiivn nuuN vii niyNtrit krdaa hai| naitik kaarn-s'reennii viaktii diiaaN tiNn hooNdaa nuuN joorrdii hai, bbuut, vrtmaan atee bbviHkh braahmnn dhrm daa krm sidhaaNt philee adhiain viHc asiiN ddaa: goobiNd cNd paaNddee atee ddaa: laal mnii joos'ii dee vicaaraaN daa vrnnn kiitaa hai ki sNsaar, krm, yoog atee dhiaan dee sidhaaNt vaidik kaal tooN philaaN dee smeeN dee munii atee s'roomnnaaN viHc prgtt hoo gee sn| praaciin vaidik saahit viHc saanuuN krm atee punr jnm daa sidhaaNt nhiiN mildaa| ddaa: pii. vii. kaanee nee is prkaar siHttaa kHddhiaa hai, "smuHcee rigveed viHc krm atee punrjnm daa sidhaaNt nhiiN mildaa hai kuHjh vii hoovee rigveed viHc krm daa aneekaaN vaar vrnnn aaiaa hai, kuHjh thaavaaN tee is daa arth hai soos'nn duusree

Page #96
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 77. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / thaavaaN tee us daa sNbNdh yHg aadi dhaarmik kNmaaN naal hai| athrv veed (XVIII, 2.71) viHc sut daa vrnnn aaiaa hai| s'tpth baahmnn (XII, 9.1.1) prtii daan daa vrnnn krdaa hooiaa prtiit huNdaa hai| uHthee dubaaraa maut daa vis'vaas daa vrnnn mildaa hai| praaciin chuuhdaariiyk atee chaaeeNgiy upnis'dh viHc taaN krm sidhaaNt daa spHs'tt vrnnn hooiaa hai| punr jnm sidhaaNt daa aadhaar heetth likhee s'bdaaN viHc vrnnnyoog hai| jis prkaar tiHtlii daa laarvaa iHk ghaah tooN dusree ghaah tee jaaNdaa hai, us nuuN aap apnnee vHl khiHcdaa hai atee us tee baitth jaaNdaa hai| isee prkaar ih aatmaa maut dee ruup viHc sriir nuuN smaapt krdii hai| avidiaa nuuN ns'tt krdii hai atee duusree sriir nuuN grhinn krn dii koos'is' krdii hai atee pheer us viHc mil jaaNdii hai| | daars'nik crcaa dee dauraan aartbbaag nee yaagvHlyk ris'ii tooN puHchiaa ki mnuHkh jdooN maut nuuN praapt huNdaa hai taaN us nuuN kii huNdaa hai? yaagvHlyk nee uHtr diHtaa mnuHkh cNgaa hoovee jaaN buraa uh krm dee raahiiN hii huNdaa hai| krm hii hai joo maut tooN baaad baakii rhiNdaa hai| aHgee chaadooNgiy upnis'dh viHc kihaa giaa hai ki mnuHkh joo s'ubb krm krdaa hai, cNgaa kr paauNdaa hai, siht paauNdaa hai atee aaraam daaik jiivn paauNdaa hai atee joo asHt krm krdaa hai, us nuuN nis'ct hii buraa jnm mildaa hai, burii siht mildii hai atee ks'tt daaik jiivn mildaa hai| is udaahrnn viHc kNm dee anusaar aatmaa dee punr jnm diiaaN bbiNn bbiNn avsthaavaaN daa sNkheep vrnnn vii praapt huNdaa hai| apnnee krmaaN dee anusaar mnuHkh bbiNn bbiNn aneek aakaar nuuN grhinn krdaa hai| bbiNn bbiNn sthitiiaaN viHc kdee suNdr atee kdee kruup apnnee gunnaaN dee anusaar uh ihnaaN aakaaraaN dii coonn kr laiNdaa hai|

Page #97
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 78 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 6 ktthooupnis'dh viHc yHm nee ncikeetaa nuuN krm atee giaan anusaar punrjnm huNdaa hai, is sidhaaNt dii siHkhiaa diHtii| aHgee upnis'dh aakhdaa hai ki viaktii joo agiaanii hai jis daa mn sNjmii nhiiN hai, uh mooks' praapt nhiiN kr skdaa| us nuuN jnm mrn dee cHkr viHc ghuNmnnaa paiNdaa hai| muNddikaa upnis'dh viHc mn nuuN sNsaar daa kaarn dHsiaa giaa hai| bbgvt giitaa tee mhaaNbbaart krm atee punr jnm sidhaaNt dee jaannuu hn| giitaa doo maargaaN daa vrnnn krdii hai- s'ukl (sphaid) atee kris'n (kaalaa), s'ukl maarg daa cHlnn vaalee yoogii sNsaar viHc pheer nhiiN aauNdee atee kris'n maarg tee cHlnn vaalee nuuN sNsaar viHc vaaps aauNnnaa paiNdaa hai| giitaa is tHth tee j'oor diNdii hai ki mihnt viarth nhiiN jaaNdii| jee yoog dee raah tee cHlnn dii koos'is' mnuHkh nuuN is jnm viHc cheetii hii prinnaam nhiiN diNdii hai taaN us daa jnm uHc kul viHc atee joo vii prvaar viHc huNdaa hai, nviiN koos'is' atee punrjnm viHc kiitiiaaN skht koos'is'aaN naal uh aNtm puurntaa nuuN praapt hoo jaaNdaa hai| 9 iHk sthaan tee bbgvaan kris'n arjn nuuN aakhdee hn, "meeree aneekaaN jnm hoo cuHkee hn atee teeree vii| maiN uhnaaN saariiaaN nuuN jaanndaa haaN pr tuuN nhiiN jaanndaa' 10 is grNth viHc punr jnm daa aneekaaN vaar vrnnn aaiaa hai|" iHthee ih vii vrnnnyoog hai ki bbgvt giitaa viHc taaN iis'vr nuuN smrpt kNmaaN dii mhimaaN gaaii gii hai| prinnaam dii iHchaa tooN binhaaN kooii kNm krnaa 'nis'kaam krm' kihaa jaaNdaa hai| kNm chHddnn dee pHkhooN kNm dee phl dii iHchaa chHdd deenn daa updees' iHthee diHtaa giaa hai, is nuuN krmyoog vii kihaa giaa hai| iHthee saariiaaN uHltt aadtaaN jiveeN duHkh suHkh viHc, haanii laabb viHc, jiHt haar viHc, smtaa dhaarn krn vaalaa, 'smtvyoog' vii kihaa

Page #98
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 79 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | jaaNdaa hai| giitaa svai dhrm nuuN puuraa krn daa updees' vii diNdii hai| is viHc brrrhm vicaardhaaraa dee anusaar smaaj daa vrgiikrn 'cturny (caar vrn) vii smjhiaa jaa skdaa hai| joo hr vrn dee gunn tee krm dee aadhaart hai| bbaaveeN giitaa dee aneekaaN pdaaN viHc krm sidhaaNt nuuN smjhaaiaa giaa hai atee krm dii gtiis'iiltaa nuuN spHs'tt kiitaa giaa hai| pheer vii us viHc bbgvaan kris'n dii bbgtii uHpr j'iaadaa bl diHtaa giaa hai| iis'vr dii kripaa naal krm sidhaaNt dii s'ktii nuuN prbbaavhiinn bnnaaiaa jaa skdaa hai| bbgvt giitaa daa aNt viHc bbgvaan kris'n arjn nuuN apnnii s'rn viHc aaunn lii preerit krdee hn| sbb dhrmaaN nuuN chHdd kee atee vcn diNdee hn, ki us nuuN saaree paapaaN tooN mukt krn daa| prbbu kripaa naal paapii vii paap tooN mukt hoo skdee hn| ih vicaar dhaaraa vis'ees' ruup viHc mHdhyuHg dee sNt kviiaaN nee j'oor naal phailaaii atee j'brdst bbgtii aNdooln cHl piaa| iis'vrvaadii dhrmaaN viHc iis'vr dii iHk hoor vis'ees'taa hai khimaa krnaa| 12 . iis'vr dii kripaa atee khimaa nuuN praapt krn dii aHthk koos'is' us dee bbgt krdee hn| ih vicaardhaaraa hiNduu dhrm viHc hai, iisaaii dhrm viHc hai, muslim dhrm viHc hai, atee siHkh dhrm viHc hai| jain dhrm atee buHdh dhrm krm sidhaaNt daa paalnn puurii trhaaN hooiaa hai| dus'krm dii s'ktii dee pHkhooN sHt krm dii s'ktii j'iaadaa blvaan hai atee sHt krm dii s'ktii dus'krmaaN dii s'ktii nuuN hraa skdii hai| kuHjh vii hoovee krm krtaa dee lii, apnnee krm daa prinnaam (phl) bboognnaa hii pveegaa| is viHc iis'vr kuHjh nhiiN kr skdaa| krm sidhaaNt dii smiikhiaa krdee hooee ddaa: pii. vii. kaanee nee likhiaa hai vrtmaan jiivn diiaaN aneek vis'ees'taavaaN hn, jinhaaN dii viaakhiaa punr jnm dee sidhaaNt naal sNtookh puurn ddhNg naal kiitii jaa

Page #99
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 80 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | skdii hai| doo mnuHkh joo iHk duusree tooN ghHtt jaannuu hn, miHtrtaa jaaN ghinnaa dee bbaav daa anubbv kiuN krdee hn? ih klpnnaa ki uh pichlee jnm viHc aaps viHc miHtr sn jaaN iHk duusree nuuN shiyoog krdee sn jaaN haanii phuNcaauNdee sn| is vis'lees'nn dii umiid krdii hai| krm atee punr jnm daa sidhaaNt ih spHs'tt krdaa hai ki bhut j'iaadaa viaktii duHkhii kiuN hn atee bhutee j'ruurt tooN j'iaadaa suHkh atee aanNd kiuN bboog rhee hn| saaddee niaaee daa bbaav sNsaar viHc vidmaan (maujuud) is asmaantaa nuuN veekh kee kNb jaaNdaa jee ih sidhaaNt naa huNdaa| ih klpnaa atee vis'vaas ki saaree mnuHkh apnnee krmaaN dee anusaar aglee jnm viHc inaam jaaN dNdd praapt krngee| uhnaaN nuuN sHt krm krn vHl preernaa krdaa hai atee dus'tttaa tooN bcaauNdaa hai| krm sidhaaNt suHkh duHkh dii bbiNntaa jaaN asmaantaa dii viaakhiaa nhiiN krdaa sgooN is tHth nuuN vii spHs'tt krdaa hai ki bbautik smridhii atee sriirk siht viHc vii mnuHkhaaN viHc phrk kiuN hai|13 buHdh dhrm viHc krm sidhaaNt 6viiN staavdii ii.5: viHc aneekaaN mnn acaariiaa nee krm sidhaaNt nuuN sthaapt kiitaa| ihnaaN mnn daars'nikaaN dee saahmnnee vicaar dee lii muHkh smHsiaa sii ki duHkh dii utptii daa kaarn kii hai| krm sidhaaNt nee is prs'n daa hHl kr diHtaa| mhaaviir atee buHdh dee lii ih sidhaaNt iHk ruup viHc hii sviikaar sii| paalii grNthaaN viHc aneek sthaan tee bbgvaan buHdh krm sidhaaNt daa updees' diNdee vikhaaii diNdee hn| praanniiaaN nuuN uhnaaN nee 'kNmPyaad' kihaa hai, atee kihaa hai ki krm hii uhnaaN daa bbaag nirmaataa hai, krm hii uhnaaN daa miHtr atee krm hii uhnaaN dii s'rn hai|14 iHk sthaan tee ih vii kihaa giaa hai ki paannii krm naal bNnhee hooee hn| jiveeN rHth daa cHkaa apnnee dhuree tee adhaart rhiNdaa hai krm dee kaarn hii viaktiiaaN dee anubbvaaN viHc

Page #100
aNtr vikhaaii diNdaa hai| hr krm prinnaam vaalaa huNdaa hai, puraannee jaaN vrtmaan dee saaree krm prbbaavit prtiikriaa rHkhdee hn| paalii tripittk dee kuHjh sthaanaaN tee duHkh daa kaarn iHklee krm nuuN nhiiN mNniaa uHthee uhnaaN lookaaN dii aaloocnaa kiitii gii hai joo krm nuuN duHkh daa kaarn mNndee hn| 15 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 81 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal buHdh dhrm krm nuuN caar bbaagaaN viHc vNdddaa hai: kris'n, s'ukl, kris'n atee s'ukl, atee naa kris'n naa kus'l| ih caar prkaar daa vrgiikrn, yoog suutr viHc vii mildaa hai| aneekaaN buHdh grNthaaN viHc krm nuuN tiNn bbaagaaN viHc vNddiaa giaa hai kus'l akus'l atee avHykrit| buHdh grNthaaN viHc krm s'bd daa arth hai| maansik kNm jaaN iHchaa, ih maansik kNm jaaN iHchaa jd sriirk jaaN vcn dee kNm naal mildii hai tHd us nuuN krm kihaa jaaNdaa hai| krm daa keeNdr biNduu ceetnaa hai| dhmsNgnnii dii viaakhiaa aHtthsaalnii dee anusaar krm tiNn prkaar dee hn- kaaiaa krm, vHcii krm atee mnoo 17 krm| ih saaree kNm iHchaa 'tee aadhaart huNdee hn, jiveeN ddaa: goobiNd cNd paaNddee nee spHs'tt kiitaa hai, "buHdh krm sidhaaNt, jain dhrm sidhaaNt tooN bbiNn hai, jiHthee krm nuuN tHtv mNniaa giaa hai| buHdh dhrm sidhaaNt aviaktik hai| iHthee krm daa krtaa kooii nhiiN hai sirph krm dii hooNd hai| prNpraavaadii sidhaaNt ih hai ki apriimns'iil aatmaa dii hooNd nhiiN hai joo hr avsthaa viHc aprvrtit rhee| krm dii saatHty kriaa prtiity smutvaad dee raahiiN spHs'tt kiitii gii hai| krm daa daars'nik sidhaaNt punr jnm dee raahiiN siHdh kiitaa giaa hai| is tooN chuHtt buHdh dhrm krm dee us sidhaaNt nuuN vii spHs'tt krdaa hai jis dee anusaar mnuHkh apnnee punr jnm viHc vii inaam jaaN dNdd praapt krdaa hai| 18

Page #101
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 82 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / buHdh dhrm viHc punr jnm | krm ik prkaar dii s'ktii hai joo prinnaam utpNn krdii hai| ih kihaa giaa hai ki viaktii dee piHchlee krm us dee vrtmaan jiivn nuuN claauNdee hn atee vrtmaan atee puraannee jiivn dee krm vrtmaan jiivn nuuN nis'ct krdee hn| is trhaaN krm dee prinnaam caahee s'ubb hoonn jaaN as'ubb ihnaaN tooN bciaa nhiiN jaa skdaa naa is look viHc naa prlook viHc| sNkheep viHc punrjnm daa ih hii sidhaaNt hai| | buHdh dhrm dee anusaar maanv jnm hinn krn lii tiNn kaarn hn: purs' viirj, istrii biij atee krmveeg| jdooN mnuHkh maut nuuN praapt huNdaa hai atee nvaaN jnm hinn krdaa hai td ih krmveeg maut viHc kaarjs'iil hoo jaaNdaa hai| maataa pitaa sirph kisee pHkhooN sriirkt tHtv grbb sriir dii rcnaa dee lii prdaan krdee hn| mnuHkh jdooN mrdaa hai tee punr jnm laiNdaa hai taaN ih punrjnm mnuHkh nhiiN laiNdaa sgooN us daa krm laiNdaa hai| 19 buHdh drs'n viHc aatmaa jihaa kooii niHt tHtv nhiiN hai uh mnuHkh dee gunnaaN atee us dee kaarj kheetr atee is look atee prlook dee jiivn claaunn viHc krm mhHtvpuurn sthaan rHkhdaa hai| krm ceetnaa, vicaar, anubbutii, iHchaa atee bbautik tHtvaaN daa sNgrhi maatr hai| jiveeN ddeelaa vaalii paaoosin nee aakhiaa hai: ih krm anaadii hai, us nuuN kuHjh krmaaN daa phl khaas sthitiiaaN viHc bboognnaa paiNdaa hai| ihnaaN krmaa daa anubbv hii punr jnm daa kaarn huNdaa hai| jdooN punr jnm smaapt huNdaa hai taaN vii kuHjh nveeN atee puraannee krm baakii rhiNdee hn, jinhaaN daa phl bboognnaa paiNdaa hai| is lii krm punr jnm daa kaarn bnndaa hai atee nviiaaN sthitiiaaN dee anusaar nvaaN jiivn hinn krdaa hai| kuHl milaakee uh naitik atee bbautik tHtvaaN dee naal jnm prNpraa nuuN

Page #102
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 83 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / lee hooee hai| asl viHc kooii krtaa nhiiN maatr krm hai atee us daa phl hai| aNg, vicaar, atee baahrlii vstuu ih sbb krmaaN daa prtiiphl ruup viHc hn, jis ruup viHc suHkh atee duHkh dii anubbuutii huNdii buHdh dhrm is punr jnm dee sidhaaNt nuuN asiiN j'iaadaa smjhaaNgee jd ih s'bd 'bbvNg sroot nuuN smjh lvaaNgee| bbvNg daa arth hai| niHt avins'vr atee puurn aatmaa nhiiN sgooN ih iHk lgaataar privrtns'iil avceetn kriaa| ih saaddee puraannee krmaaN, anubbvaaN atee sNveednaavaaN daa, jinhaaN nuuN asiiN aNdrlee jaaN baahrlee ruup viHc veekhiaa, sunniaaN, anubbv kiitaa atee vicaariaa hai, daa bbaag hn| is prkaar kisee vii ceetn paannii daa krm avceetn jaaN bbvNg sroot) dii rcnaa krdaa hai, joo hooNd dii prNpraa nuuN bnnaakee rHkhnn daa kaarn bndaa hai| jiveeN 'miliNdpNhooN viHc aakhiaa giaa hai, uh naa taaN uhii hai atee naa hoor hai, ihoo puurnjnm hai| hrliitts daa ih mHt hai, "asiiN kdii vii us dhaaraa viHc prvees' nhiiN krdee, asiiN us dee ruup anusaar haaN atee nhiiN haaN hr praannii caahee ceetn hoovee jaaN avceetn bbiNnbbNgr (naas'vaan) hai| d, privrtn atee rupaaNtrn dii lgaataar kriaa hai siHttee vjooN kooii niHt aatmaa jaaN mnuHkh dii hooNd nhiiN hai| sirph iHk priinmns'iil tHtv hai| | punr jnm daa bbaav buHdh dhrm viHc ih hai sirph mnookaadhik kiaa| joo maut dee smeeN astgt (chHp) hoo jaaNdii hai atee pheer jaarii hoo jaaNdii hai-s'is'ee viHc iHk chaaN dee smaan jaaN kisee avaaj' dii guuNjn dii trhaaN ih ceetntaa daa punr jnm hai| is trhaaN mudraa atee s'iis'ee dee sprs' dee raahiiN murtii vikhaaii diNdii hai| uh vrtmaan ceetntaa daa sirph durgmn hai joo baaad viHc jnm dee ruup viHc prgtt huNdaa hai| is daa arth hai ki "pttidhivaann (ceetntaa daa sNbNdh vrtmaan

Page #103
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 84 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal jnm dee viHc) pichlee jnm viHc duusrii ceetnaa dee gm 'tee aadhaart hai atee vrtmaan jiivn dii hooNd viHc aaunnaa krm dii s'ktii daa prtiik hai| is prkaar sHcaaii buHdh dhrm viHc kooii aatmaa jihaa niHt jaaN s'aasvt tHtv nhiiN hai| joo punr jnmaaN viHc cHkr lgaauNdaa rhiNdaa hai| pr uh krm dii privrtns'iil doo prkriaa hn: kHmNtr atee vipaakaanNtr ih krm hii hai joo duHkh daa kaarn hai| jis prkaar vis'uHdhiimHg viHc kihaa giaa hai uh maatr iHk tHtv hai joo punr jnm daa kaarn bnndaa hai| prNtuu uh pichlee jnm tooN prgtt nhiiN huNdaa atee pheer vii uh binhaaN pichlee kaarn dee prgtt nhiiN huNdaa| kus'l atee akus'l krm 20 krmaaN nuuN uhnaaN dee prbbaav anusaar caar aNgaaN viHc vNddiaa giaa hai:21 - 1. kus'l krm 2. akus'l krm 3. kus'l akus'l krm 4. lookootHr krm aam taur tee doo prkaar dee krm huNdee hn: 1. aas'rv mukt krm (kus'l krm) 2. aas'rv yukt krm (akus'l krm) iHthee aas'rv daa arth hai, avidiaa, iHchaa, ceetsik atee anaas'rv daa bbaav hai is avidiaa, iHchaa atee ceetsikaaN tooN mukt hoonnaa| iHthee anaas'rv nirvaan daa kaarn hai| krm tris'naa dee binhaaN kooii kus'l jaaN akus'l prinnaam utpNn krn dii s'ktii nhiiN rHkhdaa| tris'naa dee puurn ruup viHc ns'tt hoo jaann tee nirvaan praapt huNdaa hai| is lii dhrm iHchaa dee raahiiN tooN prinnaam laiNdaa hai| jdooN iHchaa smaapt hoo jaaNdii hai taaN avidiaa atee ceetsik jihee tHtv

Page #104
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 85 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | apnnee aap ns'tt hoo jaaNdee hn| uhnaaN daa punr jnm viHc kooii hHth nhiiN rhiNdaa| krm dee biij hn raag, dvees' atee mooh: ihnaaN biijaaN nuuN smaapt krn lii smiaHk dris'ttii dii j'ruurt huNdii hai| mNkhlii puHtr goos'aalk daa krm sidhaaNt mNkhlii puHtr goos'aalk dee anusaar jiivn viHc niytii daa mhHtvpuurn sthaan hai| hr kNm niytii raahiiN krvaaiaa jaaNdaa hai| hr praannii dii muul vis'ees'taa us dii niytii hai| jis dee binhaaN kuHjh nhiiN hoo skdaa| us daa sidhaaNt hai, mnuHkh diiaaN koos'is'aaN beekaar huNdiiaaN hn atee is sidhaaNt nuuN sNkheep viHc jaaN bbaag kihaa jaaNdaa hai| mNkhlii puHtr goos'aalk dee anusaar nirvaan lii tHp, sHmiak dris'ttii, sHmiak krm, saadhnaa dii j'ruurt nhiiN blki hr mnuHkh nuuN binhaaN koos'is' kiitee acaank hii 84,00,000 mhaaNklpaaN tooN baaad praapt hoo jaaNdaa hai| is daa arth hai ki mNkhlii puHtr goos'aalk dee anusaar krmaaN dii nirjraa krn dii j'ruurt nhiiN hai| us daa vis'vaas sii ki ih praanniiaaN dii niytii hai ki uhnaaN nee is look viHc jnm liaa hai atee suHkh duHkh bboog rhee hn| | bbaaveeN niytii vaadii jain dhrm dee krm sidhaaNt tooN ultt hai pheer vii us dee sidhaaNt naal mildee juldee vicaar aadhunik bbaartii drs'n viHc mildee hn| mirsee eeliyaardd daa kthn hai, "ih shii hai ki mNkhlii puHtr goos'aalk nee bbaartii drs'naa viHc maulik vicaar dhaaraa nuuN pees' kiitaa hai| us dee niytiivaad nuuN us nuuN kudrtii tHtvaaN atee jiivn niymaaN dee adhiain krn daa maukaa diHtaa| us nee iNdriiaaN dee aadhaar tee jiivaaN daa vrgiikrn kiitaa hai atee prinnaam vaad nuuN pees' kiitaa hai us nee bnsptii viHc vii jiiv tHtv dee hoonn dii gHl kiitii hai|22

Page #105
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 86. jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | jain dhrm daa krm sidhaaNt lgbbg saaree bbaartii drs'n, caarvaak nuuN chHddkee, krm dee sidhaaNt nuuN sviikaar krdee hn| jain vicaar dhaaraa viHc krm sidhaaNt keeNdrii tHtv hai| jainiiaaN dee anusaar krm, bNdh daa kaarn hai atee us dii nirjraa mooks' daa kaarn hai| tHtvaarth raajvaartik dee anusaar viiryaNtraaee (aatm s'ktii jaaN purs'aarth viHc rukaavtt daa kaarn krm) atee giaanaavrniiaaN (agiaan) dee ks'iyps'm (kuHjh s'aaNt krnaa atee kuHjh mul tooN ns'tt krnaa) daa pHkh rHkhnn vaalee aatmaa dee raahiiN nis'cai ny tooN aatmaa prinnaam privrtn jaaN bdlaaoo) atee pudgl dee raahiiN pudgl prinnaam atee vivhaar ny tooN aatmaa dee raahiiN pudgl prinnaam dee raahiiN pudgl prinnaam dii kiitee jaann uh krm hn| krnbbuut prinnaamaaN dii prs'Nsaa dii vivks'aa (aakhnn dii iHchaa) viHc kitdhrm aaroop krn tee uHthee hii uh prinnaam sNvym drv atee bbaav ruup kus'l akus'l krm nuuN krdaa hai| is lii uh hii krm hai, aatmaa dii prdhaantaa viHc uh krtaa hai atee prinnaam krnn tHd 'kriytee aneen' ih vihi vii huNdaa hai| saadhy saadhn bbaav dii vivs'aa naa hoonn kaarn svruup maatr kHthn krn dii kritii nuuN vii krm khiNdee hn|23 aatmaa priks'aa ttiikaa naam daa grNth, krm dii viaakhiaa krdee hooee aakhdaa hai ki krm uh hai joo aatmaa nuuN gulaam bnnaauNdaa hai, duusree s'bdaaN viHc aatmaa nuuN joo uHltt giaan uHltt s'rdhaa vHl lai jaavee|24 is prkaar jain dhrm anusaar krm daa arth kNm jaaN niytii nhiiN hai, jihaa hoor bbaartii drs'naaN viHc smjhiaa jaaNdaa hai| pr ih suukhm prmaannuuaaN daa sukNdh maatr hai| joo saaddii iNdriiaaN raahiiN prtHkh nhiiN hai| krm aatmaa nuuN khiHcdaa hai, atee us aaskt krdaa hai joo kdee aanNd atee kdee duHkh ruup utpNn krdaa hai| ih

Page #106
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 87 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / uh prvl s'ktii hai joo aatmaa nuuN us dee kus'l akus'l krmaaN naal bNn diNdaa hai| aatmaa viHc privrtn aaunn daa kaarn vii krm hii hai| duHkh suHkh aanNd, bNdh aadi sbb daa kaarn krm hii hai| raajvaartik viHc kihaa giaa hai ki aatmaa dee yoog prinnaamaaN raahiiN joo kiitaa jaaNdaa hai us nuuN krm aakhdee hn|25 | siHttee vjooN krm aatmaa daa mul gunn giaan, drs'n, suHkh, viirj nuuN duur kr diNdaa hai atee bNdhn viHc paa diNdaa hai| sNkheep viHc krm suukhm prmaannuuaaN daa sNgrhi maatr hai| joo saaddiiaaN aHkhaaN dii nj'r tooN baahr hai| is lii krm nuuN poodgliik kihaa giaa hai joo aatmaa viHc kuHjh vis'ees' sthitiiaaN paidaa kr diNdaa hai| iHthooN tHk ki j'hir dee ghuHtt vrgaa, sriir viHc jis dee jaann naal aneekaaN prkaar dee prbbaav dikhaaii deenn lHgdee hn| 26 | krm sidhaaNt kaarn vaad tee aadhaart hai| ithee kaarnaaN atee us dee phlaaN dee shaaree ttikiaa hai| jis viHc hr kaarj aapnnee phl daa anukrn piHchee lHgnnaa) krdaa hai| pichlee kiitee kNmaaN daa phl aHgee dee kNmaaN dee lii kaarn bnn jaaNdaa hai| is prkaar kisee iHk dris'ttii tooN kaarj phl hai atee uhii phl duusrii dris'ttii tooN kaarn bnn jaaNdaa hai| is lii hr nvaaN phl duusree phl utpNn krdaa hai| jis dee lii uh kaarn bnn jaaNdaa hai| isee nuuN krm daa sidhaaNt kihaa jaaNdaa hai| krm aatmaa naal is prkaar bNdhn krdee hn: amuurt (s'kl rhit) jiiv naal muurt (s'kl) vaalee jiiv krm kiveeN bNdhn krdee hn? is svaal daa jvaab is ruup viHc diHtaa jaa skdaa hai ki jis prkaar amuurt aatmaa dee gunn s'raab piinn naal ddhHkee jaaNdee hn, usee prkaar aatmaa krm dee kaarn sNsaarik pdaarthaaN viHc phs jaaNdaa hai| iHk hoor udaahrnn diHtaa giaa hai; is prs'n dee hHl daa, jiveeN aHdd rhinn vaalee miHttii dee bld nuuN jaaN sHcee bld nuuN veekhnn

Page #107
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 88 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal atee jaannn naal bld daa kooii sNbNdh nhiiN hai| pheer vii vis'ee ruup viHc rhinn vaalaa bld uhnaaN daa nmit (kaarn) hai| ajihee upyoog aaruurr (aatm siHdhii viHc shaaik) vrisvaakaar (bld daa aakaar) drs'n giaan dee naal daa sNbNdh bld dee naal dee sNbNdh ruup vivhaar daa saadhk j'ruur hai| is prkaar aatmaa ruupii hoonn kaarn sprs' rhit hai| is lii us daa krm pudglaaN dee naal sNbNdh nhiiN hai| pheer vii eekaavgaah (iHk viHc dduHbnn vaalaa) viHc rhinn vaalee krm pudgl jis dee nmit hn, ajihee upyoog aaruurr raag dvees' aadi bbaavaaN dee naal daa sNbNdh krm pudglaaN dee naal bNdh ruup vivhaar daa saadhk j'ruur hai| 27 is prs'n daa hHl dhvlaa viHc is prkaar mildaa hai ki sNsaar avsthaa viHc jiivaaN viHc amuurtpunaa nhiiN paaiaa jaaNdaa| jee pheer ih prs'n kiitaa jaavee ki uh amuurt nuuN kis prkaar praapt hoo skdaa hai? uHtr viHc ih kihaa giaa hai ki ih kooii doos' nhiiN hai kiuNki jiiv viHc muurt daa kaarn krm hai| is lii krm dee abbaav hoonn tee us tooN paidaa hooiaa muurt daa abbaav vii hoo jaaNdaa hai atee is lii siHdh jiivaaN dee amuurtpunee dii siHdhii hoo jaaNdii hai| 8 krm muurt hai us daa ki aadhaar hai? krm tooN aanNd, duHkh aadi utpNn huNdee hn is lii uh muurt hai is lii us daa phl vii muurt ' hai atee pheer krm taaN saadhn hai jdki prmuHkh kaarn saaddee kNmaaN daa hai aatmaa| jee ih aatmaa dee naal jurriaa nhiiN huNdaa taaN us daa kooii phl nhiiN huNdaa| asliiat taaN ih hai ki aatmaa naal jurree binhaaN krm kuHjh nhiiN hai| is lii krm nuuN muurt mNniaa giaa hai| hunn prs'n paidaa hoo skdaa hai ki inhee suukhm prmaannuu aatmaa dee naal ih kiveeN sNbNdh sthaapt krdaa hai| uHtr ih hai ki krm kiuNki suukhtm pudgl hai| is lii aatmaa aapnnee aap is vHl khiHcii

Page #108
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 89 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | jaaNdii hai| aatmaa krm nuuN khiHc dii cuNbkii s'ktii hai, jiveeN cuNbk viHc loohee nuuN khiHcnn dii s'ktii hai, j'miin uHpr ghuNmdee hooee hr pdaarth nuuN khiHcnn dii s'ktii hai| kHprree viHc paannii nuuN sukaa lainn dii s'ktii hai, isee trhaaN aatmaa viHc krm nuuN khiHcnn dii s'ktii hai| krm jiveeN hii us viHc prvees' krdaa hai aatmaa us dee bbiNn bbiNn prbbaavaaN nuuN prgtt krn lHgdaa hai| jain dhrm aatmaa tee krm dee sNbNdh nuuN anaadii dHsdaa hai| us daa mHt hai ki dooheeN avidiaa atee krm anaadii hn| bbaaveeN aatmaa kudrtii taur tee s'uHdh hai puurn sutNtr hai, pheer vii krm dee kaarn siimt hoo jaaNdaa hai| jd tHk krm tooN aatmaa mukt nhiiN huNdaa tHd tHk hr pl uh nveeN krm grhinn krdaa rhiNdaa hai| krm grNth viHc kihaa giaa hai ki jis prkaar aHg loohee nuuN iHktthaa kr diNdii hai| paannii duHdh naal mil jaaNdaa hai us prkaar krm daa vii aatmaa naal usee trhaaN daa meel hai| 29 tHtvaarth saar viHc kihaa giaa hai ki sNsaarii aatmaa anaadii kaal tooN murt krmaa raahiiN ddhHkii hooii hai tee krm bNdhn rhinn kaarn us tooN usee trhaaN iHktthii hoo gii hai jiveeN soonaa atee caaNdii aHg viHc pighlaaunn tee iHk hoo jaaNdee hn| 30 glees'n dee anusaar krm atee aatmaa jl atee duHdh jaaN aHg atee aais' tooN vii kiitee j'iaadaa dduuNghaaii naal sNbNdh hoo jaaNdee hn| 31 | pr ih aakhnnaa j'iaadaa tthiik hooveegaa ki krmaaN dee pugl srvaaNg aatmaa nuuN usee trhaaN ddhHkdaa hai jiveeN bHdl suurj dii roos'nii nuuN ddhHk laiNdaa hai| aatmaa viHc abbiNn aatm dees' huNdee hn is lii krm aatmaa dee naal duHdh atee paannii jaaN aHg atee loohee dee smaan nhiiN mildaa| krm aatmaa dee gunnaaN nuuN ddhHk laiNdaa hai jis prkaar bHdl suurj dee prkaas' nuuN ddhHk laiNdaa hai|

Page #109
krmaaN daa vrgiikrn sthuul (moottee) ruup viHc krm doo prkaar dee huNdee hn: drv krm atee bbaav krm| jain acaariiaa nee ihnaaN doohaaN viHc phrk krdee hn| drd krm jiiv dee naal pudgl krm hai joo aatmaa viHc prvees' krdaa hai| raag dvees' aadi vikaarii bbaavaaN nuuN bbaav krm khiNdee hn doohee krm kaarj kaarn dii trhaaN jurree hn| praakritii dee anusaar krm bNdh caar prkaar naal huNdaa hai- praakritii bNdh, sthitii bNdh, anubbaag bNdh atee prdees' bNdh, praakritii atee prdees' bNdh, yoog naal huNdaa hai atee sthitii atee anubbaag bNdh ks'aaee kaarn huNdaa hai| krm nuuN aHtth prkaar naal vibbaajit kiitaa giaa hai| uhnaaN dee 37 upbbeedaaN nuuN ginnaaiaa giaa hai| krm dii prkritii krm dee muHkh aHtth prkaar ih hn: 1. giaanaavrniiaaN krm 3. veedniiaa krm bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 90 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 5. aayuus' krm 7. gootr krm 2. drs'naavrniiaaN krm 4. moohniiaa krm 6. naam krm 8. aNtraaee krm ihnaaN aHtth krmaaN viHc caar krm ghaatii khee jaaNdee hn| giaanaavrniiaaN, drs'naaNvrniiaaN, moohniiaaN, aNtraaee| ih krm aatmaa dee muul gunnaaN dee vikaas viHc rukaavtt bnndee hn| aatmaa nuuN miHthiaa maarg tee lai jaaNdee hn atee aatmaa dii muul s'ktii nuuN rookdee hn| kuHjh ihnaaN viHcooN srv ghaatii hn atee kuHjh dees' bbaatii hn| baakii caar veedniiaaN, naam, gootr atee aayuus' krm aghaatii krm hn| ih krm aatmaa dii muul prkritii nuuN spHs'tt krn viHc rukaavtt nhiiN bnndee| ghaatii krm daa phl jaaN prbbaav ktthoor purs'aarth

Page #110
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 91 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / atee tHp naal ns'tt kiitaa jaa skdaa hai jdki aghaatii krm srltaa naal ns'tt hoo jaaNdee hn| caar ghaatii krm dee ns'tt hoo jaann tooN baaad hii mnuHkh keevlii avsthaa nuuN praapt krdaa hai| pr puurn mukt nhiiN huNdaa kiuNki caar aghaatii krm baakii rhi jaaNdee hn| is daa arth ih hai ki jdooN tHk aHtth krmaaN daa naas' naa hoo jaaveegaa tHd aatmaa puurn mukt nhiiN mNniaaN jaaveegaa atee siHdh avsthaa praapt nhiiN kr skeegaa| 32 aatmaa aapnniiaaN muul vis'ees'taavaaN nuuN srvghaatii krmaa dee prbbaavit hoonn tee vii nhiiN chHdddaa iHthee suurj atee bHdlaaN dii udaahrnn upyoogii siHdh huNdii hai| bbaaveeN suurj bHdlaaN nuuN ddhHk laiNdaa hai pr pheer vii suurj daa prkaas' bnniaa rhiNdaa hai| isee trhaaN srvtii krmaaN dee rhinn tee aatmaa dii muul prtii puurn ruup viHc rukaavtt jaaN khus'k nhiiN huNdii| 33 krm dee aHtth bbeed (muul kritii) uHtr prkritiiaaN viHc vNddee jaaNdee hn| pheer us daa dubaaraa bttvaaraa huNdaa hai| isee trhaaN krm dii iHk lNbii sNkhiaa hoo jaaNdii hai| ithee asiiN muHkh ruup viHc aHtth krmaaN daa vrnnn krdee haaN| 1. giaanaavrniiaaN krm-ih caar bbaagaaN viHc vNddiaa giaa hai: oo. mHtii giaanaavrniiaaN krm-giaan nuuN vikst naa hoonn deenn vaalaa krm| a. s'rut giaanaavrniiaaN krm-joo s'rut giaan nuuN naa hoonn deev| ee. avHdhii giaanaavrniiaaN krm-joo iNdriiaaN atee mn dii shaaitaa dee binhaaN utpNn hoonn vaalee giaan nuuN naa hoonn deevee| s. mn priaaee giaanaavrniiaaN krm-iNdriiaaN atee mn dii shaaitaa tooN binhaaN sNgii (soocn dii s'ktii rHkhnn vaalee) jiivaaN dee mn dee bbaavaaN nuuN naa jaannn deenn vaalaa| h. keevl giaanaavrniiaaN krm-saaree

Page #111
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 92 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | drv atee pdaarthaaN nuuN joo yugpt bbaav tooN prtHkh jaannn vaalee giaan nuuN joo naa hoonn deevee| | is prkaar giaanaavrniiaaN krm aatmaa dee giaan drs'n aadi subbaavik gunnaaN nuuN ddhHk laiNdaa hai| ih krm srvghaatii atee dees'ghaatii doo prkaar daa hai| is viHc bNdh dee kaarn hn - giaan prtyniiktaa, giaan niNhv, giaan aNtraaee, giaan prvees', giaan as'aatnaa atee giaan visNvaadnyoog| 2. drs'naavrniiaaN krm: pdaarth dee aakaar tooN ilaavaa arthaaN dii vis'ees'taa nuuN grhinn kiitee binaaN keevl sdhaarn ruup viHc grhinn krnaa drs'n hai| joo krm ajihee drs'n nuuN ddhHk laiNdaa hai uh drs'naavrniiaaN krm hai| is dee nauN bbeed hn:i. cHks'uu drs'naavrniiaaN krm - ii. acHks'uu drs'naavrniiaaN krm - iii. avHdhii drs'naavrniiaaN krm - iv. keevl drs'naavrniiaaN krm - v. niidraaN - jis naal suHkhpurvk niiNd dii utptii hoovee| vi. niidraaN aniidraaN - joo ajihii niiNd utpNn kree ki sooiaa hooiiaa aadmii mus'kl naal jaag skee| vii. prclaa - jis krm tooN khrree khrree jaaN baitthee baitthee niiNd aa jaavee| vii. aprlaa - jis krm tooN cHldee phirdee vii niiNd aa jaavee| ix. sthaan bridhii - jis krm tooN din viHc soociaa kNm niiNd viHc kiitaa jaavee ajihii s'ktii aavee| 3. veedniiaa krm - jis krm tooN suHkh duHkh veedn (bboogiaa jaavee) hoovee| ih doo prkaar daa hai:- saataa veedniiaaN (suHkh purvk) atee asaataa veedniiaaN (duHkh puurvk)| is krm dii tulnaa s'hid naal librrii tlvaar dii dhaar dee naal kiitii gii hai| jis krm dee prgtt

Page #112
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 93 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 4 = hoonn tee suHkh daa anubbv hoovee uh saataa veedniiaaN hai jis krm dee prgtt hoonn tee duHkh daa anubbv hoovee uh asaataa veedniiaaN hai| 4. moohniiaaN krm - joo krm muurkhtaa utpNn kree| ih krm aapnnee tee praaee viveek viHc atee svruup simrn viHc rukaavtt phuNcaauNdaa hai| is krm dii tulnaa s'raab dee naal kiitii jaaNdii hai| ih krm doo prkaar daa hai| drs'naa moohnii - joo s'rdhaa, smiaHktv aadi naa hoonn deevee atee critHr moohniiaaN - joo s'uHdh aacrn naa hoonn deevee| i. drs'n moohniiaaN krm tiNn prkaar daa hai: u. smiaHktv moohniiaaN a. mithiaatv moohniiaaN smiaHktv mithiaatv moohniiaaN criHtr moohniiaaN krm doo prkaar daa huNdaa hai:u. ks'aaee moohniiaaN atee a. noo s'aaee moohniiaaN| ks'aaee moohniiaaN 16 prkaar daa hai atee noo ks'aaee 9 prkaar daa hai| criHtr moohniiaaN dee kuHl 25 bbeed is prkaar hn: 1 tooN 4: anNtaanubNdhii, kroodh, maan, maaiaa, loobb| 5 tooN 8: aprtyaakhyaan aavrniiaaN, kroodh, maan, maaiaa, loobb // 9 tooN 12: pryaakhyaan aavrniiaaN, kroodh, maan, maaiaa, loobb| 13 tooN 16: sNjvln koodh, maan, maaiaa, loobb // 17: haasy moohniiaaN 18: rtii moohniiaaN 19: artii moohniiaaN 20: bbai moohniiaaN 21: s'ook moohniiaaN

Page #113
22: 23: 24: 25: jugupsaa moohniiaaN istrii veed purs' veed npuNskveed mooh krm dee prgtt ' hoonn tee jiiv miHthiaa dris'ttii atee criHtrhiinn bnndaa hai| ihnaaN viHcooN philee 12 ks'aaee srv ghaatii hn| moohniiaaN krm dee anubbaav pNj hn: smiaHktv, miHthiaatv, smiaHktv miHthiaatv, ks'aaee, nauN ks'aaee veedniiaaN| 1 tooN 4: 5. aayuus' krm: bbiNn bbiNn gtii dee jiivn kaal daa nirnnaa krn vaalaa krm aayuus' krm akhvaauNdaa hai| is krm dii tulnaa jeel khaanee naal kiitii jaaNdii hai| gtii dee pHkhooN aayuus' krm caar prkaar daa hai: EUR. nrkaayuus' krm (nrk dii umr daa kaarn krm) a . triyNcaayuus' krm (ps'uu yoonii dee umr daa kaarn krm) mnuHs'aayuus' krm (mnuHkh dii umr daa kaarn krm) deevaayuus' krm (deevtaa dii umr daa kaarn krm) s 6. naam krm: joo krm jiiv nuuN gtii pdaarthaaN nuuN anubbv krn viHc rukaavtt paidaa kree uh naam krm hai| is krm dii tulnaa ciHtrkaar naal kiitii jaaNdii hai| ih krm doo prkaar daa hai s'ubb atee as'ubb| s'ubb krm dee 37 bbeed hn atee as'ubb dee 34 bbeed hn| naamkrm dii uHtr praakritiiaaN atee up bbeed daa puNn paap ruup vrgiikrn is prkaar hai: gtiinaam krm caar mnuHkh deevgtii (puNn ruup) atee nrk - triyNcgtii (paap ruup) jaatii naam pNj - iHk iNdriiaaN, doo iNdriiaaN, tiNn iNdriiaaN, caar iNdriiaaN (paap ruup) atee pNj iNdriiaaN (puNn ruup) tooN 9 : bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 94 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal - -

Page #114
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 95 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 10 tooN 14: sriir naam krm pNj - adaarik - vaikriak, aahaark - teejs' - kaarmn (puNn ruup) 15 tooN 17: sriir aNg-upNg naam krm tiNn - aujaarik - vaikriak - aahaarik (puNn ruup) 18 tooN 23: sNhnn naamkrm chee - vj'r ris'vnaaraaNc sNhnn (puNn ruup), ris'bbnaac - naaraac-ardh naac- kiilikaa-eevaart sNhnn (paap ruup) 24 tooN 29: sNsthaan naamkrm chee - smctur sNsthaan (puNn ruup), nygoov priimNddl-saadisNsthaan-vaamn sNsthaan-kubj sNsthaan (paap ruup) 30 tooN 31: vrn naam doo - s'ubb vrn as'ubb vrn| 32 tooN 33: gNdh naam doo - surbbii gNdh (cNgii) atee durbbii gNdh (durgNdh) 34 tooN 35: rs naam doo - s'ubb naam as'ubb naam| 36 tooN 37: sprs' naam doo - s'ubb atee as'ubb| 38: aguruu lghu naam iHk - puNn ruup // 39: upghaat naam iHk - paap ruup| 40: pghaat naam iHk - puNn ruup| 41 tooN 44: aanupuurvii naam caar - nrk - yNc (paap ruup), mnuHkh - deevaanupuurvii naam (puNn ruup) 45: uchvaas naam iHk - puNn ruup| 46: aap naam iHk - puNn ruup|| 47: udyoot naam iHk - puNn ruup| 48 tooN 49: vihaayoo gtii naam doo - s'st vihaayoo gtii atee aprst vihaayoo gtii naam| 50: trs naam iHk - puNn ruup|

Page #115
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 96 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 53. 55: 60 51: sthaavr naam iHk - paap ruup| 52: sukhm naam iHk - paap ruup| baadr naam iHk - puNn ruup| 54: priaapt naam iHk - puNn ruup| apriaapt naam iHk - paap ruup| sdhaarn sriir naam iHk - paap ruup| teek sriir naam iHk - puNn ruup| 58: sthir naam iHk - puNn ruup| 59: asthir naam iHk - paap ruup| s'ubb naam iHk - puNn ruup| 61: as'ubb naam iHk - paap ruup|| 62: subbHg naam iHk - puNn ruup| 63: asubbHg naam iHk - paap ruup| svr naam iHk - puNn ruup| 65: dusvr naam iHk - paap ruup| aadeey naam iHk - puNn ruup| 67: anaadeey naam iHk - paap ruup| yHs'kiirtii naam iHk - puNn ruup| 69: ayaas'kiirtii naam iHk - paap ruup| nirvaan naam iHk - puNn ruup| 71: tiirthNkr naam iHk - puNn ruup| | is prkaar utr prkritiiaaN dee milnn naal naam krm dee kuHl bbeed 65 (71 - 6) + 5 + 5 + 5 + 5 + 5 = 93 huNdee hn| as'ubb naam krm dee anis'tt gtii, sthitii aadi anubbaav huNdee hn| s'ubb naam krm dee anubbaav is tooN uHltt huNdee hn| as'ubb naam krm dee bNdh heetu yoogkrtaa (mn, bcn, kaaiaa dee meel naal paidaa hoonn vaalee 64. 66 68: 70;

Page #116
buree vicaar) atee visNvaadn (aprmaanniktaa) hai atee s'ubb naam krm dee bNdh heetu kaaee bbaav aadi dii rijuutaa atee goorvtaa hai| 7. vaalee krm nuuN gootr krm aakhdee kiitii gii hai| isdee doo bbeed hn gootr krm: uHcee atee niiveeN kulaaN aadi viHc utpNn krn hn is dii tulnaa ghumaar naal uHc gootr krm atee niic gootr krm| - 8. aNtraaee krm: joo krm kriaa, lbbdhii, bboog atee bl paidaa krn viHc rukaavtt paidaa kree us nuuN aNtraaee krm aakhdee hn| is dii tulnaa raajee dee bbNddaarii naal kiitii jaaNdii hai| is krm diiaaN pNj prkritiiaaN hn: daan, laabb, bboog, upbboog atee viiry aNtraaee krm| uHtr prkritii dee 148 bbeed is prkaar hn: aHtth muul prkritiiaaN dee 5+9+2+28 + 4 + 42 + 2 + 5 = 148 bbeed hn| utrootr bbeedaaN dee pHkhooN krm asNkhiaat look prmaann viHc vii mNniaa giaa hai| is praakritii dee aadi, anaadi, dhruv, adhruv, puNn, paap, aNtr, nirNtr, prinnaam, prbbvik, sprtipks', aprtipks' aadi prkaar vii huNdee hn| khrm bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 97 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal krm daa sthitii kaal bNdh kaal tooN laikee phl dee kee duur hoo jaann tHk dee smeeN nuuN sthitii aakhdee hn| ghHtt tooN ghHtt sthitii jHghnniaa atee j'iaadaa tooN j'iaadaa sthitii utkris'tt akhvaauNdii hai| iHk sthitii aNtrmhuurt dii vii huNdii hai| krmaaN dii prvltaa dee anusaar us dii sthitii kaal viHc phr rhiNdaa hai| bbiNn bbiNn krmaaN diiaaN sthitiiaaN is prkaar hn: 1. giaanaavrniiaaN jHghnniaa (ghHtt tooN ghHtt sthitii) aNtr mhuurt uts'tt (j'iaadaa j'iaadaa) sthitii 30 koottaakoottii saagroopm

Page #117
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 98 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 2. drs'naavrniiaaN 3. veedniiaaN 4. moohniiaaN u. drs'naaN moohniiaaN a. criHtr moohniiaaN 5. aayus' 6. naam 7. goor 8. aNtraaee aNtr mhuurt | aNtr mhuurt aNtr mhuurt 8 mhuurt 8 mhuurt | aNtr mhuurt 70 koottaakoottii saagroopm 40 koottaakoottii saagpm 33 koottaakoottii saagroopm 20 koottaakoottii saagpm 20 koottaakoottii saagrupm 30 koottaakoottii saagruupm krm nis'eek kaal krm bNdh hoonn tooN baaad krm daa vis'aak huNdaa hai atee pheer uh udai (prgtt hoonn) tee phl huNdaa hai| vipaak kaal viHc krm phl nhiiN diNdaa, us kaal dee baaad krm udai viHc aauNdaa hai atee phl daa anubbv krvaaunn lHgdaa hai| phl anubbv dee kaal nuuN krm nis'eek kaal aakhdee hn| iHthee krmaaN diiaaN joo sthitiiaaN dHsiiaaN giiaaN hn uh dooheeN kaal nuuN milaa kee aakhiiaaN giiaaN hn| abaadhaa kaal nuuN jaannn daa triikaa ih hai ki jis krm dii jinhee saagrootm dii sthitii huNdii hai unee soo saal abaadhaa kaal huNdaa hai| udaahrnn vjooN giaanaavrniiaaN krm dii sthitii 30 koottaakoottii saagroopm hai, us daa abaadhaa kaal 3000 saal hai| inhaaN saalaaN tHk uh sHtaa ruup viHc rhiNdaa hai pr phl nhiiN diNdaa, ih vis'aak kaal hai| bbgvtii suutr35 viHc abaadhaa atee nis'eek kaal daa vrnnn is prkaar hai: khrm | abaadhaa kaal vis'eek kaal , 1. giaanaavrniiaaN 3000 saal 30 koottaakoottii saagroopm ghHtt 3000 saal / 2. drs'naavrniiaaN | 3. veedniiaaN

Page #118
4. moohniiaaN 5. aayuus' 6. naam 7. gootr 8. aNtraaee 7000 saal sHtaa| puurv koottiitribbaag - 2000 saal 2000 saal 3000 saal bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 99 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal krm prdees' prdees' daa arth prmaannuu hai| aHtth krmaa dee pudgl prdees' anNt huNdee hn| ihnaaN prdees'aaN dii sNkhiaa sNsaar dee anubbv jiivaaN tooN anNt gunnaaN atee anNt sidhaaN dee anNtveeN bbaag jiNnhii huNdii hai| krm praakritiiaaN dee kaarn bbuut prtii smeeN yoogvis'ees' dee suukhm, iHk kheetr avgaahii atee sthitii anNtaaN anNt pudgl prmaannuu sbb aatm prdees'aa viHc huNdii hai| 37 70 koottaakoottii saagroopm ghHtt 7000 saal puurv koottiitribbaag upraaNk 33 saagroopm ghHtt puurv koottiitribbaag utkris'ttyoog tooN utkris'tt bNdh atee jHghnniaa yoog tooN jHghnniaa prdees' bNdh huNdaa hai| aatmaa daa hr bbaag yoog atee ks'aaee dee kaarmik prmaannuuaaN nuuN khiHcdaa hai atee is prkaar naal aHtth krmaaN daa bNdh huNdaa hai| ihnaaN aHtth krmaa daa utrootr j'iaadaa prdees' bNdh ghHtt tooN j'iaadaa vHl atee silsileevaar is prkaar huNdaa hai - aayuus' krmnaam- gootrkrm giaanaavrniiaaN krm drs'naavrniiaaN aNtraaee krm, moohniiaaN krm atee veedniiaaN krm| 38 krm diiaaN caar avsthaavaaN 20 saagroopm ghHtt 2000 saal 20 saagroopm ghHtt 2000 saal 30 koottaakoottii saagroopm ghHtt 3000 saal -- krm diiaaN caar avsthaavaaN hn bNdh, udai, udiirnaa atee 39 krm prdees'aaN daa aatmaa prdees'aaN viHc iHk kheetr avgaah hoo -

Page #119
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 100 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal jaannaa bNdh hai| miHthiaatv aadi dee kaarn ih krm aatmaa viHc paannii atee duHdh dee smaan mil jaaNdee hn| 40 bNdhee hooee philee atee vrtmaan kaal dee krm pudgl vipaak praapt hoonn tHd phl deenn viHc smrth hoo jaaNdee hn| tHd uhnaaN dee nis'eek prgtt hoonn lHg jaaNdee hn ihoo udai hai| krmaaN dee phl bboognn dee kaal nuuN udai aakhdee hn atee apkv (naa pHkee) krmaaN dee paacn nuuN udiirnaa aakhdee hn| udiirnaa udaiavlikaa dee vhiibbuut krm pudglaaN dii hii huNdii hai| udai avlikaa viHc prvees' krm pudglaaN dii udiirnaa nhiiN huNdii| udiirnaa annuudiirn krmaaN dii hii huNdii hai| anudit krmaaN dii udiirnaa tp dee raahiiN sNbbv hai| hooNd nuuN sHtaa aakhdee hn, binhaaN prinnaam diHtee krm jd tHk aatmaa dee naal hooNd viHc rhiNdee hn tHd tHk uhnaaN dii sHtaa mNnii jaaNdii hai| krm dii tkniikii dris'ttii aatmaa atee krm dee vickaar dduuNghaa sNbNdh hai| nirvaan praaptii tooN philaaN ih sNbNdh ns'tt kr deennaa j'ruurii huNdaa hai| aatmaa diiaaN bbiNn bbiNn avsthaavaaN atee us dee bbaavaaN daa krmaaN naal sNbNdh hai| yoog dee kaarn krm bNdh huNdaa hai| aatmaa daa yoog us dii s'ktii nuuN dHsdaa hai| iHthee yoog s'bd daa pryoog priibbaask arth viHc hooiaa hai| pNj sNgrih dee anusaar mn, vcn, atee kaaiaa smeet jiiv daa joo diir prinnaam jaaN prdees' priispNd (hilnnaa cHlnnaa) ruup prniyoog (vrtooN) huNdaa hai us nuuN yoog aakhdee hn| 41 maansik, vaacik atee kaaik prvirtii nuuN yoog kihaa jaaNdaa hai| mithiaatv, avirti, prmaad atee ks'aaee aas'rv prvirtii ruup nhiiN bbaav ruup hai| yoog prvirtii ruup hai, yoog tooN aatmaa prdees'aaN viHc sNpnd huNdaa hai| miHthiaatv vaadii viHc ajihii gHl nhiiN ih yoog kriaavaaN s'ubb as'ubb huNdiiaaN hn atee uhnaaN daa phl vii s'ubb as'ubb

Page #120
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 101 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal huNdaa hai| pr kdee kdee krm as'ubb huNdaa hai atee phl s'ubb huNdaa hai|42 is daa kaarn kii hai? aagm dee anusaar bNdhn vaalee krm viHc aHtth prkaar diiaaN sthitiiaaN ghHtt skdiiaaN hn| ihnaa nuuN krn kihaa giaa hai:1. bNdhn - aatmaa dee naal jurree krm suHkh duHkh dee kaarn huNdee hn| sNgt naal krm hii sNsaar bNdhn utpNn krdee hn| 2. sNkrmnn - joo praakritii puurv viHc bNdhn kiitii sii, us daa hoor praakritii ruup priinmn hoo jaannaa sNkrmnn hai| 3. udvtnaa - krm dii sthitii daa lNbaa hoonnaa atee rs teej' hoonnaa| 4. apvtnaa - krm sthitii daa ghHttnnaa atee rs daa ghHtt hoonnaa| 5. udaarnaa - lNbee smeeN dee baaad teej' bbaav naal udai viHc aaunn vaalee krmaaN daa usee smeeN atee mNd bbaav viHc udai viHc aaunnaa| 6. ups'mnnaa - ajihee haalaat jinhaaN viHc krm s'aaNt hoo jaaNdaa hai| 7. nighHtii - joo krm udaiyaavlii viHc praapt krn nuuN jaaN hoor praakritii ruup sNkrmnn krn viHc smrth naa hoovee| 8. nikaacit - uh krm hn jinhaaN daa phl hoor nhiiN hoo skdaa| aatmaa dii is prkriaa tooN krm dii prkriaa jurrii hooii hai| aatmaa viHc kisee prkaar daa privrtn krm viHc hooee privrtn vHl is'aaraa krdaa hai| aatmaa atee krm dee is privrtn nuuN asiiN krm sidhaaNt viHc smjh cuHkee haaN| 43 . krm daa kaarn | bbaaveeN krm daa sdhaarn arth huNdaa hai kNm pr iHthee saaddaa bbaav hai adhiaatmik naitik sidhaaNt tooN| is dris'ttii tooN krm s'ubb (pain)

Page #121
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 102 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hooveegaa jaaN as'ubb (paap) hooveegaa| joo krm viaktii nuuN adhiaatm kheetr viHc vdhaavee jaaN nirvaan vHl vdhaavee uh s'ubb hai| is tooN ultt joo krm aatmaa nuuN as'uHdh bnnaavee sNsaar nuuN vdhaavee atee jnm mrn dii prkriaa nuuN phailaavee uh as'ubb hai| bbaaveeN muktii jaaN nirvaan viHc s'ubb as'ubb sbb prkaar dee krmaa daa vinaas' hoonn dii aas huNdii hai| as'ubb krmaa tooN nirvtii atee s'ubb krmaaN dii prtii nirvaan maarg nuuN pHdhraa krn viHc bhut j'ruurii hai| doo prkaar dee krm huNdee hn: s'ubb atee as'ubb| joo krm mithiaa critHr vHl aatmaa nuuN khiHcee uh as'ubb hai atee joo s'ubb krmaaN vHl khiHcee uh s'ubb hai| as'ubb krm duHkh daa kaarn hn, s'ubb krm suHkh daa kaarn hai| duusree s'bdaaN viHc s'ubb krmaaN tooN puNn huNdaa hai atee as'ubb krmaaN tooN paap huNdaa hai| jiHthee kooii vii krm huNdaa hai caahee uh s'ubb hoovee jaaN as'ubb hoovee krm dee kaarn huNdaa hai| nirvaan praaptii dii iHchaa krn vaalee dee lii ihnaaN doohaaN krmaaN nuuN chHdd deennaa paiNdaa hai| s'ubb krmaa tooN svrg atee as'ubb krmaaN tooN nrk gtii mildii hai| acaariiaa kuNd kuNd nee smeeN saar viHc kihaa hai, ki dooheeN prkaar dee ih krm (s'ubb atee as'ubb) tiaagn yoog hn kiuNki ih sNsaar daa kaarn hn| s'ubb krm soonee dii beerrii hai, as'ubb krm loohee dii beerrii hai| jis prkaar loohee dii beerrii mnuHkh nuuN bNdii hai usee prkaar soonee dii vii bNdii hai| is prkaar kiitaa hooiaa s'ubb as'ubb krm jiiv nuuN bNdaa hii hai|" prmaatm prkaas' dee leekhk yoogiNduu daa vii ihoo mHt hai ki saaree jiiv paap dee udai naal nrk gtii atee ps'uu gtii praapt krdee hn, puNn kaarn deevtaa bnndee hn| puNn atee paap doohaaN dee meel kaarn mnuHkh gtii nuuN praapt huNdee hn atee puNn paap doohaaN daa naas' hoonn tee hii nirvaan dii praaptii huNdii hai|45

Page #122
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 103 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / krm bNdh daa muul kaarn hai, iHchaa| mnuHkh dee suHkh duHkh daa kaarn iHchaa hii hai iHthee kihaa jaa skdaa hai ki krm daa bNdh iHchaa daa bNdh hai| priihi jaaN vis'ee vikaaraaN dii iHchaa daa kooii aNt nhiiN huNdaa| ihnaaN dii smaaptii tHd hii hoo skdii hai, jd mnuHkh puurn ruup viHc iHchaa mukt hoo jaavee, viiraag hoo jaavee| jiveeN hii uh vis'ee dii iHchaa krdaa hai us daa kaarn sriir usee anusaar krmaaN nuuN aapnnee vHl khiHc laiNdaa hai| ih prkriaa kisee baahrlee lHchnn tooN nhiiN huNdii sgooN aatmaa apnnii s'ktii tooN ihnaaN kaarmik prmaannuuaaN nuuN khiHcdaa hai| isee tooN punr jnm praapt huNdaa hai| daas guptaa nee tthiik hii kihaa hai, "krm iHchaa atee punr jnm dee vickaar sNbNdh sthaapt krn vaalaa maadhiam hai | 46 aatmaa dee raahiiN krm prmaannuuaaN daa ih mis'rn us dee kNmaaN dee kaarn huNdaa hai| ih prkriaa pNcaastiikaaee viHc is prkaar spHs'tt kiitii gii hai| krmaaN daa grhinn yoogaaN dee nimit tooN huNdaa hai, yoog, mn, vcn, kaaiaa dee vpaar tooN huNdaa hai| bNdh bbaavaaN dee nimit tooN huNdaa hai atee bbaav, rtii, raag, dvees' atee mooh tooN yukt huNdee hn| 47 . jain grNthaaN viHc krm dee udai, kaarn, atee prinnaamaaN dii visthaar ruup viHc crcaa hooii hai| tHtvaarth raajvaartik viHc kihaa giaa hai, ki jiiv svsaaee hoonn tee krm yoog pudglaaN nuuN grhinn krdaa hai, ihoo bNdh hai is nuuN spHs'tt krn lii udaahrnn diHtee gee hn| jiveeN kisee bbaaNddee viHc aneekaaN rs vaalee biij, phl, phuHl aadi daa s'raab ruup viHc priinmn huNdaa hai, usee trhaaN aatmaa viHc vii sthit pudglaaN daa yoog atee ks'aaee tooN krm ruup priinmn hoo jaaNdaa hai| jiveeN bbNddaar tooN puraannee anaaj baahr kiitaa jaaNdaa hai atee nvaaN bbr liaa jaaNdaa hai usee trhaaN anaadi kaarn sriir ruup bbNddaar viHc krmaaN daa aaunnaa jaannaa

Page #123
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 104 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / huNdaa rhiNdaa hai| puraannee krm phl dee kee jhrr jaaNdee hn atee nveeN krm aa jaaNdee hn| is trhaaN upcai - apcai huNdaa rhiNdaa hai| 48 duu sNgrhi viHc krm bNdh dee caar kaarn diHtee gee hn| miHthiaatv, avirtii, prmaad, yoog atee ks'aaee| ihnaaN dii visthaar naal viaakhiaa vii mildii hai| 1. miHthiaatv: ultt jaaN glt s'rdhaa nuuN miHthiaatv aakhdee hn jiveeN adhrm nuuN dhrm, glt raah nuuN sHcaa raah, ajiiv nuuN jiiv, jiiv nuuN ajiiv, saadhuu nuuN asaadhuu aadi dee ruup viHc smjhnnaa|49 ih miHthiaatv pNj prkaar daa hai: u. abbihik miHthiaatv (tHtv dii priikhiaa kiitee binhaaN kisee sidhaaNt nuuN hinn krkee duusree sidhaaNt daa khNddn krnaa) a. anaaabbigrhik miHthiaatv (gunn doos' dii priikhiaa kiitee binhaaN saaree mHtaaN nuuN iHk braabr smjhnnaa) ee. sNs'thit miHthiaatv (deev, guruu atee dhrm dee sruup viHc s'Hk vaalii buHdhii rHkhnnaa) / s. aabbinivees'ik miHthiaatv (aapnnii maantaa nuuN jhuutth smjh lainn tee vii us nuuN pkrr kee rHkhnnaa) h. anaabboogik miHthiaatv (vicaar atee vis'ees' giaan dii annhooNd viHc jaaN mooh dii prbltm avsthaa viHc rhii hooii muurkhtaa 2. avirtii: hiNsaa, jhuutth, coorii, maithun (duraacaar), p hi aadi paap bboog - upbboog aadi avsthaa atee saady (paapkaarii) krmaaN tooN chuHttkaaraa naa hoonnaa jaaN tiikhiaan (prtigiaa) puurvk uhnaaN daa tiaag naa krnaa avirtii hai| avirtii bbaav atiaag bbaav / 50 3. prmaad: kus'l (yoog) viHc anaadr bbaav, prmaad hai| ih prmaad aneekaaN prkaar daa hai| kaaiaa, binai, iriaapHth (veekh kee cHlnnaa), dvaaii, soonaa, aasn, tiistthaapn, vaak s'uHdhii, uHtm khimaaN

Page #124
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 105 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / aadi ds prkaar dee dhrmaaN viHc uts'aah naa vikhaaunnaa jaaN aadr daa bbaav naa rHkhnnaa prmaad hai| kroodh, maan, maaiaa, loobb aadi is dee prinnaam hn| 4. yoog: maansik, vaacik, atee kaaik prvirtii nuuN yoog aakhdee hn| mn, vcn, kaaiaa (sriir) tooN krit (krnaa), kaarit, krvaaunnaa) atee anumtii (hmaait krnaa) ruup virtii yoog hai| 5. ks'aaee: jiiv dee kroodh aadi ruup prinnaam nuuN ks'aaee aakhdee hn| is dee soolaaN bbeed hn| u. aNntaaNnubNdhii: kroodh, maan, maaiaa, loobb| a. aprtkhiaan aavrniiaaN: kroodh, maan, maaiaa, loobb // ee. prtkhiaan aavrniiaaN: kroodh, maan, maaiaa, loobb| s. sNjvln: kroodh, maan, maaiaa, loobb| ik hoor prkaar huNdaa hai, nooks'aaee| joo ks'aaee dee naal shaaik huNdaa hai, jaaN joo ks'aaee nuuN uteejit krdee hn, uh haasaa, soog, bbai aadi nuuN noo ks'aaee aakhdee hn| jain krm sidhaaNt daa iHk muHkh sidhaaNt hai lais'iaa, is daa aNgreej'ii anuvaad krnaa brraa ktthin hai aam taur tee is daa anuvaad 'ttintt s'bd raahiiN kiitaa jaaNdaa hai| iHk hoor s'bd vii hai| "kleereesn' lais'iaa daa arth hai joo aatmaa nuuN krm bbaavaaN naal lipt kree, bbaav jis dee raahiiN jiiv puNn paap naal apnnee aap nuuN lipt krdaa hai uh s'iaa hai| ih sais'iaa s'ubb atee as'ubb dee bbeed tooN doo prkaar dii huNdii hai| as'ubb lais'iaavaaN hn, kris'n, niil atee kpoot atee s'ubb laijhiaavaaN hn - piit, pdm, atee s'ukl| drv atee bbaav dee bbeed tooN vii lais'iaa dee doo prkaar kiitee jaaNdee hn| sriir naam krm udai tooN utpNn v lais'iaa huNdii hai atee moohniiaaN krn dee udai, ks'ypsm, ups'm atee s'y tooN utpNn hooiaa joo jiiv daa spNdn

Page #125
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 106 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / (hrkt) hai uh bbaav lais'iaa hai|52 bbaav lais'iaa ks'aaee dee udai tooN anurNjit rNgii hooii) yoog (mn, vcn, kaaiaa) vii prvirtii ruup hai| is lii ih aidkii aakhii jaaNdii hai| | kis'n aadi chee lais'iaa v lais'iaa hn| teej', kroodh krn vaalaa hoovee, vair nuuN naa chHddee, lrrnaa jis daa subbaaa hoovee, dhrm atee dyaa tooN rhit hoovee, dus'tt hoovee ih s'ubb kris'n lais'iaa vaalee dee lHchnn hn| vis'iaaN viHc lHgee buHdhiihiinn ghHtt akl, aalsii, loobbii aadi lHchnn naal lais'iaa dee hn| drirrtaa, maatsriaa, cuglii, apnnii prs'Nsaa krnaa, praaee jhgrree aadi viHc phs kpoot lais'iaa dee lHchnn hn| dirrtaa, miHtrtaa, diaaltaa, sHc boolnnaa, daans'iiltaa, aapnnee kNm viHc hus'iaarii saaree dhrmaaN prtii iHk (iHjt daa) bbaav rHkhnnaa, aadi piit lais'iaa dee lHchnn hn| sHcaaii, khimaa, shii daan, vidvaantaa, guru deevtaa aadi viHc rucii, pdm lais'iaa dee lHchnn hn| nirveed, viiraagtaa, dus'mn dee doos'aaN nuuN naa veekhnnaa, niNdaa naa krnaa, paapkrmaaN viHc udaasiintaa rHkhnnaa cNgaa maarg rucii aadi s'ukl lais'iaa dee lHchnn hn|33 lais'iaa nuuN smjhnn lii jain s'aastr viHc iHk udaahrnn diHtaa giaa hai| chee aadmii jNgl viHc gee uhnaaN nee phlaaN naal lHdiaa aNbaaN daa drkht veekhiaa| uhnaaN viHcooN hr aadmii aNb khaann daa iHchk sii| philee aadmii nee smuHcee drkht nuuN kHttnnaa caahiaa| dusree nee tnnaa, tiisree nee brrii brrii s'aakh, cauthee nee choottii choottii s'aakh kHttnii caahii pNjveeN nee aNb phl toorrnaa caahiaa atee cheeveeN nee j'miin uHpr giree pHkee phl nuuN grhinn krnaa caahiaa taaN ki drkht nuuN kooii tkliiph naa hoovee| ih chee aadmii atee ihnaaN dee bbaav silsileevaar kris'n, niil, kpoot, piit, pdm atee s'ukl lais'iaa vaalee hn|

Page #126
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 107 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / buHdh dhrm viHc vii laiaa daa sidhaaNt mildaa hai uHthee ih caar prkaar diiaaN hn| kris'n, s'ukl, kris'n - s'ukl, aakris'n aas'ukl jee. ail. jainii nee shii kihaa hai ki ihnaaN chee sais'iaaN dee rNg tooN mnuHkh dee bbaavaaN dii prkh huNdii hai| is dii tulnaa auraa naal kiitii jaa skdii hai| sNt daa jooraa sphaid huNdaa hai, kroodhii daa laal atee dus'tt daa kaalaa| 24 krm sidhaaNt nais'iaa sidhaaNt naal sNbNdht hai atee us daa naitik aadhaar hai| ddaa: raadhaa kris'n nee likhiaa hai, "krm naal sNbNdht lais'iaa daa sidhaaNt hai, ih sais'iaa chee hn: krm naal ddhHkee viaktii dee bbiNn bbiNn bbaav us dee aNdr chuHpee rhiNdee hn joo nNgiiaaN aHkhaaN naal nhiiN veekhee jaa skdee| ihnaaN daa naitik aadhaar hai| lais'iaa atee krm dee bNdh jiivaaN diiaaN pNj avsthaavaaN hn jinhaaN nuuN bbaav kihaa jaaNdaa hai| 56 1. aidiyk bbaav - bNdhn hooee krm jHd udai avsthaa viHc aauNdee hn td us krm bNdhn jiiv dii vii vis'ees' sthitii huNdii hai| jiiv dii is sthitii vis'ees' nuuN aidiyk bbaav aakhdee hn| is kaarn jiiv nuuN sNsaar viHc ghuNmnnaa paiNdaa hai| 2. aups'mik bbaav - bNnee hooee krmaaN dii ups'aaNt avsthaa viHc utpNn jiiv dii sthitii vis'ees' nuuN aips'mik bbaav aakhdee hn| mithiaatv aadi krm prkritii dee ups'm tooN ih avsthaa prgtt huNdii hai| 3. ks'aayoos'mik bbaav - krmaaN dii ks'yooks'm utpNn jiiv dii sthitii vis'ees' nuuN ks'aayoos'mik bbaav aakhdee hn| jiveeN keeNdoo (sau) nuuN dhoon naal kHdaaN dii ns'ee dii s'ktii hlkii hoo jaaNdii hai atee kujh hlkii nhiiN huNdii usee prkaar prinnaamaaN dii nirmltaa viHc krmaaN dee iHk

Page #127
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 108 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal dees' (hiHsaa) daa smaapt hoo jaannaa atee iHk dees' daa ups'm hoonnaa ks'aayoos'mik bbaav hai| is dee sHt bbeed huNdee hn| 4. ks'aayk bbaav krmaaN dii j'iaadaa nirvtii tooN joo krmaaN dii j'iaadaa s'uHdhii huNdii hai uh ks'aayk bbaav hai| is dee nauN bbeed huNdee hn| 5. priinaamk bbaav joo bbaav drHv jiiv viHc praaee sNbNdh dee binhaaN kudrtii huNdee hn| uh priinaamk bbaav huNdee hn| ceetniaa bbaav hii jiiv daa priinaamk bbaav hai| ih bbaav tiNn prkaar daa huNdaa hai| jiivHtv, bbHvytv, abbvytv| - sNsaar daa sidhaaNt uprookt vrnnn tooN ih spHs'tt hai ki krm atee punr jnm sidhaaNtaaN daa dduuNghaa sNbNdh hai| bNdh avsthaa viHc aatmaa baar baar jnm grhinn krdaa hai| sNsaar viHc us daa nis'cai hii us dee bNnhee hooee krmaaN tee nirbbr krdaa hai| punr jnm daa sidhaaNt bbuut, vrtmaan atee bbviHkh dii hooNd nuuN siHdh krdaa hai| srvaarth siHdhii viHc sNsaar daa arth is prkaar hai: sNsrn (aaunnaa jaannaa) krn nuuN hii sNsaar aakhdee hn| krm dee vipaak dee vHs viHc aatmaa nuuN bbHvaNtr dii praaptii hoonnaa hii sNsaar hai|" privrtn daa arth hai bdlaau| jiiv iHk sriir nuuN chHdddaa hai atee duusree nveeN sriir nuuN grhinn krdaa hai, us tooN baaad us sriir nuuN chHdddaa hai atee pheer nvaaN grhinn krdaa hai| isee jnm mrn prkriaa nuuN sNsaar aakhiaa giaa hai|58 'sNsaar" s'bd 'sm psrg puurvk 'su' dhaatuu tooN utpNn huNdaa hai| jis daa arth hai naal naal cHlnnaa, ghuNmnnaa, bbttknnaa, jnm mrn daa cHkr lgaaunnaa| 59 sNsaar viHc rhinn daa arth hai krm bNdh dii avsthaa| is lii krm atee punr jnm viHc dduuNghaa sNbNdh hai| jiiv sNsaar viHc iHchaa

Page #128
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 109 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / raahiiN sNcaalt hai| iHchaa tooN krm atee krm dee kaarn jiiv nuuN bbiNn bbiNn gtiiaaN viHc jnm mrn krnaa paiNdaa hai| jiiv krm kaarn sriir iNdriiaaN hinn krdaa hai| iNdriiaaN tooN iHchaa atee iHchaa tooN krm bNdh huNdaa hai| is prkaar krm atee krm tooN punr jnm daa cHkr cHldaa rhiNdaa hai| 60 | dhvlaa dee anusaar sNsaar is iHchaa jaaN krm daa prinnaam hai joo aatmaa dee muul subbaaa nuuN ddhHk laiNdaa hai atee sNsaar diiaaN caar gtiiaaN viHc ghuNmdaa rhiNdaa hai| ih ghuNmnnaa tHd tHk bnniaa rhiNdaa hai jd tHk mn, vcn, kaaiaa daa priispNdn bNd nhiiN huNdaa| is kaarj tooN muktii hii muktii hai|62 | sNsaar daa vrnnn pNj prkaar dee privrtn ruup viHc kiitaa jaaNdaa hai - v, kheetr, kaal, bbHv atee bbaav privrtn| 63 | ih jiiv anaadi kaal tooN is sNsaar viHc ghuNm rihaa hai atee aNnt vaar jnm mrn praapt krdaa rihaa hai caaraaN gtiiaaN viHc| ihnaaN privrtnaaN viHc sbb tooN ghHtt bbaav privrtn huNdaa hai, us tooN baaad bbv pheer kaal pheer kheetr pheer pudgl privrtn huNdaa hai| bbaav sbb tooN j'iaad pugl privrtn huNdaa hai| kaal dii dris'ttii tooN sbb tooN ghHtt pudgl privrtn daa smaaN hai, is tooN baaad silsileevaar kheetr, kaal, bbv atee bbaav privrtnaaN daa kaal anNt gunnaa vHdhdaa jaaNdaa hai| 64 krm aas'rv daa muul kaarn miHthiaatv hai| ihoo sNsaar daa kaarn hai| buHdh dhrm viHc vii ihoo sidhaaNt mildaa hai| uHthee avidiaa joo miHthiaatv daa hii naamaaNtrn hai nuuN sNsaar daa kaarn dHsiaa giaa hai| buHdh dhrm daa krm atee punr jnm daa sidhaaNt jain dhrm dee krm atee punr jnm dee sidhaaNt tooN alHg hai| buHdh dhrm viHc viaktii ruup, veednaa, sNgiaa, sNskaar atee vigiaan ihnaaN pNj

Page #129
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 110 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal skNdhaaN daa sNghaat maatr hai| joo pichlee jnm dee krmaaN kaarn utpNn huNdaa hai| vrtmaan jiivn dee kNm aHglee jnm dee lii krm kaarn bnndee hn| jnm dii ih prNpraa avidiaa raahiiN cHldii hai| punr jnm dii prkriaa aatmaa dee punr jnm dii prkriaa dee baaree vaidik maantaa ih hai ki jiveeN suniaar soonee dee ghinnee nuuN aHg viHc pighlaa kee us dee nveeN ghinnee bnnaa diNdaa hai| usee trhaaN aatmaa nveeN sriir viHc nvaaN jnm grhinn krdaa hai| 65 aatmaa apnnee sriir nuuN usdii hooNd vaalee tHtvaaN nuuN laikee nveeN aakaar viHc priinmit krdaa hai|66 jis prkaar ghumiaar haaj'r miHttii tooN nvaaN ghrraa bnnaauNdaa hai, jain sidhaaNt dee anusaar maut dee smeeN aatmaa teej's atee kaarn sriir shit huNdaa hai| nveeN sriir viHc prvees' krn tooN philaaN uh kuHjh smeeN aapnnee philee aakaar viHc rhiNdaa hai atee pheer nvaaN sriir hinn krdaa hai| buHdh dhrm ih mNndaa hai ki maut smeeN pNj skNdh smaapt hoo jaaNdee hn khaalii vigiaan bc jaaNdaa hai| joo punr jnm viHc krm shit hoonn dee kaarn nvaaN jnm laiNdaa hai| caar gtiiaaN jain dhrm anusaar caar gtiiaaN mNniiaaN jaaNdiiaaN hn| deev gtii, mnuHkh gtii, triaNc (ps'uu) atee nrk gtii| jain dhrm sthir ruup viHc vis'vaas krdaa hai ki hr praannii nuuN apnnee kiitee krmaaN daa phl bboognnaa hii pveegaa, is jnm viHc jaaN aglee jnm viHc| s'ubb krmaaN raahiiN uh deev gtii atee mnuHkh gtii viHc jnm laiNdaa hai| as'ubb krmaaN kaarn nrk gtii atee triaNc gtii viHc jaannaa paiNdaa hai| jain dhrm anusaar hr asiitHtvaaN jaaN gtii viHc jnm lainn dee caar kaarn huNdee hn| deev gtii dee viHc jnm lainn dee ih caar kaarn

Page #130
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 111 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hn: 1. sraag sNjm, 2. s'aavk jiivn, 3. agiaa tp binhaaN kooii siHttaa jaanndee hooee, 4. akaamnirjraa (binhaaN udees' tooN tHp krn naal) caar kaarnaaN naal ps'uu gtii viHc paidaa hoonn yoog krm bNdhn huNdaa hai| 1. mn dii kuttiltaa, 2. bbees bdl kee tthHgnn tooN, 3. jhuutth boolnn tooN, 4. jhuutthee maap tool krn tooN| | caar kaarnaaN krkee mnuHkh gtii viHc utpNn yoog krm bNdh huNdee hn: 1. srl subbaaa tooN, 2. nimrtaa tooN, 3. rhim dilii, 4. dhookheebaaj'ii naa rHkhnn tee, | caar kaarnaaN krkee nrk yoog krm bNdhn huNdaa hai: 1. mhaa aarNbb (hiNsaa) krn tee, 2. mhaa priihi krn tooN, 3. pNj iNdriiaaN dee jiivaaN nuuN maarn tee, 4. maas daa bboojn krn tee krmaaN daa phl uhnaaN dii prkritii sthitii kaal aadi tee nirbbr krdaa hai| jd kdii jiiv aapnnee krmaaN daa phl is jiivn viHc nhiiN bboog paauNdaa taaN uh us nuuN aglee jaaN us tooN baaad dee bbvaaN viHc bboogdaa hai| sthaanaaNg suutr viHc krm phl dee aHtth maarg diHtee gee hn| 1. vrtmaan jiivn viHc kiitee dus'krm daa phl vrtmaan viHc mildaa hai| jis trhaaN coor nuuN coorii daa phl usee jnm viHc mil jaaNdaa 2. vrtmaan jiivn viHc kiitee maarree krmaaN daa phl aglee jiivn viHc mildaa hai jiveeN mnuHkh dee maarree krm krn tee uh nrk viHc jaaNdaa hai| 3. puraannee jiivn viHc kiitee buree krm daa phl vrtmaan jiivn viHc mildaa hai| jiveeN mnuHkh suHkh duHkh daa anubbv is jiivn viHc krdaa hai|

Page #131
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 112 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 4. puraannee jiivn viHc kiitee maarree krm daa phl vrtmaan atee bbviHkh dee jiivn viHc mildaa hai| jiveeN mnuHkh apnnee bbuutkaal tee jiivn viHc kiitee maarree krm dee phl tooN ps'u gtii paauNdaa hai atee pheer nrk viHc jaaNdaa hai| 5. s'ubb krm is jiivn viHc krn naal us daa phl vii isee jiivn viHc mildaa hai| 6. bbuutkaal dee jiivn viHc kiitee maarree krmaaN daa phl bbviHkh dee jnm viHc mildaa hai| 7. bbuutkaal dee jiivn viHc kiitee maarree krmaaN daa phl vrtmaan jiivn viHc mildaa hai| 8. bbuutkaal dee jiivn viHc kiitee dus' krmaaN daa phl vrtmaan jiivn viHc jaaN baaad viHc vii mildaa hai| | isee prkaar dee sidhaaNt chaaNdooNgyoo upnis'dh aadi viHc vii uplbdh huNdee hn| jinhaaN daa aacrn cNgaa rihaa hai uh cheetii hii uHtm jnm paa laiNdee hn| braahmnn khHtrii jaaN baanniiaa kul viHc| pr jinhaaN daa aacrn cNgaa nhiiN huNdaa uh cheetii hii kuHtee, cNddaal jihee buree kul viHc jnm hinn krdee hn| 68 | kuHjh viaktii aapnnee krm atee bbaav dee anusaar duusraa jnm hinn krdee hn| kuHjh pheer bnsptii kaaiaa jiivaaN viHc jnm hinn krdee hn| 69 punr jnm daa jain sidhaaNt . jain dhrm viHc pNj prkaar dee sriiraaN daa vrnnn mildaa hai - daarik, veerrhiaa, aahaark, teej's atee kaarn|

Page #132
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 113 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 1. aidaarik - joo sriir jlaaiaa jaa skee jis daa cheedn bbeedn hoo skee uh adaarik sriir hai| mnuHkh, ps'uu, pNchii aadi daa sriir aidaarik huNdaa hai| 2. veekriaa - joo sriir choottaa brraa aadi bbiNn bbiNn ruupaaN nuuN dhaarn kr skee uh veekriaa akhvaauNdaa hai| ih sriir deevtaa atee naarkii jiivaaN daa huNdaa hai| 3. aahaark - joo sriir keevl 14 puurv dhaarii giaanii munii duaaraa hii rHciaa jaa skdaa hai| us nuuN aahaark sriir aakhdee hn| 4. teej's - joo sriir grmii daa kaarn hai atee bboojn pcaaunn daa kNm krdaa hai uh teej's sriir akhvaauNdaa hai| 5. kaarmn - krm smuuh hii kaarn sriir hai| punr jnm dee jain sidhaaNt nuuN ihnaaN pNj sriiraaN dee raahiiN smjhiaa jaa skdaa hai| aatmaa dee teej's atee kaarn sriir huNdee hii hn, ihnaaN sriiraaN viHc punrjnm dee biij rhiNdee hn jis nuuN aatmaa dhaarn krdee hn| kaamn sriir tooN hii punrjnm mildaa hai| ih aatmaa tee drv daa sNyoog hai, jiveeN ki sii. aar. jain nee kihaa hai - kaarn sriir aglaa jnm tai krdaa hai|70 . kaamn sriir joo punr jnm viHc muHkh kaarn hai jiiv atee pudgl daa sNghaat ruup hai| ih punr jnm daa biij hai atee bbaag nuuN claaunn dii s'ktii rHkhdaa hai| buHdh dhrm dee anusaar mnuHkh dee sriirk atee maansik bbaag ns'tt hoo jaaNdee hn atee sirph vigiaan baakii rhiNdaa hai| uh puurv jnm tooN sNcaalit hoo kee nvaaN jnm hinn krdaa hai| veedaaNt viHc tiNn praakr dee sriir mNnee gee hn| krn, sukhm atee sthuul sriir| jdki jain dhrm us dii sNkhiaa pNj dHsdaa hai|

Page #133
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 114 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal krm atee punr jnm daa sidhaaNt teej buHdhii daa suNdr phl hai| ih rHhsmii sidhaaNt daa kooii trk vaalaa priin jaaN vigiaank priimaan praapt nhiiN huNdaa pr krm atee punr jnm daa sidhaaNt sNsaark duHkhaaN daa tHth sNgt uHtr hai|

Page #134
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 115 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hvaalee: 1. pii.vii. kaal'ee histtrii aaph dhrm s'aas'traa viliam 5, paartt 2 pNnaa 1536 2. daarNyk upnis'dh 4 - 4.3 3. uhii 4 - 4.5.7 4. uhii 4 - 3.13 5. chaaddhNgyooupnis'dh 5 - 10.7 - 8 6. ktthooupnis'dh 5 - 6 - 7 7. uhii 3 - 7 8. mritkaaupnis'dh 2 - 37 9. bbgvt giitaa 6 - 35 - 47 10. uhii 4 - 5 11. uhii 2.12 - 13, 22 - 27, 4.1 - 9, 7.19, 8.6, 15-16, 9-21 12. uhii 11- 48 13. pii.vii. kaanee histtrii aaph dhrm s'aas'traa vooliam 5, paartt 2 pNnaa 1572-73 14. mHjhiinmkaay bbaag 3 pNnaa 2 - 3 15. aNgtuurnikaay bbaag 5 pNnaa 292 16. sNyukt nikaay bbaag 2, pNnaa 39 - 40 17. aHtths'aalinii pNnaa 88 18. veekhoo c. hmj', krmaaN aiNdd riibrth 19. abbidhrm koos' bbaag 3 - 11 - 24 20. ddii. laa. vaalii paaoosin, "krmaa in ainsaaiikloopiiddiaa aaph riliijn aiNdd aithiks vooliiam 8 pNnaa 674 21. vis'uHdhii muHgh, 17 - 161

Page #135
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 116 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 22. aHtthsaalnii 3 - 117 23. mirsee eeliyaardd, yoogaa imoorttaaliittii aiNdd phriiddm, pNnaa 190 - 91 24. tHtvaarth raajvaartik, 6 - 1 - 7 25. aatm priks'aa ttiikaa, 113 - 296 26. tHtvaarth raajvaartik, 5 - 24 - 9 pNnaa 488 27.aic. vii. glaisneep, dii ddookttraain aaph krmaa in jain philaasphii pNnaa 3 28. prvcnsaar 174, taatpriiaa ttiikaa, jijeeNdr sidhaaNt koos' bbaag 3 pNnaa 175 29. dhvlaa, 13, 5, 3, 12, 11, 9 jineedr sidhaaNt koos' bbaag 3 | pNnaa 176 30. krm grNth bbaag 1 pNnaa 2 31. acNd daa tHtvaarthsaar 16-18 32. aic. vii. glaineep, dii ddookttraain aaph krmaa in jain philaasphii pNnaa 3 33. as'tt shstrii, pNnaa 51 34. srvaarth siHdhii 10.2 35. nNdii sutr 42 36. utraadhiain suutr 33, 19 - 23 37.nvpdaarth sriicNd raampuriiaa pNnaa 722 - 23 38. utraadhiain suutr 33, 17 39. tHtvaarth suutr 8 - 24 40. veekhoo krm prkritii 41. krm grNth bbaag 2 gaathaa 1 42. raajvaartik 1, 4 - 17

Page #136
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 117 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 43. pNc sNgrhi 1, 88 44.tthaannaaNg 4 - 4, 312 45. visthaar naal veekhoo, krm kritii, nthml ttaattiiaa, sttddiij' in jain philaasphii pNnaa 252 - 263 jiteeNdr sidhaaNt koos' bbaag 2 pNnaa 24 46. smysaar 146 47. prmaatm prkaas' 2, 63 48. ais. ain. vaas' guptaa ee histtrii aaph iNddiian philaasphii vooliiam 5 pNnaa 56 49. pNcaastiikaay saar 148 50. tHtvaarth raajvaartik, 8.2 51. tthaannaaNg, 10, 1, 734 52. tHtvaarth raajvaartik 7 - 1, 8 - 1 53. tHtvaarth raajvaartik 8 - 1 54. goomHttsaar jiiv kaaNdd, 536, 488 55.raajvaartik, 4 - 22 -10, srvaarthsiHdhii 2 - 6 krm grNth 4 - 13 utraadhiain suutr 34 - 21 - 32, jineedr sidhaaNt koos' bbaag 3 pNnaa 436 56. jee. ail jainii, aauttlaain aaph jainijm pNnaa 45 57.ais. raadhaakris'nn, iNddiian philaasphii bbaag 1, pNnaa 320 58. srvaarthsiHdhii 2 - 1 59. srvaarthsiHdhii 2 - 10, 9 - 7, raajvaartik 210 60. kaartikeeyaanupeeks'aa 32 - 33 61. mooniiar viliiam, ee sNskrit iNgls' ddiks'nrii pNnaa 119 62. pNcaastiikaay - smysaar 135 - 137 63. dhvlaa, 13 - 4 - 5, 17 - 44 - 10

Page #137
64. smaadhii tNtr 62 65. visthaar naal veekhoo srvaarthsiHdhii 2 1-5- 4 67. brhdaarnyk upnis'dh 4 68. yaagvHlyk smt 3 66. dhvlaa 4 - - 2 69. sthaanaaNgsuutr 4 70. chaadngyooupnis'dh 5 - 7 4 146 10 - - 7 3 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 118 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 10 71. ktthooupnis'dh 2 2 - 7 72. sii. aar jain. vhaatt ij jain ijm (aiseej aiNdd aiddraisj) pNnaa 179

Page #138
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 119 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / muktii daa jain sidhaaNt jain dhrm nauN tHtvaaN viHc vis'vaas rHkhdaa hai - jiiv, ajiiv, puNn, paap, aas'rv, bNdh, sNbr, nirjraa atee mooks' / kii jgaa tee sHt tHtvaaN daa vrnnn vii aaiaa hai| uHthee puNn atee paap nuuN aas'rv viHc s'aaml kr diHtaa jaaNdaa hai| aneekaaN adhunik vidvaanaaN nee ihnaaN daa visthaar naal vrnnn kiitaa hai| jis nuuN asiiN iHthee duhraanaa nhiiN caahaaNgee|' ihnaaN nuuN tHtvaaN viHc bNdh atee mooks' daa vrnnn is hvaalee naal vis'ees' mhHtvpuurn hai is lii is adhiaaee viHc asiiN ihnaaN doo tHtvaaN (bNdh atee mooks') tee aapnnaa vis'ees' dhiaan keeNdrt kraaNgee| | mnuHkh tiaavaad tee nirbbr hai atee jnm mrn dee cHkr tooN ghiriaa hooiaa hai| us dii sNsaariktaa us dii vaas'naa atee sNskaaraaN 'tee nirbbr hai| bbautik lgaaoo viHc aapnnee aap viHc mgn hoonn dee kaarn us dii sNsaariktaa bnnii rhiNdii hai| us daa ahNkaar atee mHmkaar bNdh daa kaarn huNdaa hai| ih bNdh anaatmaa dee naal aatmaa dee ruup viHc sviikaar krn kaarn miHthiaa dhaarnaa dee siHttee vjooN huNdaa hai| sNsaar viHc is bNdh daa prinnaam hai duHkh / | sNsaarik duHkhaaN tooN mukt hoonn dee lii bNdh dee svruup nuuN smjhnnaa j'ruurii hai| suutrtaaN viHc aakhiaa giaa hai, "viaktii nuuN ih smjhnnaa caahiidaa hai ki kihrree kaarnaaN kaarn aatmaa bNdhn grhinn krdaa hai atee ajihaa jaannkee us nuuN j'ruur krnaa caahiidaa hai| ih aatmaa anaadiikaal tooN krmaaN naal bNnii hooii hai| mnuHkh nuuN is bNdh dee kaarnaaN daa shii giaan krnaa caahiidaa hai atee muktii dee nis'aanee nuuN khoojnnaa caahiidaa hai|

Page #139
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 120 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / bNdh dee kaarn krm tee punr jnm dee sidhaaNt daa adhiain is tHth nuuN ujaagr krdaa hai ki krm jnm mrn prkriaa daa muul kaarn hai| ih krm hai joo aatmaa dee asl svruup nuuN tiroohit (hoolii hoolii kmj'oor krnaa) krdaa hai atee us viHc vHddaa privrtn krdaa hai| krm raag dvees' dee kaarn aatmaa dee naal bNdhn krdaa hai| aviHdiaa raag dvees' daa muul kaarn hai, jain grNth bNdhn dee heetth likhee pNj kaarn dHsdee hn: 1. miHthiaa drs'n: ultt dris'ttii rHkhnnaa 2. avirti: tiaag dii ghaatt 3. prmaad: uts'aah hiintaa / 4. ks'aaee: kroodh aadi prinnaam| 5. yoog: mn, maans'ik, vaacik atee kaaik prvirtii jain dhrm viHc miHthiaatv daa dhaarnaa lgbbg uhii hai joo hoor bbaartii drs'naaN viHc praapt huNdii hai| miHthiaatv, miHthiaa drs'n, miHthiaa dris'ttii, drs'n mooh atee mooh smaan arth ruup viHc pryoog hooee hn jain grNthaaN viHc| ihnaaN saaree s'bdaaN daa arth hai miHthiaa dhaarnaa| | miHthiatv dii ih prkritii hai ki us dee prbbaav viHc aa kee mnuHkh adhrm nuuN dhrm, kumaarg nuuN sHcaa maarg, ajiiv nuuN jiiv, as'ubb nuuN s'ubb, amuurt nuuN muurt, asaadhuu nuuN saadhuu jaaN is dee ultt smjhnn lHgdaa hai| apnnee dhrm nuuN chHdd kee hoor dhrmaaN viHc s'Hk, iHchaa, prsNsaa niNdaa aadi miHthiaatv daa aadhaar hai| sNsaarik jiivn viHc duHkhaaN daa kaarn hai miHthiaatv| miHthiaatv dee prbbaav viHc hii aa kee aatmaa soocdii hai maiN ih haaN, ih meeraa hai| vicaaraaN diiaaN ih doonaaN s'reenniiaaN kroodh aadi vikaaraaN nuuN utpNn krdiiaaN hn| ihnaaN vikaar bbaavaaN tooN prbbaavit hoo kee aatmaa sNsaar viHc lgaataar bbttkdii rhiNdii hai|

Page #140
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 121 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal buHdh dhrm viHc isee hvaalee viHc ih vicaar aaiaa hai| jis nuuN viyaas kihaa jaaNdaa hai- ih caar prkaar daa hai: 1. duHkh nuuN suHkh smjhnnaa| 2. s'ubb nuuN as'ubb smjhnnaa| 3. anit nuuN nit smjhnnaa| 4. hooNd hiin nuuN hooNd vaalaa mnnnaa| maiN ih haaN, ih meeraa hai, ih doo miHthiaa vicaar dhaaraavaaN dh aadi vicaaraaN nuuN jnm diNdiiaaN hn| aatmaa ihnaaN tooN prbbaavit hoo kee sNsaar viHc bbttkdaa hai| pujypaad nee miHthiaatv pNj prkaar daa kihaa hai: 1. eekaaNt miHthiaa drs'n - ih hii hai, is prkaar daa hai, is prkaar dhrm atee dhrmii nuuN eekaaNt mtlb rHkhnnaa jiveeN ih saaraa jgt paarbrhm ruup hii hai jaaN sbb pdaarth anit hii hn jaaN niHt hii hn| | 2. vipryy miHthiaadrs'n - sgrNth (aNdrlii gHtth vaalaa) nuuN nirgrNth mNnnnaa jaaN keevlii nuuN kvlaahaar mNnnnaa aadi| 3. sNs'y miHthiaadrs'n - sHmiak drs'n, sHmiak giaan atee sHmiak critHr ih tiNnee milkee mooks' hai jaaN nhiiN is prkaar daa s'Hk rHkhnnaa| 4. vainyik miHthiaadrs'n - saaree deevtiaaN atee saaree mHtaaN nuuN ik saar smjhnnaa| 5. agiaank miHthiaadrs'n - hiHt ahiHt dii priikhiaa tooN rhit hoonnaa| | krm grNth viHc ih miHthiaatv pNj prkaar daa is prkaar hai: 1. abbihik miHthiaatv - tHtv dii priikhiaa kiitee binaaN kisee sidhaaNt nuuN grhinn krkee duusree daa khNddn krnaa|

Page #141
2. anaabbigrhik miHthiaatv - gunn doos' gunn doos' dii priikhiaa kiitee binhaaN saaree vicaaraaN nuuN ik smaan smjhnnaa| 3. sNs'yit miHthiaatv - deev guruu atee dhrm dee svruup prtii s'Hk vaalii buHdhii rHkhnnaa| 4. abbinivees'ik miHthiaatv bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 122 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal - -- aapnnii maantaa nuuN jhuutthaa smjh lainn tee vii us nuuN pkrr kee rHkhnnaa| 5. anaabboogik miHthiaatv vicaar atee vis'ees' giaan dii ghaatt viHc arthaat mooh dii prbl avHsthaa viHc rhii hooii muurkhtaa| miHthiaatv muktii praapt krn viHc sbb tooN vHddaa rukaavtt vaalaa tHtv hai| sNsaar viHc bnnee rhinn daa ih ik biij hai| ih anaadii hai joo aatmaa dee muul svruup nuuN ddhHk diNdaa hai| jd tHk miHthiaatv rhiNdaa hai kooii mnuHkh asliiat nuuN mhisuus nhiiN kr skdaa| miHthiaatv daa ultt smiaktv hai joo muktii praapt krn daa j'ruurii saadhn hai I is prkaar asiiN veekh cuHkee haaN ki sNsaarii jiiv dee bNdh dee kaarn hn| miHthiaatv, avirti, prmaad, ks'aaee atee yoog| aatmaa ihnaaN pNj miHthiaavaaN dee kaarn dduuNghee pudglaaN nuuN apnnee vHl khiHcdaa hai| 1. pNj prkaar dii avirtii raahiiN hiNsaa, jhuutth, coorii, kus'iil atee priigrhi| 2. pNdraaN prkaar dee prmaad dee raahiiN caar grhinii kthaavaaN raajaa, raaj, istrii, bboojn| 3. caar vikaarii bbaavaaN dee kroodh, maan, maaiaa, loobb| 4. pNj iNdriiaaN dee raahiiN sprs', rsnaa, praann, cks'uu atee sroot atee niNdaa tee lgaaoo| 5. caar ks'aaee dee raahiiN kroodh, maan, maaiaa, loobb| 6. yoog dee raahiiN mn, vcn, kaaiaa| aakhnnaa raahiiN -

Page #142
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 123 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aas'rv atee bNdh 7 yoog dee raahiiN aatmaa viHc kaarmik pudgl prmaannuuaaN daa aaunnaa aas'rv hai| jis prkaar kis'tii viHc paannii bbrdaa hai paannii aauNdaa hai us daa kaarn kis'tii daa cheek hai atee mkaan viHc mnuHkh prvees' krdaa hai, us daa kaarn mkaan daa drvaaj'aa hai| usee prkaar jiivaaN dee prvees'aaN viHc krmaa dee aaunn daa kaarn us dee prinnaam hn| raag dvees' aadi vikaarii bbaav viHc aatmaa daa prvees' krnaa bbaav aas'rv hai atee uhnaaN daa jiiv naal sNbNdh hoonnaa dv aas'rv hai| acaariiaa kuNd kuNd iHchaa, ghrinnaa, mooh nuuN hii aas'rv daa kaarn mNndee hn| uhnaaN kihaa hai ki jiiv dee raahiiN kiitaa hooiaa joo bbaav raag aadi smeet hai uh bNdh krn vaalaa kihaa giaa hai atee joo raag aadi rhit hai uh bNdh krn vaalaa nhiiN| 9 jiiv dee naal krm pudgl prmaannuuaaN daa bNdhn hii bNdh hai| bbaav krm prdees'aaN daa aatm prdees' viHc ik ks'eetraa avgaah (kheetr viHc aaunnaa) hoo jaannaa hii bNdh hai| jiiv praakritii bNdh atee prdees' bNdh dee yoog naal atee sthitii bNdh atee anubbaag bNdh tooN ks'aaee naal krdaa hai| bNdh daa arth ih nhiiN hai ki aatmaa dee muul gunn us viHc ns'tt hoo jaaNdee hn| aas'rv dii trhaaN bNdh vii doo prkaar daa hai: miHthiaatv raag aadi viHc prnit ruup as'uHdh ceetn bbaav svruup, jis prinnaam tooN giaanaavrnii aadi krm daa bNdhn huNdaa hai| uh prinnaam bbaav bNdh akhvaauNdaa hai atee aatmaa atee krm dee prdees'aaN daa aaps viHc mil jaannaa dv bNdh hai| 10 aas'rv atee bNdh viHc kaarn atee kaarj daa sNbNdh hai| aas'rv bNdh dee lii bbuumikaa tiaar krdaa hai| bNdh aas'rv tee nirbbr rhiNdaa hai jee aas'rv tee rukaavtt lHg jaavee taaN bNdh apnnee aap ruk jaaveegaa| bNdh rooknn dee lii aas'rv atee us dee kaarnaaN nuuN smjhnnaa j'ruurii hai|

Page #143
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 124 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal philee pl viHc krm sukNdhaaN daa aaunnaa huNdaa hai| uh taaN aas'rv hai atee krm sukNdhaaN dee aaunn tooN baaad duusree pl viHc uhnaaN krm sNbNdhaaN daa jiiv prdees'aaN viHc sthit hoo jaannaa bNdh hai|" is bbeed tooN aas'rv atee bNdh dii sthitii spHs'tt hoo jaaNdii hai| ih philaaN aakhiaa jaa cuHkaa hai ki yoog atee ks'aaee dee kaarn aas'rv daa aaunnaa huNdaa hai| duusree s'bdaaN viHc yoog aas'rv daa muul kaarn hai atee ks'aaee shit yoog aas'rv atee bNdh doohaaN daa kaarn hai| jain dhrm viHc yoog daa arth hai maansik, vaacik atee kaaik prvirtii| ks'aaee daa arth hai caar prkaar dee bbaav joo aatmaa nuuN duHkh deenn: kroodh, maan, maaiaa atee loobb| hr krm atee ks'aaee bNdh dee svruup nuuN nis'ct krdaa hai| jd tHk sNskaarii aatmaa maansik, vaacik atee kaaik prvirtiiaaN viHc lHgii hooii hai tHd tHk uh krmaaN dee aas'rv viHc juHttiaa hai| mn, vcn kaaiaa dee krm s'ubb atee as'ubb doo prkaar dee huNdee hn: as'ubb krm yoog aas'rv dee heetth aauNdee hn atee uhnaaN tooN paap daa aas'rv huNdaa hai| s'ubb yoog nirjraa daa kaarn hai, us naal krmaaN dii nirjraa huNdii hai| nirjraa dee naal naal puNn daa aas'rv vii huNdaa hai| is dris'ttii tooN nirjraa dee kaarn s'ubb yoogaaN nuuN yoog aas'rv viHc s'aamil kiitaa jaaNdaa hai| anNt bbeed hoonn tee vii aas'rv dee sks'aaee atee aks'aaee svaamiiaaN dee pHkhooN doo bbeed hn: sks'aaee jiiv dee saaNpraaik aas'rv (krmaa dee raahiiN caarooN paas'iaaN tooN svruup daa abbibbv hoonnaa) atee aks'aaee jiiv dee iiriaa pHth aas'rv (yoog viHc aaunn vaalee krm) huNdaa hai| pNj iNdriiaaN (sprs', raasnaa, praann, cksuu atee sroot) caar ks'aaee (kroodh, mn, maaiaa, loobb) pNj avrt (hiNsaa, jhuutth, coorii, kus'iil atee priigrhi) atee 25 kriaavaaN 12

Page #144
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 125 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / saaNpraaik aas'rv dee bbeed hn jaaN kaarn hn| aklNk atee pujy paal nee 25 kriaavaaN daa vrnnn heetth likhee anusaar kiitaa hai| 1. smiaktv kriaa - caity, guruu, s'aastr dii puujaa, aadi smiaktv nuuN vdhaaunnaa vaaliiaaN kriaavaaN| 2. miHthiaatv kriaa - hoor mHt dee deevtiaaN daa gunngaan aadi| 3. pryoog kriaa - sriir aadi dee raahiiN cHlnn phirn aadi dii virtii krnaa| 4. smudaan kriaa - sNjm dhaarn krn tee vii avirtii vHl hoor jhuknnaa| 5. iiriaapHth kriaa - iiriaa pHth aas'rv viHc kaarn bbuut kriaa| 6. doos'ikii kriaa - dh aavees' dii prvirtii| 7. kaaikii kriaa - prdoos' tooN baaad koos'is' krnaa| 8. adhikrnkii kriaa - hiNsaa dee upkrn (saadhn) nuuN grhinn krnaa| 9. priitoos'ikii kriaa - duusriiaaN nuuN duHkh utpNn krn vaalii / 10. praannaatipaatkii kriaa - umr, iNdriiaaN, bl aadi daa vichoorraa krn vaalii kriaa| 11. prvirtii drs'n kriaa - raag aadi vHs hoo kee prmaadii purs' daa suNdr ruup veekhnn dii prvirtii| 12. sprs'n kriaa - prmaad vs' chuuhnn dii prvirtii| 13. prtyaapikii kriaa - nveeN nveeN adhikrnaaN daa utpNn krnaa|

Page #145
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 126 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 14. anaabboog kriaa - binhaaN saaph kiitii atee binhaaN deekhii bbuumii tee | sriir aadi daa rHkhnnaa| 15. svhst kriaa - duusree dee raahiiN krn yoog kriaa nuuN khud krnaa| 16. smntaanupaatn kriaa - istrii, purs', ps'uu aadi vaalii thaaN tee ml muutr tiaag krnaa| 17. nig kriaa - paapaadaan aadi nuuN sviikaar krnaa| 18. vidaarn kriaa - aals naal prs'st kriaavaaN daa naa krnaa | atee duusree dee paap aadi nuuN prkaas' viHc liaaunnaa| 19. aagiaa viyaapaadik kriaa - critr mooh dee udai tooN aavs'k aadi kriaa krn viHc asmrth hoonn tee s'aastraaN dii aagiaa daa hoor ruup viHc viaakhiaa krnaa| 20. anaaks'aa kriaa - muurkhtaa atee aals kaarn s'aas'traaN viHc | vrnnn vidhii vidhaanaa dee prtii aadr naa rHkhnnaa| 21. aarNbb kiaa - cheedn bbeedn hiNsaa aadi kriaa viHc tiaar rhinnaa jaaN hoor kisee raahiiN hiNsaa vpaar krdee hooee veekh kee khus' hoonnaa| 22. p hik kriaa - priihi dee ns'tt naa hoonn deenn dee lii kiitaa giaa vpaar| 23. maayaa kiaa - giaan drs'n viHc chl kptt krnaa| 24. miHthiaa drs'n kriaa - miHthiaatv dee kNmaaN dii prs'Nsaa krkee duusree nuuN miHthiaatv viHc drirr krnaa| 25.atiakhiaan kriaa - sNjm ghaatii krm krn dee udai kaarn vis'iaaN daa tiaag naa krnaa| 13

Page #146
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 127 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal . tiivr bbaav, mNd bbaav, giaat bbaav, agiaat bbaav, adhikrn atee viirj dee vis'ees' bbeed tooN krm aas'rv viHc vis'ees'taa huNdii hai| bbaav daa arth hai, buHdhii daa vpaar saaNpraay sNsaar daa priaavaacii s'bd hai| joo krm sNsaar daa pryoojk hai uh saaNpraayk hai atee ks'aaee rhit aatmaa daa yoog iiriaa pHth hai| miHthiaa dris'ttii tooN lai kee suukhm saampraaee dsveeN gunnsthaan tHk saaNpraayk aas'rv huNdaa hai atee ups'aaNt ks'aaee, ks'iin ks'aaee atee syoogkeevlii dee iiriaa pth aas'rv huNdaa hai| naarkiiaaN atee suukhm saaNpraay sNyut jiivaaN dee iiriaa pHth krm nhiiN huNdee| puNn atee paap pr (praaiaa) dee prtii s'ubb prinnaam puNn hai atee as'ubb prinnaam paap hai| isnuuN s'ubb yoog atee as'ubb yoog vii aakhdee hn| s'ubb prinnaam puurvk hoonn vaalaa yoog s'ubb yoog hai atee as'ubb prinnaam tooN hoonn vaalaa yoog as'ubb yoog hai| is daa aas'rv bbaavaaN tee nirbbr krdaa hai| s'ubb as'ubb bbaav hii puNn paap dee bNdh daa kaarn huNdaa hai| isdee baavjuud jainiiaaN daa ih mt hai ki prmaarth (asl viHc puNn atee paap doonooN iHk hn| jiveeN loohee dii j'Njiir mnuHkh nuuN jkrrdii hai, usee prkaar soonee dii j'Njiir vii mnuHkh nuuN jkrrdii hai| is prkaar aapnnee raahiiN kiitee s'ubb atee as'ubb krm dooveeN krm jiiv nuuN jkrrdee 14 hn| jain dhrm dee anusaar aatmaa diiaaN tiNn sthitiiaaN hn as'ubb s'ubb atee s'uHdh| raag dvees' atee mooh dee kaarn jiiv daa krm bNdh huNdaa hai| daan, puujaa aadi s'ubb prinnaam hn| ih dooheeN prkaar paap atee puNn dee kaarn huNdee hn| jiiv jis s'ubb atee as'ubb ruup viHc priinmn krdaa hai| us smeeN us dii s'uHdh ruup prinnaam daa sHd bbaav huNdaa hai| s'ubb hoonn tee puNn krm atee as'ubb hoonn tee paap krm daa bNdh huNdaa -

Page #147
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 128 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hai|15 ih jiiv paap dee udai tooN nrk gtii praapt krdaa hai| puNn kaarn deev gtii praapt krdaa hai| puNn atee paap doohaaN dee meel tooN mnuHkh gtii praapt krdaa hai atee puNn paap doohaaN dee naas' hoo jaann tee mooks' praapt krdaa hai|16 | prmaarth dris'ttii tooN puNn atee paap doohee iHk hn: bNdh atee sNsaar daa kaarn hn, duHkh dee kaarn hn: is lii (hy) chHddnn yoog hn| prNtuu vivhaar ny dii dris'ttii tooN puNn tee paap dooheeN vHkh vHkh hn| puNn kaarn suHkh mildaa hai, cNgii gtii mildii hai atee paap tooN duHkh mildaa hai atee bbairrii gtii mildii hai| is lii puNn kisee pHkhooN tthiik hai, puNn doo prkaar daa hai - iHk smiak dris'ttii daa atee duusraa miHthiaa dris'ttii daa philii prNpraa mooks' daa kaarn hai atee duusrii keevl svrg sNptii hai|17 tiaagii nuuN s'uHdh upyoog hii piaaraa hai as'ubb yoog nhiiN|18 jain dhrm daa ih muul sidhaaNt hai ki krm caahee s'ubb hoovee jaaN as'ubb hinn krn yoog nhiiN hai kiuNki uh punr jnm daa kaarn huNdaa hai| mooks' praapt krn dee lii krmaaN daa puurn naas' hoonnaa ati j'ruurii hai| mooks' maarg jiveeN uHpr vrnnn kiitaa giaa hai ki sNsaarii aatmaa krm bNdhn viHc jkrrii hooii hai atee kiuNki uh krm viHc jkrrii hai is lii uh adhuurii hai atee mooh viHc dduHbii hai, punr jnm prNpraa naal jurriaa hai, suHkh duHkh dii anubbuutii vaalaa hai| mooks' praapt krn dee lii krmaaN tooN mukt hoonnaa j'ruurii hai| ih krm mukt avsthaa praapt krnaa aasaan nhiiN hai sgooN ih mus'kl hai| us nuuN praapt krn lii adhiaatmk saadhnaa dii j'ruurt huNdii

Page #148
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 129 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal jainiiaaN nee smiak drs'n, smiak giaan atee smiak critr dee sumeel nuuN mooks' daa raah dHsiaa hai| 19 is nuuN rtn ng kihaa giaa hai, ih tiNn maarg aHdd aHdd nhiiN sgooN ikoo smeeN viHc ikoo ruup viHc kNm krdee hn| is adhiaaee viHc asiiN ihnaaN daa viveecn kraaNgee| sHmiak drs'n sHmiak drs'n daa arth hai jain drs'n viHc dHsee sHt tHtvaaN tee vis'vaas krnaa| ithee s'rdhaa jaaN vis'vaas daa arth aNdh s'rdhaa tooN nhiiN sgooN sHmik dris'ttii tooN hai| uumaa svaatii nee tHtvaarth uHpr s'rdhaa krn nuuN hii sHmiak drs'n kihaa hai|20 ih sHmiak drs'n subbaaa atee pr updees', doohaaN naal huNdaa hai| philaa nij hai tee dusraa adhigmj hai|2 umaa svaatii nee sHmiak drs'n nuuN iHk prkaar daa giaan kihaa hai| ddaa: nthml ttaattiaa nee kihaa hai, ki sHmiak drs'n ceetnaa dii vis'uHdh avsthaa hai joo pdaarth nuuN shii jaannn dii s'ktii diNdaa hai| ih ajihii avsthaa hai jiHthee miHthiaa drs'n nhiiN rhiNdaa ih sHmiak drs'n dii bbuumikaa hai|22 mnuHkh jis nuuN smiak drs'n praapt hoo giaa hoovee, tiNn prkaar diiaaN muddtaavaaN (muurkhtaavaaN) atee hoor vis'vaasaaN atee aHtth prkaar dee mHd (ahNkaar) tooN mukt hoonnaa caahiidaa hai atee us nuuN aHtth prkaar dee aNgaaN vaalaa hoonnaa caahiidaa hai|23 tiNn prkaar diiaaN muuddtaavaaN hn - look muuddtaa, deev muuddtaa atee paakhNddii muuddtaa| aHtth mHd is prkaar hn - jaat, kul, bl, ruup, tp, ridhii, giaan atee pujaa| 24 | sHmiak drs'n dee aHtth aNg is prkaar hn - ni:s'Nkit, nis'kaaNs'it, nirvicikitsaa, amuudddris'ttii, upguugn, sthitiikrn, vaatsHly atee prbbaavnaa|25 jiveeN asiiN kihaa hai joo durbbii nivees' rhit pdaarthaaN dii s'rdhaa hoovee jaaN apnnii aatmaa prtHkh puurv aapnnee

Page #149
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 130 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal atee praaee daa bbeed jaaN krtHv akrtHv daa viveek hoovee uh sHmiak dris'ttii hai| ajihee ds saadhn hn, jis tooN viaktii sHmiak drs'n praapt kr skdaa hai - nisrg, updees', aagiaa, sutr, biij, abbigm, vistaar, kriaa, sNkheep atee dhrm 26 kuNd kuNd dee anusaar sHmiak dris'ttii uh hai joo chee dv, nauN tHtv, pNj aastiikaaee atee sHt tHtvaaN dee s'uHdh svrup 'tee s'rdhaa kree|27 mookhpaahurr viHc kihaa hai| ki hiNsaa rhit dhrm, atthaaraaN doos' rhit deev, nirgrNth guruu atee arhNt prvcn viHc joo s'rdhaa hai uh hii sHmiak drs'n hai atee ajihii dris'ttii vaalaa sHmiak dris'ttii hai|28 niym anusaar viHc tiirthNkraaN, aagmaaN atee chee v viHc vis'vaas krnaa sHmiak drs'n aakhiaa giaa hai|29 utraadhiain nauN pdaarthaaN tee drirr nis'cai nuuN sHmiak drs'n aakhdaa hai| 30 amit gtii, vsunNdii32, neemiicNd, amrit cNdr, aadi jihee mhaan jain acaariiaa nee sHt tHtvaaN atee nauN pdaarthaaN tee s'uHdh srdhaa krn nuuN sHmiak drs'n aakhdee hooee aapnnee grNthaa nuuN s'uruu kiitaa hai| sHmiak drs'n jinhaaN nuuN praapt hoo jaaNdaa hai uhnaaN viHc kuHjh aNdrunii vis'ees'taavaaN aa jaaNdiiaaN hn| 'smeesaar` viHc ajihee jiivaaN dee kuHjh gunn ginnaaee gee hn, uh hn: sNveeg, nirveeg, niNdaa, nhaa, ups'm, bbgtii, anukNpaa atee vaats'ly | 32 mhaaN puraann viHc sHmiak drs'n diiaaN sHt bbaavnaavaaN daa vrnnn hai - sNveeg, prm, sthirtaa, amuddtaa, hNkaar naa krnaa, aastiky atee anukNpaa| 36 isee hvaalee viHc sHmiak dris'ttii dee pNj aticaaraaN daa vrnnn mildaa hai - s'Nkaa, kaaNks'aa, vicikitsaa, hoor dris'ttii vaalee dii prsNsaa atee hoor dris'ttii vaalee daa gunn gaann|37

Page #150
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 131 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / sHmiak drs'n dee bbeed sHmiak drs'n dee doo bbeed hn: sraag sHmiak drs'n, viiraag sHmiak drs'n| prm, sNveeg, anukNpaa atee aastikaay aadi nuuN prgtt krn vaalaa sraag sHmiak drs'n hai atee aatmaa dii vis'uHdhii maatr viiraag miak drs'n hai| 38 iHthee philaaN drs'n dusree drs'n daa kaarn hai| sNkheep viHc kihaa jaaee taaN ih aakh skdee haaN ki bbeed dee pHkhooN sHmiak drs'n aam taur tee iHk hai| nirgj' (subbaaa) atee adigj (anubbv vaalii) dee bbeed tooN doo prkaar daa hai| aus'mik, ksaaeek atee ksaaee kus'mnik bbeed tooN tiNn prkaar daa hai, s'bdaaN dee pHkhoo sNkhiaat prkaar daa hai atee s'rdhaakrn vaalee dee pHkhoo asNkhiaat prkaar daa hai atee s'rdhaa krn yoog pdaarthaaN atee aHdhvis'aaee (svaadhiaaee daa kaarn) dee pHkhooN anNt prkaar daa hai| 39 sHmiak drs'n dii muul prkritii aatmaa dii hooNd viHc vis'vaas rHkhnnaa hai| aam taur tee sHmiak drs'n daa bbaav hai - aslii sHmiak, st, tiirthNkr raahiiN praapt st tHtvaaN tee drirr s'rdhaa| ih sHmiktv sukhm hai atee vcnaam goocr (vcn dee naal anubbv viHc aaunn vaalaa) hai| prs'm (s'aaNtii) aadi gunn atee aatmaa nuuN anubbutii vii sHmiak drs'n nhiiN giaan dii priaaee (avsthaa) hai| is lii svsNveedhy (aapnnee aap nuuN hoonn vaalaa giaan) s'ruut giaan raahiiN vii uh prtHkh nhiiN hai|40 sHmiak drs'n atee sHmiak giaan ikHtthee huNdee hooee vii aapnnee aapnnee lHchnn tooN bbiNn hn| sHmiak giaan daa lHchnn tHtvaaN dee pdaarth daa nirnnaa krdaa hai atee siHkhiak drs'n daa lHchnn us tee s'rdhaa krdaa hai|41 sHmiak drs'n giaan puurvk aacrn krnaa sHmiak criHtr hai|

Page #151
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 132 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | hunn tHk tee kthn tooN ih nis'ct huNdaa hai ki joo jiiv pr pdaarth tooN bbiNn aatm svruup viHc crn (clnaa) krdaa hai us nuuN hii jaanndaa atee veekhdaa hai| uh hii sHmiak criHtr sHmiak giaan atee miak drs'n hai|42 aam taur tee ihnaaN tiNnaaN dee meel nuuN mooks' maarg mNniaa giaa hai| pr asl viHc mnuHkh daa ythaarth aatmaa hii ythaarth maarg daa kaarn hai| viaktii vii aapnnii aatmaa nuuN veekhdaa hai, jaanndaa hai, tHtvaaN dee bbeed nuuN phicaanndii hai, uh sbb sHmiak drs'n, sHmiak giaan atee sHmiak criHtr dee raahiiN sNdhy (giaan) hoonnaa caahiidaa hai| siHkhiak drs'n nuuN mooks' maarg daa prmuHkhtm aNg mNniaa giaa hai| jis prkaar ngr viHc drvaaj'aa prdhaan hai, drkht viHc jrr prdhaan hai, usee trhaaN giaan aadi viHc sHmiak giaan prdhaan hai|43 pdaarthaaN tHtvaaN dii uplvdhii sHmiak drs'n tooN huNdii hai is lii us nuuN mhaaN rtn aamyoog, mhaaN ridhii kihaa hai|4 sHmiak drs'n dee doo bbeed hn - nis'cai sHmiak drs'n atee vivhaar sHmiak drs'n| jis v daa jis prkaar daa ruup hai us trhaaN jaannee atee usee trhaaN is jgt viHc nirdoos' s'rdhaa kree| uh hii aatmaa daa clmliin avgaarr doos' rhit nis'cl bbaav hai| ihoo aatm bbaav sHmiak drs'n hai| duusree s'bdaaN viHc tHtvaarth s'rdhaa hii sHmiak drs'n hai, gaiy (giaan) atee giaataa (giaanii) dii ythaarup prtii sHmiak drs'n hai| nirvaan praaptii dee lii aatmaa daa visuHdh hoo jaannaa j'ruurii hai| aatm giaan hoo jaannaa hii nis'cai sHmiak drs'n hai| joo purs' aatmaa nuuN jkrr kee sbb pris'tt anniy, abbis'ees atee uplHks'n tooN niat atee asNyukt veekhdaa hai| uh drv s'rut atee bbaav s'rut saaree jin s'aasn nuuN veekhdaa jaanndaa hai| saadhuu purs' dee raahiiN miak drs'n, sHmiak giaan atee siHkhiak

Page #152
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 133 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal criHtr lgaataar seevn krn yoog hai atee ihnaaN tiNnaaN nuuN nis'cai tooN aatmaa smjhnnaa caahiidaa hai| ih abbeed ny tooN gunn-gunnii viHc abbeed vivks'aa (aakhnn dii iHchaa) krkee sHmiak drs'n aadi nuuN atee aatmaa nuuN iHk ruup kihaa hai| 46 sHmiak giaan atee sHmiak criHtr daa kaarn hai sHmiak drs'n hai| ih shii dis'aa vHl cHlnn dee lii aatmaa daa pHth prdrs'k daa kNm krdaa hai| uh mooks' praaptii dii dis'aa viHc shii maarg praapt krvaauNdaa hai| utraa adhiain suutr viHc kihaa giaa hai, "asNmiaktvii dee sHmiak giaan nhiiN huNdaa giaan tooN binhaaN criHtr gunn nhiiN huNdee, aguunnii viaktii dii muktii nhiiN huNdii, amukt daa nirvaan nhiiN huNdaa"| miHthiaa drs'n arthaat vicaar dhaaraa joo sNsaar daa kaarn hooiaa krdii hai, nuuN duur krn dee lii sHmiak drs'n amuHl saadhn hai| mnuHkh sHmiak drs'n atee sHmiak giaan tooN hii aatm s'uHdhii nuuN praapt krdaa hai| suutrkritaaNg viHc kihaa giaa hai ki miHthiaatv ks'aaee aadi teej' dhaaraa viHc rurrn vaalee atee apnnee krmaaN dee vHs hookee ks'tt paauNdee praanniiaaN nuuN aaraam deenn dee lii tiirthNkraaN nuuN sHmiak drs'n nuuN iHk diip jaaN diip giaan dHsiaa hai| 48 sHmiak drs'n tooN sbb prkaar dee aam laabb mildee hn| smNtbbHdr acaariiaa nee kihaa hai ki sHmiak dris'ttii jiiv nrk jaaN svrg tooN aa kee jd mnuHkh huNdee hn td uh auj, teej', viHdiaa, yHs', buHdhii, vijai atee sNptii naal bbrpuur uHc kul dee dhrm, arth, kaam atee mooks' dee saadhk s'rees'tth mnuHkh hii huNdee hn, niiveeN kul aadi dee nhiiN| uh buddhaapee tooN rhit, roog tooN rhit, ks'y (khaatmaa) rhit, vis'is'tt jaaN bbiNn bbiNn rukaavttaaN tooN rhit, soog ddr atee s'Hk tooN 47

Page #153
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 134 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal rhit, srvuHc suHkh atee giaan dii sNptii shit atee drv krm atee bbaavkrm ruup viHc ml tooN rhit mooks' nuuN praapt huNdee hn|49 miak giaan sHmiak drs'n praapt hoonn tooN baaad turNt hii sHmiak giaan praapt hoo jaaNdaa hai| jiveeN laiNp tooN prkaas' nikldaa hai, joo pdaarth nuuN ghaattee rhit, vaadhee rhit jiuN daa tiuN ultt rhit atee s'Hk rhit jaanndaa hai, us nuuN us aal dee jaannkaar nuuN sHmiak giaan aakhdee hn| 50 | sHmiak giaan tooN caar prkaar daa yoog mil jaaNdaa hai - prthmaanuyoog, krnaanuyoog, crnaanuyoog atee drvynuyoog| prthmaanuyoog dhrm, arth, kaam atee mooks' (aatmaa daa) vrnnn krdaa haikrnaanuyoog - viHc akaas' smaaN aadi dee naal hii jiivn diiaaN caar avsthaavaaN daa vii vrnnn huNdaa hai| crnaanuyoog - saadhuu atee upaas'k doohaaN dee criHtr daa vrnnn krdaa hai atee drvynuyoog - v dee sidhaaNt nuuN spHs'tt krdaa hai| utraadhiain suutr viHc pNj prkaar dee giaanaaN daa vrnnn aauNdaa hai: - 1. s'rut giaan (jin, prmaatmaa duaaraa updees' kiitee prmaannik s'aas'traaN daa prrhnaa atee sunnnaa) 2. aabbiniboodhik giaan (aHkh aadi iNdriiaaN atee mn dii shaaitaa tooN utpNn hoonn vaalaa giaan) 3. avdhii giaan iNdriiaaN aadi dii shaaitaa tooN binhaaN iHk siimaa (hHd) tHk rhee ruupii pdaarthaaN dee vis'ee viHc aNtr s'aaks'ii (gvaah) ruup giaan| 4. mnprgiaan (duusriiaaN dee mn dee vicaaraaN nuuN jaannnaa)

Page #154
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 135 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 5. keevl giaan (tiNn look viHc saaree duvaaN atee uhnaaN dii saaree priaaee daa iHktthaa giaan hoonnaa|5| is viHcooN philee doo giaan mtii atee s'rut giaan pks' giaan hn joo iNdriiaaN atee mn dii shaaitaa tooN utpNn huNdee hn| baakii tiNn giaan avdhii, mnprygiaan atee keevl giaan prtHkh giaan hn joo sirph aatmaa tee adhaart hn| miak drs'n dii trhaaN sHmiak giaan dee vii aHtth aNg hoonnee caahiidee hn: 1. th (s'bdaaN daa tthiik pryoog) 2. arth bbaav smjhnaa) / 3. tdbbai (s'bd atee arth doohaaN nuuN smjhnnaa) 4. kaal 5. binai 6. soopdhaan 7. bhuumaan 8. aniNhb52 keevl giaan keevl giaan srvs'rees'tth giaan hai| uh pdaarthaaN atee uhnaaN dii saariaaN priaaee nuuN jaanndaa hai| pujeepaad nee "drvypriaaeeguu keevlsy aakh kee is nuuN spHs'tt kiitaa hai| is nuuN puurn, smuHcaa, asaadhaarn, nirpHkh, visuHdh, srv bbaavviaapk, lookaaalookvis'yk atee asiimt atee anNt kihaa hai|33 svai (apnnaa) pr (praaiaa) tee adhaart atee kheetr atee kaal dii dris'ttii tooN siimaa rhit hai| jis dee giaan dii kooii aapriimit

Page #155
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 136 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / (jis daa kooii paimaanaa nhiiN hai| is giaan dee naal naa taaN kooii siimaa hai giaan dii atee naa hii us daa kdee ptn huNdaa hai| keevl giaan dii praaptii adhiaatmk dris'ttii tooN utkris'tt (pviHtr aatmaa vaalee) jiivaaN nuuN huNdii hai jinhaaN nee giaanaavrniiaaN, drs'naavrniiaaN, moohniiaaN atee aNtraaee krm daa puurn naas' kr liaa hoovee|4 aatmaa suurj dee smaan pdaarth nuuN prkaas't krdaa hai| us tooN kooii vii vstu chupii nhiiN rhi skdii is trhaaN caarghaatiiaa krmaaN daa naas' krkee keevl giaan dii utptii huNdii hai| moohn laal meehtaa nee tthiik hii kihaa hai jiveeN grmii idhr udhr ghHtt vHdh rhiNdii hai pr siHttee vjooN srvuHc sthitii tee phuNc jaaNdii hai usee kr giaan vikst huNdee srvuHc huNdee keevl giaan tHk phuNc jaaNdaa hai| bbaartii krmaa daa puurn vinaas' krkee|55 aacraaNg suutr viHc kihaa giaa hai joo iHk nuuN jaanndaa hai uh sbb nuuN jaanndaa hai, joo sbb nuuN jaanndaa hai uh iHk nuuN jaanndaa hai|56 is daa arth hai ki iHk pdaarth daa keevl giaan hoor saaree pdaarthaaN daa keevl giaan hai| saaree srvaaNg smaan ruup viHc puurntaa nuuN praapt krdee hn| srvHg dee giaan tooN kooii vii baahrlii vstuu bcdii nhiiN| jdooN keevl giaan daa udai huNdaa hai taaN baakii caar giaan mtii, s'ruut, avdhii, mn pryNbbv ast hoo jaaNdee hn| jiveeN suurj dee prgtt hoonn tee hii nchHtr aadi ast hoo jaaNdee hn| saaree pNj prkaar dee giaan iHktthee nhiiN rhi skdee| philaaN caar giaan iHktthee ik hoo jaaNdee hn kiuNki keevl giaan aapnnee aap viHc puurn hai| uh binaaN kisee dii shaaitaa tooN bnniaa rhiNdaa hai| aatmaa aapnnii koos'is' naal srvHg atee srv s'ktiimaan hoo jaaNdaa hai| joo aatmaa philaaN sNsaar avsthaa viHc iNdriiaaN raahiiN paidaa kiitii rukaavttaaN kaarn pr

Page #156
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 137 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal adhiin atee vikhaaii deenn vaalee suHkh daa anubbv krdaa sii hunn uh hii cid aatmaa mukt avsthaa viHc srvHg atee srv drsii hoo kee anNt, abbiviaat, svaadhiin (aj'aad) atee muurtk suHkh daa anubbv krdaa hai|57 | keevl giaan saaree giaanaaN dee lii prkaas' hai uh binhaaN kisee koos'is' kaarn atee s'root dee aapnnee aap viHc priipuurn hai| aic. aar. kaaprriiaa nee kihaa hai, keevl giaan joo puurii trhaaN puurn hai, aatmaa dii vis'uHdh praaptii hai| is giaan viHc sbb prkaar dee bbuut, vrtmaan atee bbviHkh kaal dee pdaarth hHth viHc kml dee smaan prtiit huNdee hn| 58 acaariiaa kuNd kuHd aakhdee hn, ki keevlii bbgvaan nis'cai tooN aatm svruup nuuN veekhdee hn| lookaalook nuuN nhiiN veekhdee jee kooii ajihaa aakhdaa hai, taaN us daa kii doos' hai, bbaav nhiiN hai|59 | drs'n dee prkaar | drs'n abbeedaatmk prtHkh daa prtiinidhtaa krdaa hai jis daa arth hai veekhnnaa| ih caar prkaar daa hai - cks' drs'n (aHkh, iNdrii raahiiN pdaarthaaN daa drs'n), acks'u drs'n (aHkh tooN ilaavaa baakii iNdriiaaN atee mn naal pdaarthaaN daa aabbaas), avdhii drs'n (sbb prkaar dee pdaarthaaN nuuN prtHkh veekhnnaa), keevl drs'n (cHldee atee ruHkee sNsaar nuuN prkaas'it krnaa)| | pujeepaad dee anusaar giaan atee drs'n saaree chNd mst (keevl giaan tooN rhit) sNsaariiaaN viHc huNdaa hai| pr keevlii dee yugpt (giaan drs'n) huNdaa hai| 60 kuHjh acaariiaa nee is gl daa khNddnn kiitaa ki giaan atee drs'n keevlii nuuN iHktthee nhiiN hoo skdee| kiuNki aagm prNpraa dee anusaar doo ceetn kriaa iHkoo smeeN nhiiN hoo

Page #157
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 138 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal skdiiaaN| aavs'yk niryuktii ih sviikaar nhiiN krdii ki keevlii viHc giaan tee drs'n iHktthee huNdee hn| 61 acaariiaa kuNd kuNd daa ih spHs'tt mt hai ki keevlii nuuN giaan atee drs'n ikoo smeeN huNdaa hai| uh aakhdee hn ki jis prkaar suurj daa prkaas' atee prtaap iHkoo smeeN vrtdaa hai usee prkaar keevl giaanii daa giaan atee drs'n iHkoo smeeN vrtdaa hai| 62 siHdhs'een divaakr vii kuNd kuNd dee mt nuuN sviikaar krdee hooee apnnaa mt is prkaar dHsdee hn, ki giaan atee drs'n nuuN mnyy giaan tHk asiiN aHdd kr skdee haaN| pr keevl giaan viHc uh iHk hoo jaaNdaa hai kiuNki uh pdaarth daa giaan drs'n iHktthaa krdaa hai| aklNk, vidiaanNdii, atee neemii cNd sidhaaNt cHkrvrtii vii puujpaad, kuNd kuNd, atee sidhs'een divaakr dee mt daa smrthn krdee hn| 63 is tooN spHs'tt hai ki chdmst sNsaarii jiivaaN dee drs'n atee giaan silsileevaar huNdaa hai pr keevlii dee uh ikoo smeeN huNdaa hai| sHmiak criHtr sHmiak criHtr hai mn, vcn kaarj tooN s'ubb krmaaN viHc prvirtii krnaa| uh sHmiak criHtr naitik anus'aasn dee niymaaN daa prtiinidhii krdaa hai| joo uHtm vivhaar daa niymn krdaa hai atee mnu vcn kaaiaa diiaaN gtiividhiiaaN dii sNrcnaa krdaa hai| is tooN sHmiak giaan dii praaptii huNdii hai atee sHmiak giaan sHmiak drs'n dii haaj'rii j'ruurii mNndaa hai| is prkaar sHmiak giaan atee sHmiak drs'n jd iHkoo smeeN huNdee hn taaN uh sHmiak criHtr daa raah vikhaauNdee hn| aatmaa sHmiak criHtr dee piHchee tHd tHk nhiiN cHl skdaa jd uh sHmiak drs'nvaan atee sHmiak giaanvaan huNdaa hai| giaan atee kaarj daa dduuNghaa sNbNdh hai, asHmiakvtii nuuN sHmiak giaan nhiiN huNdaa giaan tooN binhaaN

Page #158
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 139 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 64 criHtr gunn nhiiN huNdaa| agunnii (gunn rhit) viaktii dii muktii nhiiN huNdii| jiiv giaan tooN pdaarthaaN nuuN jaanndaa hai, drs'n raahiiN us tee s'rdhaa krdaa hai atee criHtr naal us daa nigrih (clnaa) cHldaa hai atee tp raahiiN siHdh huNdaa hai| sbb duHkhaaN tooN muktii paaunn daa udees' rHkhnn vaalee mhaaN ris'ii sNjm atee tHp raahiiN piHchlee krmaaN daa khaatmaa krkee siHdhii nuuN praapt huNdee hn| sHmiak criHtr doo prkaar daa hai nis'cai criHtr atee vivhaar criHtr| vivhaar ny tooN paap kriaa dee tiaag nuuN criHtr aakhdee hn| is lii is criHtr viHc vivhaar ny dee vis'eebbuut ans'n, oonoodr aadi nuuN tp aakhiaa jaaNdaa hai atee nis'cai ny tooN nij svruup viHc avicl (sthir) sthitii nuuN criHtr kihaa jaaNdaa hai| is lii is criHtr viHc nis'cai ny dee vis'eebbuut shij nis'cai nyaatmk prmu bbaav svruup prmaatmaa viHc tHpn nuuN tp kihaa giaa hai| 65 vivhaar ny dee anusaar criHtr doo prkaar daa hai iHk vkaaN dee lii atee duusraa muniiaaN dee lii| duusree s'bdaaN viHc ih kihaa jaa skdaa hai, ki hiNsaa aadi paap dee tiaag ruup ih criHtr doo prkaar daa hai - s'kl criHtr (sNpuurn) atee vikl criHtr (adhuuraa)| s'kl criHtr puurn criHtr akhvaauNdaa hai joo mhaaN vrt ruup huNdaa hai atee baahrlee aNdrlee priigrhi tooN rhit muniiaaN daa huNdaa hai| vikl criHtr iHk dees' criHtr akhvaauNdaa hai joo anuvrt ruup huNdaa hai atee prii grhi shit grhisthiiaa daa huNdaa hai| 66 iHk aadrs' jain saadhuu sNsaark suHkhaaN nuuN chHdd kee ktthin tpsiaa nuuN sviikaar krdaa hai atee krm aas'rv nuuN rook kee krm nirjraa dii koos'is' krdaa hai| uh uHctm criHtr daa paalnn krn dee lii pNj mhaaN vrt (ahiNsaa, sHc, coorii naa krnaa, brhmcrj atee apriigrhi) pNj sNmtiiaaN (iiriaa, bbaas'aa, iis'naa, aadaa niks'eepn -

Page #159
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 140 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / atee prtiis'tthaapnaa) atee tiNn guptiiaaN (mn, vcn kaaiaa) daa paalnn krdaa hai|67 mooks' pd praapt krn dee lii saadhuu dii nj'r viHc dus'mnn atee doost daa smuuh iHk smaan hoovee, suHkh atee duHkh ik smaan hoovee, prs'Nsaa atee niNdaa iHk smaan hoovee, pHthr dee ttuHkrree atee soonaa iHk smaan hoovee atee jnm atee mrn viHc sm bbaav hoovee| 68 ih smtaaN td hii aa skdii hai jd saadhuu sHmiak drs'n, sHmiak giaan atee sHmiak criHtr daa iHkoo smeeN smaan ruup viHc paalnn kree| dusree s'bdaaN viHc ih kihaa jaa skdaa hai ki joo rtn ty daa paalnn krkee yoog saadhnaa krdaa hai uh hii mnn hai| jain saadhu vrg dii trhaaN jain histh jaaN s'aavk vrg daa udees' vii muktii praapt krnaa rhiNdaa hai| ihnaaN doohaaN vrgaaN viHc vHddaa dduuNghaa sNbNdh hai| saadhuu pNj vrtaaN daa paalnn krdaa hai atee histh vrg annuuvrtaaN daa paalnn krdaa hai, bhut prkaar dee viaktiigt atee smaajk j'iNmeevaariiaaN dee kaarn| s'aavk avsthaa saadhuu avsthaa dii pryoog bbuumii hai| kiuNki doohaaN vrgaaN dee vrtaaN atee niymaaN viHc khaas phrk nhiiN hai, phrk hai uhnaaN tee cHlnn viHc| saadhuu vrg vrtaaN daa puurn ruup viHc paalnn krdaa hai jd ki s'aavk vrg uhnaa daa aaNs'k ruup viHc paalnn krdaa hai| is lii s'aavkaacaar saadhaacaar dee paalnn dee lii iHk poorrii hai| jain s'aavkaaN nuuN 12 vrtaaN daa paalnn krnaa caahiidaa hai - pNj annuuvrt, tiNn gunn vrt, caar siHkhiaa vrt|69 vrt s'bd virtii dee vHl is'aaraa krdaa hai jis daa arth hai as'ubb krmaaN daa tiaag| sNvr atee nirjraa daa ih prbl saadhn hai| grhisth ihnaaN vrtaaN daa puurn paalnn nhiiN kr skdaa kiuNki us tee hoor aneekaaN j'iNmeevaariiaaN hn| rtn kuNdd s'aavkaacaar dee anusaar jain s'aavk nuuN

Page #160
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 141 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aHtth muul gunnaaN daa paalnn krnaa j'ruurii hai - pNj annvrt daa paalnn atee s'raab, maas, s'hid daa tiaag| 70 pNj annuuvrt hn - ahiNsaa, sHc, coorii naa krnaa, mcrj atee apriihi ihnaaN daa ik dees' (kujh hiHsee) paalnn krnaa| ihnaaN pNj annuuvrtaaN daa shiyoog krn vaalee vrt hn - gunnvrt joo nis'cit hHd viHc baahr ghuNmnn tee aNkus' lgaauNdee hn atee caar siHkhiaa vrt hn joo aatmaa dii s'uHdhtaa tee bl diNdee hn| teej' gunnvrt viaktii dii hr rooj' diiaaN gtiividhiiaaN dii dis'aa nuuN siimt kr diNdee hn taaN ki saady (paapkaarii) kNm naa hoovee| caar siHkhiaa vrt saamaaik, poos'dhoo upvaas, upbboog priibboog priimaan (siimaa hHd) atee atithii smvibbaag (mhimaan jaaN saadhuu daa bboojn paannii naal svaagt), jaaN daan naal sNbNdht hn| ih caar siHkhiaa vrt aatmaa dii aNdrlii s'uHdhii tee bl diNdee hn| smNtbbHdr dee anusaar gunnvrtaaN dee shiyoog naal annuuvrtaaN dee gunnaa viHc vaadhaa hoo jaaNdaa hai| ihnaaN gunn vrtaaN viHc pNj vrtaaN dee paalnn viHc j'iaadaa s'uHdhii atee drirrtaa aauNdii hai| asl viHc gunn vrtaaN atee annuu vrtaaN dee paalnn naal s'aavk mhaaN vrtaaN dii sthitii viHc gunn naal uHpr kujh smeeN lii phuNc jaaNdaa hai| duusree s'bdaaN viHc s'uvk mrn tHk suukhm paapaaN dii nivrtii dee smuuh nuuN mriaadaa krkee us tooN baahr naa jaann daa sNklp kr laiNdaa hai| siHkhiaa mhaaN vrtaaN dee paalnn dee raah nuuN pHdhraa kr diNdaa hai| jain grNth ihnaaN vrtaaN nuuN paalnn dee lii bbiNn bbiNn maargaaN daa nirdees' krdee hn|73 jain saadhuu atee upaas'k vrg nuuN hiNsaa, jhuutth, coorii, kus'iil atee prii hi jihee paapaaN dee buree siHttee tooN jaannu rhinnaa caahiidaa hai| ih vrnnnyoog hai ki kooii vii kNm joo as'ubb prvirtii nuuN vdhaavee duHkhaaN daa kaarn bnndaa hai| 74 is lii sHmucii mnuHkhtaa naal

Page #161
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 142 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / doostii gunniijnaa prtii preem duHkhii jiivaaN prtii krunnaa atee viroodhii cit viHc drmiaanaa bbaav rHkhnnaa j'ruurii hai| mn, vcn, kaaiaa, krit, kaarit, anumoodn hr prkaar tooN duusree nuuN duHkh naa deenn dii iHchaa hoonnii caahiidii hai| sNveeg atee vairaag dee lii sNsaar atee s'iil dee subbaaa daa vicaar krnaa caahiidaa hai| aarNbb (hiNsaa) atee priihi viHc doos' veekhnn naal dhrm atee dhaarmik prtii aadr bbaav atee mn dii sNtus'ttii huNdii hai| aHgee aHgee gunnaaN dii praaptii viHc s'rdhaa huNdii hai atee sriir bboog upbboog atee sNsaar tooN vairaag utpNn huNdaa hai| is trhaaN bbaavnaavaaN viHc rNgiaa cit viaktii nuuN vrtaaN dee paalnn viHc pHkaa krdaa hai| | is prkaar jain dhrm dee rtn sr arthaat sHmiak drs'n, sHmiak giaan atee sHmiak criHtr lgaataar hinn krn yoog hai| ihnaaN tiNnaaN nuuN nis'cai naal aatmaa smjhnnaa caahiidaa hai atee ih aatmaa hii muktii dii praaptii daa kaarn hai|76 nis'cainy dii dris'ttii tooN aatmaa dii anubbuutii hii dhrm hai| prvcnsaar viHc kihaa giaa hai - nis'cai tooN criHtr dhrm nuuN aakhdee haaN s'm jaaN saamybbaav nuuN dhrm kihaa giaa hai atee mooh miHthiaa drs'n atee ks'oobb raag dvees' tooN rhit aatmaa daa prinnaam s'm jaaN saamybbaav akhvaauNdaa hai| | sNvr atee nirjraa . sHmiak criHtr jain vk atee munii dhrm daa vrnnn krdaa hai| sHmiak criHtr dee doo udees' hn - sNjm dee raahiiN krm vaadhee nuuN rooknnaa atee sNcit krmaaN daa sHmiak tHp raahiiN kmj'oor krnaa| is prkaar mooks' praapt krn dee saadhn sNvr atee nirjraa| sNvr daa arth hai krmaaN daa sNjm krnaa, ih aas'rv daa viroodhii hai| duusree s'bdaaN viHc sNvr krmaaN dee aas'rv nuuN rookdaa hai|

Page #162
ih doo prkaar daa hai bbaav sNvr atee drv sNvr| joo ceetn daa prinnaam krm dee yoog atee aas'rv nuuN rooknn daa kaarn hai uh bbaav sNvr hai| joo asl krmaaN viHc rukaavtt paidaa krdaa hai, uh drv sNvr hai| bbaav sNvr kaarn hai drv sNvr kaarj hai| 78 - -- sNvr daa abbiaas pNj vrt, pNj sNmtii, tiNn guptii, ds prkaar daa dhrm, 12 anupreeks'aa, 22 pris'y tee jiHt atee hoor aneekaaN prkaar dee criHtr daa paalnn krnaa huNdaa hai| sHmiak prvritii nuuN sNmtii aakhdee hn, ih pNj hn saavdhaan hoo kee cHlnnaa (iiriaa sNmtii), gupt jaaN maarree vcn naa boolnnaa (bbaas'aa sNmtii), saavdhaanii puurv bboojn krnaa (ees'naa sNmtii), saavdhaanii puurvk vstuu nuuN cuHknnaa atee rHkhnnaa (aadaan niks'eepn sNmtii) atee saavdhaanii puurvk ml muutr daa tiaag krnaa (utsrg sNmtii) hai| yoogaaN daa niroodh krnaa guptii hai, ih tiNn hn kaaiaa guptii, vaak guptii atee mn guptii| is viHc ds dhrmaaN daa paalnn vii smaaiaa hooiaa hai uHtm khimaa, maardv, aarjv, sooc, sHc, sNjm, tHp, tiaag, akincn at brhmcrj| anupriks'aa daa arth hai vaar vaar ciNtn krnaa, ihnaaN dii sNkhiaa 12 hai: - 1. anity - sNsaar daa sbb kujh anity (naas'vaan) hai| 2. as'rn sNsaar viHc kooii vii asl shaaraa nhiiN| 3. sNsaar - jnm mrn daa geerr| 4. ikHtv - mnuHkh khud hii jnm mrn krdaa hai| 5. anytv aatmaa sriir tooN bbiNn hai| 6. as'uucii - sriir dii apviHtrtaa| 7. aas'rv krmaaN daa aaunnaa| - bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 143 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal -- 8. sNbr - nveeN krmaaN dee aaunn nuuN rooknnaa| 9. nirjraa - bNdhn viHc aaee krmaaN dii nirjraa krnaa|

Page #163
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 144 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 10. look - look dee svruup daa ciNtn krnaa| 11. boodhiidurlbb - vis'uHdh boodhii dii praaptii durlHbb hai| keevliiaaN raahiiN dHsee dhrm uHtr ciNtn krnaa| 12. dhrm munii maarg ktthnaaiiaaN naal bbriaa maarg huNdaa hai| muktii maarg dee dee raahiiN nuuN ihnaaN ktthnaaiiaaN nuuN shinns'iiltaa naal shinn krnaa paiNdaa hai| jain aagmaa viHc ihnaaN nuuN pris'ai kihaa giaa hai| maarg tooN naa bbttknn dee lii atee krmaaN dii nirjraa dee lii joo shinn krn yoog hn, uh pris'aih hn, uhnaaN dii sNkhiaa 22 hai bbuHkh, piaas, tthNdd, grmii, mHchr daa ddNg maarnaa, nNgntaa, arti, istrii, criaa, nais'Hdhikii, s'aiaa, akroos', bdh, yaacnaa, alaabb, roog, tnsprs', ml, stikaar, purs'kaar, prgiaa, agiaan atee 79 drs'n| - pNj prkaar dee criHtr hn| dus'mnn atee miHtr viHc smaantaa daa vivhaar krnaa (saamaaik criHtr), philaaN diikhiaa viHc doos' lHgnn tee us nuuN cheedkee dubaaraa diikhiaa lainnaa (cheedoo sthaapniaa criHtr), tp vis'ees' raahiiN aatm s'uHdhii krnaa (prihaar dii s'uHdhii), suukhm ks'aaee daa sNjm krnaa (suukhm saaNpraay) atee ks'aaee dee hmees'aaN ups'm jaaN ks'y hoonn tee viit raag bbaav dii praaptii (ythaakhyaat criHtr)| nirjraa s'bd 'j' dhaatuu tooN utpNn hooiaa hai, jis daa arth huNdaa hai, jiirn hoonnaa, ns'tt hoonnaa| ih s'bd krmaaN dee silsileevaar vinaas' vl is'aaraa krdaa hai| is lii iHk dees' ruup viHc, aatmaa daa krmaaN tooN chuHttnnaa nirjraa hai| uh doo prkaar daa hai - vipaaks at avipaakj| jiHthee krm pHk kee nirjiirn huNdee hn, uh vipaakj nirjraa hai atee tHp aadi naal jd krmaaN dii nirjraa huNdii hai taaN uh avipaakj nirjraa hai| is nuuN silsileevaar bbaav nirjraa atee dv nirjraa vii kihaa jaaNdaa hai| biij phl dee ruup viHc vHdhdaa hai, jee

Page #164
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 145 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / uh aap pHk jaaNdaa hai taaN uh vipaak huNdaa hai pr jee uh pHkii hooee sthitii viHc toorr liaa jaavee atee bnnaavttii ddhNgaaN naal pkaaiaa jaavee taaN uh avipaak hai| 80 aatmaa dee krm ruupii pudglaaN daa phl dee kee ns'tt hoo jaannaa nirjraa hai| nirjraa daa prmuHkh saadhn tp hai| tp baahrlaa atee aNdrlaa atee sriirk atee maansik dooheeN prkaar daa huNdaa hai| sNvr atee nirjraa dee ih prbbaav kaarn huNdee hn| ihnaaN dee chee - chee bbeed hn - baahrlee tp dee chee bbeed hn - anus'n (bboojn daa tiaag jaaN vrt), avmoong bbuHkh tooN ghHtt bboojn krnaa), vitHrikhiaan (bboojn laiNdee smeeN kooii vis'ees' prtigiaa grhinn krnaa), rstiaag (ghii, duHdh aadi rsaaN daa hinn naa krnaa), vivikt s'yaa aasn (eekaaNt viHc soonnaa istrii jaaN purs' dee naal naa soonnaa), kaaiaa klees' (sriir nuuN klees' deennaa sHmiak dris'ttii naal) aNdrlaa tp vii chee prkaar daa hai - paas'cit, binai, vyaavit, svaadhiai, viutsrg, dhiaan| kooii apraadh hoo jaann tee guruu dee saahmnnee doos' sviikaar krnaa praas'cit hai| ih nauN prkaar daa hai - aaloocnaa, prtiikrmn, tdubby, viveek, viutsrg, tp, cheed, prihaar, upsthaapn| is dee krn naal apraadh dii s'uHdhii huNdii hai| atee pheer apraadh nhiiN huNdaa| binai daa arth hai - viiraagiiaaN daa aadr krnaa, ih caar prkaar daa huNdaa hai - giaan, drs'n, criHtr atee uHpcaar| vyaavit daa arth hai seevaa krnaa, ih ds prkaar dii huNdii hai - acaariiaa, upaadhiaaee, tHpsvii, siHkhiaarthii, roogii, sthaavir, kul, sNgh, saadhuu aadi| prs'st adhyaavsaay nuuN siHdh krn lii svaadhiaaee kiitaa jaaNdaa hai| is viHc aatm tHtv vHl prvirtii krn dee pNj saadhn hn - vaacnaa, prichnaa, anupreeks'aa, aagm daa paatth krnaa, dhrm updees'| aNdrlaa atee baahrlee lgaau

Page #165
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 146 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal I chHddnnaa viutsrg hai| bbaavnaa, aaveeg aadi aNdrlaa lgaau hai sNjm aadi naal lgaau rHkhnnaa baahrlaa lgaau hai| anaatm pdaarthaaN tooN lgaau chHddnnaa hii viutsrg hai| 82 dhiaan aNdrlee tp daa cheevaaN bbeed dhiaan hai| ciHt nuuN ikaagr krnaa, mn diiaaN saariiaaN gtiiaaN daa s'aaNt hoonnaa| ceetn, aceetn atee avceetn tHk saariiaaN gtiiaaN daa s'aaNt hoonnaa dhiaan hai| krmaas'rv nuuN rooknn daa ih sbb tooN uHtm saadhn hai| dhiaan viHc aatm ciNtn kiitaa jaaNdaa hai, acaariiaa heem cNdr nee yoog s'aastr viHc aakhiaa hai, "dhiaan aatm giaan daa saadhn hai, aatm giaan tooN krm nirjraa huNdii hai atee krm nirjraa hii mooks' hai'83 tHtvaarth suutr viHc kihaa giaa hai, ki ikaagr ruup tooN ciNtaa daa niroodh jaaN pdaarth uHpr vicaar daa keeNdriikrn dhiaan hai| ih dhiaan sihtmNd aadmii dee lii j'iaadaa tooN j'iaadaa iHk mhuurt (48) miNtt daa hoo skdaa hai, is tooN j'iaadaa nhiiN| krm nirjraa daa muul aadhaar dhiaan hai| jd saadhk iNdriiaaN dee sNjm dee naal aatm dee s'uHdh svruup daa ciNtn krdaa hai, taaN dhiaan dee hrrh viHc kaarmik tuHch pdaarth vhi jaaNdaa hai| svaianubbuutii dee lii dhiaan saadhnaa j'ruurii hai| pNjaastii kaaiaa viHc dhiaan dii utptii, praakritii atee prbbaav dee hvaalee naal kihaa giaa hai, ki jis viaktii viHc naa iHchaa hai naa ghrinnaa hai atee joo iNdriiaaN dee suHkhaaN agiaantaa tooN paidaa hooee lgaau atee maansik, vaacik atee kaaik aanNd tooN mukt hai| us dii dhiaan agnii viHc saaree krm jl jaaNdee hn| is lii ih upyoogii hai|4 dhiaan daa prbbaav aHg dii trhaaN huNdaa hai| joo krmaaN dee ddheer nuuN vii asaanii naal aNdrooN mukt kr laiNdaa hai| bs'rtee uh lgaau rhit

Page #166
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 147 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hoovee, iNdriiaaN daa sNjmii hoovee, is daa arth hai aatm giaan jain dhiaan daa muul tHtv hai| aatm giaan paaunn lii jaaN mn nuuN ikaagr krn lii saadhk nuuN uh saaree rukaavtt vaalee tHtv httaaunnee huNdee hn joo mn nuuN ttikaaunn viHc rukaavtt huNdee hn| dhiaan dee abbiaas dee lii kuHjh j'ruurii avsthaavaaN hn jinhaaN daa vrnnn aklNk nee kiitaa hai| udaahrnn dee taur tee - yoog vaataavrn, yoog aasn, svaasoosvaas daa hoolii hoolii lainnaa atee chHddnnaa, aprmaadii hoonnaa, niiNd naa lainnaa, kaamuk naa hoonnaa, nirbbai hoonnaa, s'Nkaa rhit hoonnaa atee khus' rhinnaa aadi| 85 dhiaan viHc ihnaa dee naal hii s'rdhaa, s'ktii, ceetnaa, pdaarth dee svruup viHc aNtr dris'ttii hoonnaa vii j'ruurii hai| jain acaariiaaN nee moottee ruup viHc dhiaan dee doo bbeed kiitee hn - aprst atee prs'st| aprst nuuN pheer doo bbaagaaN viHc vNddiaa giaa hai - aart dhiaan atee roodr dhiaan| aart dhiaan duHkhdaaii huNdaa hai atee roodr dhiaan nuks'aan daaik huNdaa hai atee koodh aadi maarree bbaavaaN atee gaavaaN tooN utpNn huNdaa hai| ih doonooN dhiaan hinn krnyoog nhiiN hn| dusree prkaar daa dhiaan - dhrm dhiaan atee s'ukl dhiaan hai ih muktii daa kaarn hn| | dhrm dhiaan viHc jain dhrm viHc dHsee gee sHt tHtvaaN uHpr dduuNghaa ciNtn krnaa (aagiaa vicy) avidiaa atee duHkhaaN tooN mukt hoonn daa upaa soocnnaa (upaaee vicy) krmaaN dee vipaak tee ciNtn krnaa (vipaak vicy) atee look dee aakaar daa vicaar krnaa (sNsthaan vicy)86 aakhrii sNsthaan vicy dhiaan dee caar upbbeed hn - piNddsth, pdsth, ruupsth atee ruupaatiit|87 piNddsth dhiaan dee viHc sriir tee vicaar kiitaa jaaNdaa hai, pdsth dhiaan viHc mNtr dee naal siHdh avsthaa 'tee ciNtn kiitaa jaaNdaa hai| ruupsth dhiaan viHc arhr

Page #167
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 148 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / diiaaN vis'ees'taavaaN daa dhiaan kiitaa jaaNdaa hai atee ruptiit viHc mukt aatmaa dee amutv (s'kl rhit) atee vis'uHdh uHpr dhiaan keeNdrt kiitaa jaaNdaa hai| ih dhrm dhiaan jis dee saaree ks'aaee ups'aaNt hoo cuHkee hn ajihee giaarveeN gunnsthaanvrtii jiiv dee atee sNpuurn ks'aaee baakii rhi gee hn, ajihee ks'iinks'aaee naamk baarveeN gunnsthaanvrtii jiiv daa huNdaa hai| ih prtHkh aprtHkh ruup viHc mooks' daa kaarn hai| 88 s'ukl dhiaan daa udai sHtveeN gunnsthaan tooN baaad hii sNbbv hai| ih caar prkaar daa huNdaa hai - prthktv vik, eektv vik, suks'mkriaatiipaatii atee yuuprtkriaanitii| 89 1. prthktv vik - is viHc saadhk mn yoog, vcn yoog, atee kaaiaa yoog dii saadhnaa krdaa hai| us dee tiNn yoog huNdee hn| uh pdaarthaaN dee priaaee uHpr ciNtn krdaa hai| ih sbb us dee aagm giaan tee nirbbr krdaa hai| eektv vik - jinhaaN jiivaaN dee ihnaaN tiNnaaN viHcooN iHk hii yoog paaiaa jaaNdaa hai, uhnaaN dee eektv vitk huNdaa hai| is avsthaa viHc pdaarth pr duusree) daa sNmn nhiiN huNdaa| aam giaan j'ruurii hai| philee dhiaan viHc iHk duu jaaN priaaee nuuN chHdd kee duusree drv jaaN priaaee vHl vitii huNdii hai pr is avsthaa viHc ih vitii bNd hoo jaaNdii hai| s'ukl dhiaan dee ih doohiiN prkaar sHtveeN tooN lai kee baarveeN gunnsthaan tHk huNdee hn| | suukhm kriaatiipaatii - joo jiivaaN viHc keevl kaaiaa yoog nuuN dhaarn krn vaalee hn uhnaaN nuuN ih tiisraa s'kl dhiaan hooiaa krdaa hai| is avsthaa viHc keevl giaan hoo jaaNdaa hai| atee kaaiaa nuuN chHdd kee baakii yoog kriaa hiin hoo jaaNdee hn| caar ghaatii krmaa daa vinaas' hoo jaaNdaa hai sirph aghaatii krm

Page #168
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 149 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal baakii rhi jaaNdee hn| ih dhiaan teerveeN gunnsthaan viHc huNdaa hai|93 vyuuprt kriaanitii - tiNnaaN yoogaaN tooN rhit hoonn tee ih cauthaa dhiaan huNdaa hai| is avsthaa viHc kaaiaa hii baakii rhi jaaNdii hai atee saadhk siHdh avsthaa nuuN praapt kr laiNdaa hai| ih dhiaan caudveeN gunnsthaan viHc huNdaa hai| puurn khimaa, maardv, aadi gunnaaN dee kaarn ih avsthaa prgtt huNdii hai|95 gunnsthaan jain dhrm dee anusaar 14 paurriiaaN viHc muktii dii prkriaa dHsii gii hai| ihnaaN nuuN gunnsthaan kihaa giaa hai| iHthee gunn daa arth aatmaa dii muul prkritii hai jis viHc sHmiak drs'n, sHmiak giaan atee sHmiak criHtr rihaa krdee hn| is lii gunnsthaan daa arth hai aatmaa dii uh s'reennii jiHthee muktii maarg lii j'ruurii visuHdhii dii j'ruurt huNdii hai| goottsaar viHc kihaa giaa hai ki drs'n moohniiaaN aadi krm daa udai, ups'm, ks'y, ks'aayooks'm aadi avsthaa dee hoonn tee hoonn vaalee joo prinnaamaaN tooN yukt joo jiiv veekhee jaaNdee hn, uhnaaN jiivaaN nuuN usee gunnsthaan vaalaa atee uhnaaN prinnaamaaN nuuN gunnsthaan kihaa jaaNdaa hai| ihnaaN gunnsthaanaaN dee raahiiN aatmaa adhiaatmik avsthaa viHc silsileevaar uHpr nuuN jaaNdee hooee, krm mail nuuN puurn ruup viHc ns'tt krkee muktii praapt kr laiNdii hai| jain dhrm dee anusaar aatmaa viHc sNsaar tooN nivrt hoo kee mukt hoonn dii taakt hai| isee taakt naal uh sNsaark duHkhaaN tooN mukt hoonn dee vHl vHdhdaa hai atee aatm ciNtn krdaa hai| isee nuuN ythaavitiikrnn kihaa jaaNdaa hai| ih 48 miNtt aNtr mhuurt tooN vii ghHtt smeeN tHk rhiNdaa hai| vis'ees'aavs'k bbaas'y viHc aatm anubbuutii dii is prtii nuuN ythaavitiikrnn kihaa giaa hai| aapnnii aatmaa

Page #169
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 150 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal dii anubbuutii dee lii doo prkaar naal sNghrs' kiitaa jaaNdaa hai - iHk hai apurvkrnn atee dusraa hai aanivrtiikrnn| iHthee krnn daa arth hai aatmaa daa muktii vHl vHdhnnaa apurvkrnn dii prkriaa aatmaa krmgrNthii (gHddh) nuuN bbeejdaa hai atee aanivrtiikrnn us nuuN puurntaa vHl lai kee jaaNdaa hai| anivrtiikrnn dii prkriaa caar prkaar tooN huNdii hai - krm dii sthitii daa vinaas' (sthit ghaat), krm dii tivrtaa daa vinaas' (rs ghaat), krm dii lNbii sthitii nuuN mhurt tHk ghHtt kr deennaa (gunn s'reennii) atee cauthaa gunn sNkrmn| 98 anivrtiikrnn viHc criHtr moohniiaaN krm daa vinaas' hoo jaaNdaa hai atee saadhk coothaa gunnsthaan paa laiNdaa hai|99 anivrtiikrnn dee aNtm smeeN us nuuN prthmooups'm sHmiaktv praapt hoo jaaNdaa hai| lHbbdhii saar viHc ythaavitiikrnn dii prkriaa dee doo ruup mildee hn - apuurvkrnn atee avnirvrtiikrnn| ihnaaN kriaavaaN viHc aatmaa puurntaa vHl atee caar prkaar naal vHdhdii hai| 1. krmaa daa vinaas' 2. ihnaaN kriaavaaN raahiiN aatmaa dii s'uHdhii 3. acaariiaa tooN siHkhiaa praaptii dii sNbbaavnaa 4. saaree krmaaN dii sthitii daa kaal ghHtt hoonnaa, aayu krm nuuN | chHddkee|100 aatmaa dii ih vis'uHdhii bbHvy jiivaaN dii hii huNdii hai| jinhaaN viHc muktii praapt krn dii s'ktii huNdii hai| is pichookrr dee naal asiiN gunnsthaanaaN nuuN smjhaaNgee jinhaaN viHc saadhk adhiaatmik vikaas' dii yaatraa muktii vHl hoor sNmit huNdaa rhiNdaa|

Page #170
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 151 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 1. miHthiaa dris'ttii adhiaatm vikaas dii ih heetthlii s'reennii hai jiHthee miHthiaatv sbb tooN j'iaadaa rhiNdaa hai atee sHmiaktv daa puurn ruup viHc abbaav rhiNdaa hai| 101 is avsthaa viHc viaktii miHthiaa prbbaav dee kaarn miHthiaa drs'n (jhuutthee vis'vaas nuuN hii sHmiak drs'n smjhdaa hai| saaree bbHvy jiiv is gunnsthaan viHc asl viHc rhiNdee hn| jinhaaN viHc muktii praapt krn dii yoogtaa rhiNdii hai| is avsthaa dii tulnaa ajihee viaktii naal kiitii gii hai, joo neetrhiin hoonn kaarn ki kruup hai atee ki suNdr hai us daa uHtr nhiiN dee skdaa| miHthiaa dris'ttii vaalaa viaktii ythaarth (asliiat) atee aaythaarth (bnaavtt) dee viHc phrk nhiiN kr skdaa| iHthooN tooN aatmaa cauthee gunnsthaan tee phuNc skdaa hai| tHtvaaN prtii as'rdhaa nuuN miHthiaatv aakhdee hn - ih pNj prkaar daa huNdaa hai - eekaaNt, vipriit, binai, sNs'thit atee agiaan| jis prkaar piHt dee kaarn crree bukhaar naal bimaar jiiv nuuN miHtthaa rs vii cNgaa nhiiN lHgdaa usee prkaar miHthiaatvii nuuN sHcaa dhrm cNgaa nhiiN lHgdaa| 2. saasvaadn sHmiak dris'ttii gunnsthaan | ih ghHtt smeeN dii avsthaa hai, jd jiiv duujii avsthaa nuuN paar krdaa hai taaN uh cauthee jaaN us tooN uHcee sthaan tooN pHtit huNdaa hai| is prkaar jiiv nuuN shii drs'n daa sirph suaad hii huNdaa hai jiveeN usdaa ciHt sHmiaktv atee miHthiaatv viHc uljhiaa rhiNdaa hai| sHmiaktv ruupii rtn prbt dee sikhr tooN gir kee joo jiiv miHthiaatv ruupii bbumii tee aa cuHkaa hai bbaav jis nee sHmiaktv daa

Page #171
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 152 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal naas' kr diHtaa hai pr miHthiaatv nuuN praapt nhiiN kiitaa us nuuN saasvaadn gunnsthaan vrtii jiiv aakhdee hn| 3. mis'r gunnsthaan sHmiaktv miHthiaatv dee kaarn is avsthaa viHc miHthiaatv atee sHmiaktv milaavttii ruup viHc paaee jaaNdee hn| ih ajihii sNkaamik avsthaa hai jis sthaan tooN jiiv uHc gunnsthaan tee jaaveegaa jaaN heetthlee gunnsthaan tee jaaveegaa| iHthee jaayNtr srghaatii sHmiak miHthiaatv praakritii dee udai naal jiiv dee mis'r prinnaam huNdee hn| ihnaaN mis'r prinnaamaaN dii tulnaa dhiiN -gurr dee milee svaad naal kiitii gii hai| is viHc jiiv s'kl sNjm jaaN deekh sNjm hinn nhiiN krdaa naa hii is gunnsthaan viHc aayuu krm daa kooii bNdh huNdaa hai| 4. avirt sHmiak dris'ttii | anNtaaNnubNdhii ks'aaiaaN dee aips'm hoonn tee jiiv nuuN sHmiak drs'n praapt hoo jaaNdaa hai| pr uh sHmiak aacrn hinn nhiiN kr paauNdaa| is avsthaa viHc siHkhiak drs'n dee aips'mik, s'aaik atee ks'aaik s'mik bbaav vidmaan rhiNdee hn| dees' ghaatii sHmiaktv praakritii dee udai hoonn tee aatmaa dee cl, mliin atee agaarr joo prinnaam huNdee hn uhnaaN nuuN s'aaik s'mik drs'n kihaa jaaNdaa hai| tiNn drs'n moohniiaaN arthaat miHthiaatv, mis'r atee sHmiaktv praakritii atee caar anNtaanubNdhii ks'aaee ih sHt praakritiiaaN dee aips'm tooN aips'mik atee hmees'aa ks'y tooN ks'aaik sHmiak drs'n huNdaa hai| is cauthee gunnsthaan vrtii sHmiak drs'n dee naal hii sNjm bilkul nhiiN rhiNdaa kiuNki iHthee duusraa aprtHkhiaavrn ks'aaee daa udai rhiNdaa hai is lii is gunnsthaan vaalee jiiv nuuN asNyt sHmiak dris'ttii aakhdee hn|

Page #172
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 153 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 5. dees' virt gunnsthaan is avsthaa viHc jiiv aatm anus'aasn atee sHmiak criHtr daa mhHtv smjhnn lHgdaa hai| mhaaN vrtaaN dee paalnn krn dii s'ktii us viHc nhiiN rhiNdii, pr annvrtaaN daa paalnn j'ruur krn lHgdaa hai| kiuNki prtHkhiyaannvrnn ks'aaee daa udai rhinn tee philaaN sNjm us viHc nhiiN huNdaa pr aprtHkhiyaannvrnn ks'aaee daa udai naa rhinn tee iHk dees' vrt j'ruur huNdaa hai| iHthee ks'aaik s'mik bbaav hii huNdaa hai, is nuuN virt avirt avsthaa vii kihaa jaaNdaa hai| kiuNki uh trHs hiNsaa tooN virt (duur) rhiNdaa hai atee sthaavr hiNsaa tooN avirt rhiNdaa hai| 6. prmHt sNyt gunnsthaan skl sNym nuuN rook kee rHkhnn vaalaa prtHkhiaavrn ks'aaee daa ks'aayooks'm hoonn tee puurn sNjm taaN hoo jaaNdaa hai pr uh sNjm dee naal naal sNjiivl atee nooks'aaee daa udai hoonn tee sNjm viHc ml utpNn krn vaalaa prmaad vii haaj'r rhiNdaa hai| is lii is avsthaa nuuN prmHt sNyt kihaa giaa hai| sNjvlnnaa ks'aaee daa tiivr udai hoonn tee ih prmaad paaiaa jaaNdaa hai| iHthee aoodaaiyk aadi pNj bbaavaaN viHc criHtr dee pHkhooN keevl ks'aayooks'm bbaav hii huNdaa hai| 7. amt sNyt jdooN sNjvlnn atee nauks'aaee daa ghHtt udai huNdaa hai td sklsNym vaalee munii dee prmaad dii ghaatt hoo jaaNdii hai| is lii is gunnsthaan nuuN apmt sNyt kihaa giaa hai, is dee doo bbeed hn iHk srvsthaanamt duusraa saatis'yaamt| is tooN philaaN diiaaN avsthaavaaN tHk prmaad rhiNdaa hai pr is avsthaa viHc saaree jiiv apmaad rhit hoo jaaNdee hn| ih apmt saadhk jd ups'mk jaaN

Page #173
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 154 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal ks'pk s'reennii viHc prvees' nhiiN krdee td tHk us nuuN sb sthaan amt kihaa jaaNdaa hai atee jd uh s'reennii crrhn lii tiaar hoo jaaNdaa hai taaN uh saatis'yaamt kihaa jaaNdaa hai| ih duusraa bbeed mooks' dee saadhk hai| 8. apuurvkrnn gunnsthaan . | is avsthaa viHc jiiv apurv vis'uHdh avsthaa nuuN praapt kr laiNdaa hai is lii is nuuN apurvkrnn kihaa jaaNdaa hai| is viHc s'ukl dhiaan daa abbiaas kiitaa jaaNdaa hai| is gunnsthaan daa smaaN aNtr mhuurt hai, iHthee bbiNn smeeyaavrtii jiivaaN viHc vis'uHdh prinnaamaaN dee pHkhooN kdee vii iHk smaan nhiiN paaiaa jaaNdaa| pr iHk smeeNvrtii jiivaaN viHc saaj'is' (usee prkaar) atee iHksaar dris' paaee jaaNdee hn| uh jiiv is avsthaa viHc moohniiaaN krm diiaaN baakii praakritiiaaN daa ks'pnn jaaN ups'mn krn lii tiaar huNdaa hai| hNkaar taaN claa jaaNdaa hai pr maaiaa atee loobb dee udai hoonn dii sNbbaavnaa rhiNdii hai| 9. anivrtii krnn gunnsthaan is avsthaa viHc s'ukl dhiaan dii prm s'uHdh avsthaa prgtt hoonn lHgdii hai| iHthee iHksmvrtii bbiNn bbiNn jiivaaN dee prinnaamaaN viHc paaii jaann vaalii vis'uHdhii viHc aapsii bbeed nhiiN paaiaa jaaNdaa| is lii ihnaaN prinnaamaaN nuuN anivrtiikrnn kihaa jaaNdaa hai| is prinnaamaaN naal hii aayuu krm nuuN chHddkee baakii sHt krmaaN dii gunn s'reennii, nirjraa, gunnsNkrmn, sthitii khNddn, anubbaag khNddn huNdaa hai| atee moohniiaaN krm vii baadr (hlkii) kudris'ttii, suukhm dris'ttii aadi hooiaa krdii hai|

Page #174
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 155 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 10. sukhm sNpy gunnsthaan jis prkaar dhulee hooee ksuumii kHprree tee mail suukhm ruup viHc rhi jaaNdii hai usee prkaar joo jiiv atiaNt suukhm raag - loobb ks'aaee vaalee hn| uhnaaN nuuN sukhm sNpraay naam daa 10vaaN gunnsthaan vrtii jiiv aakhdee hn| ddaa: ttaattiiaa nee likhiaa hai ki, "ih suukhm loobb sriir dee prtii avceetn mn dii lgaau dee kaarn hoo skdee hn| jis nee iHk adhiaatmk uplbdhii paa lii hai|"102 11. ups'aaNt ks'aaee gunnsthaan | is avsthaa viHc sNpuurn moohniiaaN krnn daa ups'm hoo jaann tee prinnaam nirml hoo jaaNdee hn| viiraagtaa aa jaaNdii hai pr giaan vrnn daa udai rhiNdaa hai is lii is nuuN chHdmHst viiraag kihaa jaaNdaa hai| is viHc ups'mik atee s'aaik bbaav rhiNdee hn, bbaav hoor vis'uHdh hoonn tee 12vaaN gunnsthaan tee phuNc kee jiiv viiraag hoo jaaNdaa hai atee jee ptit hoovee taaN heetthlii avsthaa viHc vii phuNc skdaa hai is daa smaaN aNt mhuurt hai| 12. ks'iin ks'aaee gunnsthaan | is avsthaa viHc moohniiaaN krm puurn ruup viHc ns'tt hoo jaaNdaa hai atee saadhk phttik viHc rHkhee nirml paatr dii trhaaN viiraag hoo jaaNdaa hai| 11vaaN gunnsthaan viHc uh sraag chHdmst sii iHthee uh viiraa chHdmst hoo jaaNdaa hai| iHthee uh aNtr mhuurt hii rhiNdaa hai| atee baaad viHc keevlii hoo jaaNdaa hai| 13. sNyoog keevlii gunnsthaan | ih tiirthNkr jaaN arht avsthaa hai| is viHc tiNn ghaatii krmaaN diiaaN 5 praakritiiaaN atee kuHl 52 prkritiiaaN dee ns'tt hoonn tee aNnt giaan drs'n criHtr atee viirj vaalaa caar prkaar daa

Page #175
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 156 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal svrup vaalaa keevl giaan praapt hoo jaaNdaa hai pr ih sriir atee yoog naal huNdaa hai| is lii is nuuN sNyoog keevlii kihaa jaaNdaa hai| 12veeN gunnsthaan tHk dee jiiv aNtr aatmaa akhvaauNdee hn atee us tooN uHpr dee jiivaaN nuuN prmaatmaa aakhiaa jaaNdaa hai| is daa smaaN iHk aNtr mhuurt hai| is dii tulnaa jiivn muktii naal kiitii jaa skdii hai| 14. ayoog keevlii gunnsthaan ih aNtm avsthaa hai jiHthee bcee sriir atee yoog vii smaapt hoo jaaNdee hn| jiHthee s'ukl dhiaan dee tiijee atee cauthee prkaar dee raahiiN saadhk ayoog keevlii bnn jaaNdaa hai atee saaree krmaaN tooN mukt hoo kee srvHgtaa nuuN praapt kr laiNdaa hai is daa smaaN 31, , , , b, ihnaaN pNj svraaN nuuN boolnn tHk daa rhiNdaa hai| baaad viHc uh muktii nuuN praapt krdii hai| 103 prtimaavaaN (histhiiaaN dee adhiaatmk vikaas diiaaN paurriiaaN) asl viHc jain upaas'k jaaN histh dee lii 11 prkaar diiaaN timaavaaN jaaN adhiaatm vikaas diiaaN paurriiaaN nuuN paar krnaa paiNdaa hai| tHd kiitee jaa kee us nuuN muktii mildii hai| timaa daa uNjh arth muurtii huNdaa hai pr jain acaariiaa nee us nuuN iHk vis'ees' saadhnaa vikaas' yaatraa dee ruup viHc sviikaar kiitaa hai| viliam nee is dee hvaalee viHc kihaa hai ki, "is paurrii dee raah viHc hr paurrii uHpr saadhk nuuN kuHjh mhiinee saadhnaa viHc rhinnaa paiNdaa hai atee pheer uHprlii paurrii dii saadhnaa daa abbiaas krnaa paiNdaa hai|104 is prkaar prtimaavaaN adhiaatm vikaas diiaaN paurriiaaN hn, sHmiak criHtr daa paalnn krn lii| ihnaaN prtimaavaaN dii sNkhiaa 11 dHsii gii hai:

Page #176
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 157 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 1. drs'n prtimaa - sHmiak s'rdhaa (shii vis'vaas) 2. vrt timaa - saadhk pNj annvrtaaN, tiNn gunnvrtaaN atee caar siHkhiaa vrtaaN daa paalnn krdaa hai, uh annukNpaa (rhim dilii) aadi gunn vaalaa huNdaa hai| 3. smaaik prmaa - saadhk hr rooj' lgaataar tiNn vaar iHk iHk mhuurt smaaik krdaa hai atee smaaik atee dees' avkaas'ik vrt daa shii paalnn krdaa hai| 4. poos'dh timaa - as'ttmii - coods' aadi tithiiaaN nuuN vrt krnaa| 5. sciHt tiaag timaa - sciHt (kHcee jaaN hree) phl, phuHl bnsptiiaaN daa bboojn naa krnaa| 6. raatrii bbgtii tiaag timaa - raat nuuN bboojn naa krnaa| 7. brrrhmcrj timaa - burrhmcrj vrt daa grhinn krnaa| 8. aarNbb tiaag prtimaa - sNsaarik dhNdiaaN nuuN chHddnnaa| 9. riihi tiaag prtimaa - sNsaarik bNdhnaa nuuN chHddnnaa| 10. udris'tt tiaag timaa - aapnnee lii tiaar kiitee bboojn daa tiaag krnaa| 11. mnnbbut timaa - munii dii saadhnaa daa abbiaas krnaa| 105 aakhrii timaa viHc saadhk munii vrgaa aacrn krdaa hai atee muktii pHth dii saadhnaa viHc jutt jaaNdaa hai| iHthee uh jain dhrm dee muul sidhaaNt ahiNsaa daa paalnn krdaa hai| s'roomnnbbuut us nuuN is lii aakhdee hn ki bbaaveeN uh mnn nhiiN pr uh saadhuu dii trhaaN huNdaa hai| jain dhrm viHc kisee vii praannii nuuN duHkh naa phuNcaaunn vaalaa ahiNsaa daa sidhaaNt sHmiak criHtr dee hr sidhaaNt naal jurriaa hooiaa hai, "is prkaar maiN duHkh nhiiN caahuNdaa us prkaar sNsaar daa kisee vii

Page #177
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 158 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal praannii nuuN duHkh piaaraa nhiiN hai" ih vicaar jain niitii tHtv daa keeNdrii bbaag hai| hrii bbHdr suurii daa yoog dee kheetr viHc yoogdaan -106 yoog dee tulnaatmk adhiain dee kheetr viHc hrii bbHdr suurii daa vHddaa mhHtvpuurn sthaan hai, yoog dee vikaas viHc uhnaaN daa vHddmulaa yoogdaan hai| yoog dee hvaalee naal uhnaaN aneekaaN maulik grNth likhee hn jiveeN yoog biNduu, yoog dris'ttii smuucHy, yoog yoogviNs'ikaa atee yoogs'tk| ih saaree grNth jain yoog dee sidhaaNt dee hvaalee naal bhut upyoogii sHmgrii vaalee hn| maiN aapnnee nirdees'k proo: laal mnii joos'ii daa bhut rinnii haaN jinhaaN nee dhrm dee tulnaatmk adhiain dee hvaalee naal mainuuN hrii bbHdr suurii dee ihnaaN grNthaaN dii j'ruurt nuuN spHs'tt kiitaa hai| hrii bbHdr suurii dee anusaar saaree duHkhaaN nuuN khtm krn vaalii atee muktii maarg deenn vaalii dhaarmik naitik atee adhiaatmk prtii yoog akhvaauNdii hai| ih yoog pNj prkaar daa hai: 1. yoog aasn (sthaan), 2. shii ucaarn (uurn), 3. arth daa shii giaan (arth), 4. tiirthNkr jaaN deevii dii muurtii uHpr ikaagrtaa (aalNbn) atee 5. tiirthNkr atee deev dee aNdrlee gunnaaN uHpr maansik ikaagrtaa (annaalNbn)| ihnaaN viHc philee doo sthaan atee uurn sriirk prvritii hai, jdki aakhrii tiNn arth aalNbn atee anuaalNbn giaan dee raahiiN claaiiaa jaann vaaliiaaN aNdruunii gtiividhiiaaN hn| 107 ihnaaN pNj prkaaraaN dee pNj upbbeed hn iHchaa, prvritii, sthir atee siHdhiiyoog| iHchaa daa arth hai ihnaa yoogaaN dee abbiaas krn dii iHchaa, prvritii viHc shii abbiaas huNdaa hai, us abbiaas viHc jd sthirtaa aauNdii hai taaN us nuuN sthir yoog aakhdee hn| jd saadhk --

Page #178
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 159 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / ihnaaN tee puurn adhikaar kr laiNdaa hai, tHd uh siHdh yoog akhvaauNdaa hai|08 yoog dee abbiaas dii puurn praaptii dee lii ihnaaN pNj aNgaaN daa ythaarth ddhNg naal abbiaas hoonnaa caahiidaa hai| s'uruu viHc saadhk nuuN shii aasn, shii ucaarn, shii arth atee tiirthNkr dii prtimaa uHpr shii ikaagrtaa krnii paiNdii hai atee aNt viHc muktii nuuN praapt tiirthNkr dee gunnaaN daa ciNtn krnaa paiNdaa hai| yoog dee shii abbiaas dee lii bbiNn bbiNn viaktiiaaN dee raahiiN bbiNn bbiNn udees'aaN tooN caar bbaagaaN daa anusrn kiitaa jaaNdaa hai jaaN preem tooN bbgtii naal jaaN aam giaan naal jaaN iHchaa rhit|109 philee doo maarg sNsaar nuuN vdhaauNdee hn jdki aNtm doo muktii praapt dee udees' vHl lai kee jaaNdee hn| | bbiNn bbiNn dhaarmik phirkiaaN dee acaariiaa ih ghoos'nnaa krdee hn ki duHkh sNsaar bbr viHc phailiaa hai aam hai, ih kooii vii viaktii asviikaar nhiiN kr skdaa ki miHthiaatv daa dduuNghee hneeree daa kaarn jiiv aNnaadii kaal tooN sNsaarik hooNd nuuN paaliaa hooiaa hai| hr adhiaatmik phirkee daa muHkh udees' vidiaa tooN mukt hoonnaa rihaa hai| hrii bbHdr suurii nee vii kihaa hai ki bbiNn bbiNn phirkee gl taaN uhii aakhdee hn, pr uhnaaN dii s'ailii j'ruur vHkh huNdii hai| jain dhrm atee veedaaNt viHc aatmaa nuuN purs' kihaa giaa hai| saaNkhy drs'n viHc jis nuuN kheetr viHt kihaa giaa hai, uh hii boodh drs'n viHc giaan hai| veedaaNt tee buHdh dhrm viHc bNdh daa kaarn avidiaa hai, saaNkhy dee anusaar praakritii hai atee jain dhrm dee anusaar krm hai| is kr veedhaaNt atee boodh dhrm viHc aatmaa atee anaatmaa dee viHc sNbNdh nuuN bbrm mNniaa giaa hai| saaNkhy drs'n viHc praakritii mNniaa giaa hai atee jain drs'n viHc bNdh kihaa giaa hai| 110 is daa arth ih hai ki bbiNn bbiNn drs'naaN viHc kooii vis'ees' mHtbbeed nhiiN hn sgooN uhnaaN

Page #179
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 160 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal viHc eektaa vikhaaii diNdii hai| svaianubbuutii praapt krn dee lii yoogii nuuN bbiNntaa viHc eektaa dii khooj krnii paiNdii hai| hrii bbHdr spHs'tt ruup viHc aakhdee hn ki jiiv ajiiv jaaN pr pdaarth viHc lgaau dee kaarn sNsaarik bbrmnn krdaa hai| jd sriir us dii lgaau bbaav naal ns'tt hoo jaaNdii hai td uh mooks' daa anubbv krdaa hai joo us daa subbaaa hai| yoog dee maadhiam raahiiN uh apnnee aap nuuN pr pdaarth tooN mukt krdaa hai atee asl svruup nuuN prgtt krdaa hai| siHttee vjooN yoog muktii naal sNbNdh joorrn daa muul tHtv hai us dii praaptii daa yoog saadhn hai, is trhaaN yoog ajihaa saadhn hai joo mhaatmaa naal joorrdaa hai| yoog dii vis'ees'taa dHsdee hooee, hrii bbHdr nee kihaa hai ki yoog iHk klp drkht atee ciNtaa mnii rtn dii trhaaN hai, uh adhiaatmik kaarjaaN viHc prdhaan hai atee muktii daa kaarn hai| yoog punr jnm dee biij nuuN ns'tt krn viHc aHg dee smaan hai|' jiveeN khoottaa soonaa aHg raahiiN s'uHdh kiitaa jaaNdaa hai usee prkaar hii aatmaa dii as'uHdhii yoog ruupii aHg raahiiN s'uHdh kr diHtii jaaNdii hai| 2 hrii bbHdr yoog dee pNj prkaar dHsdee hn| adhiaatm, bbaavnaa, dhiaan, smtaa atee tiHsNks'y| adhiaatm tooN uhnaaN daa arth hai pdaarth dee svruup nuuN smjhnnaa naitik criHtr atee aagm giaan dee aadhaar tee| us naal bbairriiaaN vritiiaaN daa naas' hoo jaaNdaa hai atee ciHt dii ikaagrtaa (iHk surtaa) vHdhdii hai| bbaavnaa daa rooj'aanaa abbiaas mn dii ikaagrtaa dee naal krm tee maarriiaaN vritiiaaN duur huNdiiaaN hn atee mn kus'l avsthaa vHl vHdhdaa hai| mn dii ikaagrtaa nuuN dhiaan aakhdee hooee, joo bbautiktaa naal ghrinnaa jaaN aniHchaa jgaauNdaa hai| yoog dii cauthii avsthaa hai smtaa, joo krm dee suukhm prkaaraaN nuuN ns'tt krdii hai atee us dii hooNd nuuN toorrdii hai| aNtm

Page #180
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 161 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal avsthaa daa naaN hai, tiHsNks'y| jis viHc sbb prkaar dee krmaaN daa vinaas' hoo jaaNdaa hai| saariiaaN gtiividhiiaaN s'aaNt hoo jaaNdiiaaN hn| hmees'aaN rhinn vaalaa mooks' praapt hoo jaaNdaa hai| 114 yoog nuuN praapt krn dee lii adhiaatm muHkh saadhn hai binhaaN kisee umiid dee sHmiak drs'n daa paalnn krdee hooee uh pdaarth dee svruup dii anubbuutii krvaauNdaa hai| uh akus'l jaaN as'ubb krmaaN daa naas' krdaa hai| joo mnuHkh ardh pudgl aavrt daa anubbv krdaa hai atee jis nee grNthii daa bbeed (aNdrlii gHtth nuuN khoolhnnaa) kr diHtaa hai atee joo criHtrvaan hai, uh adhiaatm nuuN paa skdaa hai|5 uh jis nee adhiaatm paa liaa hai saariiaaN jiuNdiiaaN vstuuaaN dee hvaalee naal miHtrtaa, krunnaa (rhim dilii) mridtaa (mitthaas) atee upeeks'aa (prvaah naa krnaa) dii bbaavnaa krdaa hai| adhiaatm pdaarth dee svruup uHpr pNj mhaaN vrtaaN dee abbiaas raahiiN atee vis'v maitrii, s'uHbb prvritiiaaN sNsaark dukhiiaaN prtii krunnaa vritii atee dus'ttaa prtii nirpHkh vritii uHpr mn nuuN keeNdrit krdaa hai| yoog dris'ttii smucHy mnuHkh dii puurntaa nuuN yoog dee raahiiN asiiN smjh liiee is prkaar hrii bbHdr nee aapnnee iHk hoor grNth viHc vrnnn kiitaa hai| acaariiaa nee tiNn prkaar dee yoog dii crcaa kiitii hai - iHchaa yoog, s'aastr yoog atee smrth yoog| aakhrii yoog srvuHc yoog hai joo muktii viHc praaptii prm saadhk huNdaa hai| is aNtm yoog nuuN joo uhnaaN pheer doo bbeedaaN viHc vNddiaa hai philee viHc sbb prkaar dee ks'aayooks'mik dhrmaaN nuuN chHdd diHtaa jaaNdaa hai atee duusree nuuN tiNn yoog nuuN chHdd diHtaa jaaNdaa hai| ihnaaN doohaaN viHc philaaN yoog apuurv krnn daa abbiaas nauveeN gunnsthaan viHc kiitaa jaaNdaa hai| jdki duusraa yoog aakhrii gunnsthaan

Page #181
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 162 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal viHc huNdaa hai|117 uprookt tiNn yoogaaN dii viaakhiaa hii yoog dris'ttii smucHy viHc aHtth yoog dris'ttiiaaN naal kiitii gii hai| 118 | ih aHtth yoog dris'ttiiaaN hn - miHtraa, taaraa, blaa, dipraa, siHkhiaa, kaaNtaa, prbbaa atee praa| is dii tulnaa silsileevaar trinn agnii, goomy agnii, kaatth agnii, diip jyootii, rtn jyootii, nHchtr jyootii, suurj jyootii atee cNdr jyootii naal kiitii gii hai| 119 philiiaaN caarooN dris'ttiiaaN heetthlii s'reennii diiaaN hn, kiuNki uhnaaN viHc sHmiak giaan nhiiN huNdaa pr aakhrii caar dris'ttiiaaN sHcee giaan nuuN utpNn krdiiaaN hn atee philiiaaN caar dris'ttiiaaN tooN uHciiaaN hn| 120 | ihnaaN aHtth dis'ttiiaaN dii tulnaa silsileevaar pNtjlii dee as'ttaaNg yoog naal kiitii jaa skdii hai - ym, niym, aasn, naayaam, prtihaar, dhaarnaa, dhiaan, smaadhii| bbgvt dHt raahiiN aHtth paurriiaaN daa iHthee vrnnn kiitaa jaa skdaa hai| jis nuuN mn diiaaN aHtth vis'ees'taavaaN naal ginnaaiaa giaa hai - advees', jigiaas'aa, suthuusaa, vn, boodh, miimaaNsaa, pHtii atee vitii| iHk tiijii prkaar bbdNt bbaaskr raahiiN pees' kiitaa giaa hai jis viHc mn dee aHtth vikaaraaN tooN mukt hoonn lii kihaa giaa hai, uh hn - kheed, udveeg, ks'eep, uHthaan, bbaaNtii, aneeyuud, riHk atee aasNg| 121 hrii bbHdr nee ihnaaN tiNn aHtth prkaaraaN viHc smaantaa veekhdee hooee aakhdee hn ki uhnaaN diiaaN dis'ttiiaaN uhnaaN dee anusaar hii hn| philii yoog dris'ttii miHtraa hai jis viHc aatmaa bhut ghHtt sHmiak giaan paauNdaa hai atee us viHc yoogbiij iHktthee hoo jaaNdee hn joo mooks' daa kaarn bnndee hn| uh aatmaa tiirthNkraaN dee prtii uHcee drjee dii aadr bbaavnaa rHkhdaa hai atee uhnaaN dii puujaa krdaa hai| uh shii yoogiiaaN daa snmaan vii krdaa hai| duHkhii mnuHkhaaN prtii us dee

Page #182
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 163 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / mn viHc hmdrdii huNdii hai, duusree dee naal us daa kooii dus'mnnii daa bbaav nhiiN rhiNdaa| sbb dee naal cNgaa vrtaau rhiNdaa hai|122 | dusrii dris'ttii taaraa hai jiHthee sHmiak giaan spHs'tt jihaa huNdaa hai atee kii niymaaN daa vidhaan vii rhiNdaa hai| aatmaa daa jhukaau yoog vHl vHdh jaaNdaa hai atee ythaarth (shii) yoogiiaaN prtii us dee mn viHc snmaan daa bbaav vikst huNdaa hai| aatmaa is dris'ttii tooN hiNsaatmk gtiividhiiaaN tooN duur rhiNdaa hai atee aHgee vHl vikaas krdaa hai atee adhiaatmk kheetr viHc vikaass'iil viaktiiaaN dee naal sNbNdh sthaapt krdaa hai| uh sNsaark duHkhaaN dii anubbutii krdaa hai atee us tooN mukt hoonn dii koos'is' krdaa hai| 123 . | tiijii dris'ttii blaa - sHmiak aasn viHc drirr giaan nuuN ujaagr krdii hai| iHthee sHcee giaan dii praaptii dee lii kooii dduuNghii jaannn dii iHchaa nhiiN rhiNdii| buree vicaar mn tooN clee jaaNdee hn atee srltaa naal suHkh aasn praapt kr lee jaaNdee hn| 124 . | cauthii dris'ttii diipraa viHc saadhk saah uHtee sNjm krdaa hai atee sidhaaNtk prvcn sunndaa hai pr sukhm giaan nhiiN paa skdaa| dhrm nuuN jiivn tooN vii j'iaadaa upyoogii mNnnn lHgdaa hai atee uh dhrm dee lii aapnnee jiivn nuuN tiaagn dee lii utsuk rhiNdaa hai| 125 | ih caar yoog dris'ttiiaaN uhnaaN viaktiiaaN dee raahiiN vikst kiitiiaaN jaaNdiiaaN hn, jinhaaN nuuN sHc daa giaan nhiiN huNdaa (aveedy sNveedy pd)| 126 aNtm caar dis'ttiiaaN hii ajihiiaaN hn jinhaaN viHc sHc daa shii giaan huNdaa hai (veedy sNveedy pd), sHcee giaan dii praaptii tHtv dee jaanuaaN atee aam giaan tooN huNdii hai| 27 mnuHkh dee lii aapnnee giaan nuuN tiNn prkaar naal isteemaal krnaa caahiidaa hai| - aagm dee raahiiN, trk dee raahiiN atee srvuHc sHc dii anubbuutii lii yoog dee lgaataar abbiaas dee raahiiN| 128

Page #183
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 164 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / pNjviiN avsthaa sithraa akhvaauNdii hai is viHc aatmaa lgaataar sHc naal jurrii rhiNdii hai| us daa hr kNm sHmiak giaan puurvk huNdaa hai atee uh sNsaark pdaarthaaN nuuN supn, mrigtris'naa, iNdrjaal aadi jihaa dhookhaa mNndaa hai| sNsaar us nuuN beearth lHgnn lHgdaa hai atee siHttee vjooN aatmaa suukhm ciNtn atee shii criHtr paalnn krn dee yoog hoo jaaNdii hai|129 cheeviiN avsthaa kaaNtaa viHc aatmaa dhaarmik tHtvaaN dee prtii aagm giaan dee aadhaar tee khiHciaa jaaNdaa hai, atee sNsaarik aanNd dee prtii us dee mn viHc kooii lgaau nhiiN rhiNdaa| ih avsthaa shii arthaaN viHc prinnaam vaalii hai - jis viHc pdaarth dii prkritii dee phrk viHc jhaaNknn dii prkriaa s'uruu hoo jaaNdii hai| 130 sHtviiN avsthaa prbbaa viHc aatmaa ikaagrtaa dii s'ktii daa vikaas kr laiNdaa hai atee smaadhii vaalee aanNd dii vrtooN vaalaa bnn jaaNdaa hai| hrii bbHdr daa kthn hai ki is avsthaa viHc bbiNn bbiNn phirkiaaN viHc bbiNn bbiNn s'bd diHtee gee hn udaahrnn vjooN s'aaNkhiaa drs'n viHc is nuuN prs'aaNt vaahitaa, boodh drs'n viHc visNbbaagpriks'y, saivdrs'n viHc s'ivaatmn atee mhaaNvtiiaaN duaaraa is nuuN dhruvaadiam aakhiaa giaa hai| 131 aakhrii avsthaa praa hai - jiHthee aatmaa sNsaarik vaasnaavaaN tooN puurn mukt hoo jaaNdaa hai| uh yoog dii srvuHc avsthaa smaadhii nuuN praapt kr laiNdaa hai| 132 jd aatmaa adhiaatm doos'aaN tooN mukt hoo jaaNdaa hai, srgtaa praapt kr laiNdaa hai, duusriaaN nuuN j'iaadaa tooN j'iaadaa laabb deenn lHgdaa hai atee yoog dii srvuHc avsthaa nuuN praapt kr laiNdaa hai tHd aatmaa maansik, vaacik atee kaaik yoogaaN tooN duur hoo jaaNdaa hai atee prm viiraag avsthaa ruupii mooks' nuuN praapt kr laiNdaa hai| 133 im

Page #184
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 165 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hrii bbHdr suurii nee srvHtaa atee mooks' dee hvaalee viHc saaree ttkraau vaalee vicaaraaN nuuN phirkiaaN dee vicaar bbiNntaa nuuN saahmnnee rHkhdee hooee uhnaaN daa smaadhaan kiitaa| uhnaaN aNt viHc ih ghoos'nnaa kiitii ki aakhrii sHc taaN iHk hii hai, uh vHkh vHkh nhiiN hoo skdaa, kiuNki alg alg srvHg pdaarthaaN nuuN alg alg nhiiN jaann skdee| uh taaN mooh vaalee viaktii daa sidhaaNt hai - joo kisee vis'ees' hvaalee viHc uhnaaN pdaarthaaN nuuN veekhdaa hai| aHgee uh aakhdee hn joo vii srvaaNg hn, uhnaaN nuuN j'ruurii ruup naal sbb paasee rhinnaa caahiidaa hai| ih vii j'ruurii hai ki joo srvHg dii hooNd nuuN mNndee hn uhnaaN nuuN saaree srvHgaaN daa snmaan j'aahr krnaa caahiidaa hai| 134 muktii daa svruup aHtiNdrii (iNdriiaaN dii pkrr tooN pree) hoonn kaarn iHk aam mnuHkh duaaraa jaanniaa nhiiN jaa skdaa| pr ih yoog dii srvuHc s'ktii duaaraa j'ruur jaanniaa jaa skdaa hai| sHc dee udai hoo jaann tee kooii jhgrraa nhiiN bHcdaa phrk sirph pribbaas't s'bdaavlii viHc huNdaa hai us dee tHtv viHc nhiiN| srvuHc sHc dii anubbuutii atee sNsaark duHkhaaN tooN muktii hii nirvaan hai| tHtvaaN daa s'bd bbeed hoo skdaa hai, pr uh hai iHk hii| 135 hrii bbHdr aakhdee hn ki nirvaan nuuN hii sdaa s'iv, prm brhmaa, siHdh aatmaa atee tthaagt aadi aakhdee hn bbiNn bbiNn phirkiaaN viHc|136 is tooN spHs'tt hai ki nirvaan dee priaaivaacii s'bd aneekaaN hn pr uhnaaN daa arth iHk hii hai| iHthooN tHk ki uhnaaN dii utptii vii iHk jihii hii hai, uhnaaN anusaar saaree phirkee ih mNndee hn ki aatmaa dii srvuHc sHtaa duHkh, roog, iHchaa, kaarj, punr jnm aadi tooN mukt rhiNdii hai| 137 hrii bbHdr nee aapnnaa mt dHsdee hooee srvuHc sHc jaaN nirvaan dii anubbuutii iHk smaan huNdee hooee vii bbiNn bbiNn phirkiaaN viHc phrk

Page #185
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 166 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal kiuN hai is daa kaarn dHsiaa hai| mukt mhaaN purs'aaN nee adhiaatmk annus'iiln dii j'ruurt anusaar sHc daa prgttaavaa kiitaa hai| uhnaa diiaaN siHkhiaavaaN ceeliaaN diiaaN kismaaN tee adhaart hoonn tee bbiNn bbiNn prkaar diiaaN hn| duusree s'bdaaN viHc asiiN ih aakh skdee haaN ki uhnaaN daa updees' mul viHc taaN iHk sii, pr sunnn vaaliaaN dee bbeed tooN bbiNn bbiNn hoo giaa kiuNki uhnaaN dee pichlee jnm dee krmaaN tee nirbbr krdaa hai| 138 mhaaN ris'iiaaN dii siHkhiaa viHc bbeed hoonn daa muul kaarn dris'ttii bbeed jaaN smaaN bbeed jaaN niyoog bbeed sii| 139 is lii giaaniiaaN diiaaN siHkhiaavaaN, us dee hvaalee, arth atee udees' anusaar smjhnniiaaN caahiidiiaaN hn| sirph trk naal s'bdaaN daa shii arth nhiiN jaanniaa jaaNdaa| us dee bbaas'aatmk sNbNdh atee arth atee udees' agiaat bnnee rhiNdee hn| is lii saadhk nuuN adhiaatm dii dris'ttii viHc vis'vaas rHkhnnaa caahiidaa hai| hrii bbHdr caar prkaar dee yoogiiaaN daa vrnnn krdee hn - gootr yoogii, kul yoogii, t cHkr yoogii atee siHdh yoogii| philee prkaar dee yoogii kulaaN viHc utpNn hoonn vaalee hn, uh naaN maatr dee yoogii hn jdki kul yoogii atee prt yoogii viHc kujh vis'ees' gunn huNdee hn atee uh yoog abbiaas vii praapt kr skdee hn atee nirvaan praapt kr skdee hn| siHdh yoogii uh hn jinhaaN nirvaan praapt kr liaa hai| 140 yoogs'tk hrii bbHdr suurii daa yoog dee hvaalee viHc muHkh udees' hai srvuHc sHc dii anubbuutii| is lii uhnaaN nee yoog nuuN doo prkaar naal smjhaaiaa hai, nis'cainy atee vivhaarny tooN| nis'cainy dee anusaar aatmaa viHc sHmiak drs'n, smiak giaan atee sHmiak criHtr jdooN iHkoo smeeN aauNdee hn taaN uh nis'cai yoog hai| kiuNki

Page #186
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 167 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / ih tiNnooN milkee aatmaa nuuN mooks' dii praaptii krvaauNdee hn| 141 joo tHtv rtn trai nuuN us dee aNtm vikaas tHk lai jaaNdaa hai uh vivhaar yoog hai isdee aNdr yoogiiaaN dee prtiiaadr, aam giaan dii iHchaa atee sHcee criHtr daa aacrn aadi aauNdaa hai|142 iHthee sHmiak giaan daa arth hai vstuu tHtv dii prkritii nuuN shii ruup viHc smjhnnaa| sHmiak drs'n daa arth hai usee raah sHc atee aNtm vis'vaas atee sHmiak criHtr daa arth hai, shii aacrn joo sHmiak drs'n atee siHkhiak giaan vaalaa hoovee| ih tiNnee tHtv yoog dii rcnaa krdee hn| 143 | hr saadhk dee lii ih j'ruurii hai ki nirvaan praapt krn lii us nuuN mn vcn atee kaaiaa dii s'uHdhii dee aadhaar tee adhiaatmik anus'aasn daa paalnn krnaa paiNdaa hai| us nuuN ajihee saadhkaaN dee viHc rhinnaa caahiidaa hai joo adhiaatm dii dris'ttii tooN vis'uHdh hoonn atee jinhaaN viHc uhnaaN dee kroodh, lgaau atee aNdrlee vikaaraaN nuuN tHp, aagm giaan, guruu bbgtii aadi dee raahiiN duur krn dii s'ktii hoovee| yoog dee ih saadhn nirvaan praaptii daa saadhn bnndee hn| muktii daa arth atee svruup mooks' s'bd sNskrit dii 'c' dhaatuu tooN utpNn hooiaa hai, jis daa s'bdik arth hai mukt krnaa, aj'aad krnaa, chHdd deennaa atee ddhiHlaa kr deennaa, is lii mauks daa arth hai muktii, aj'aadii atee nitii| 144 ih iHk dhaarmik sidhaaNt hai jisdaa arth hai sNsaar tooN nitii atee adhiaatmk muktii| iHthee iHk tHtv sidhaaNt vii hai joo aNtm srvuHc s'aaNtii atee prm aanNd dii avsthaa nuuN j'aahr krdaa hai| bbaartii pviHtr saahit viHc mooks' dee lii aneekaaN smaan arthii s'bdaaN daa pryoog huNdaa hai| udaahrn lii muktii, sidhii, nirvaan, amrit tHtv, boodhii, vimuktii, vis'uHdhii, keevly aadi| mooks' daa

Page #187
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 168 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal arth hai; adhiaatmik priipuurntaa, aNtm udees' dii praaptii atee duHkhaaN dii smaaptii| joo mooks' praapt kr laiNdaa hai, uh sNsaar viHc dubaaraa nhiiN aauNdaa, naal hii uh s'ubb atee as'ubb tooN uHpr uHtth jaaNdaa hai atee hmees'aa s'aasvt s'aaNtii daa aanNd maanndaa hai| nirvaan atee mooks' dooheeN s'bd smaan arth hn, nirvaan daa arth hai klees'aaN atee tris'naa dii smaaptii, is daa sNbNdh avins'vr atee sbb tooN uHcii aj'aadii dii praaptii dee lii hai| mooniar viliam nirvaan s'bd dii viaakhiaa krdee hooee is daa arth krdee hn: aNtgt, s'aaNt, s', jiivnmukt, pdaarth mukt, srvuHc sHtaa dee naal sNbNdht, saariiaaN iHchaavaaN atee vikaarii bbaavaaN tooN mukt atee prm aanNd praapt|145 buHdh dhrm viHc nirvaan s'bd daa sNbNdh aam taur tee agnii dee prkaas' atee diivee dee jlnn naal hai atee us daa kuHl arth huNdaa hai; ast hoo jaannaa| jain dhrm anusaar nirvaan daa arth aatmaa daa krmaaN tooN puurn ruup viHc sutNtr hoo jaannaa| iHthee aatmaa dee vinaas' daa kooii sNbNdh nhiiN sgooN aNtm prm aanNd dii anubbuutii naal sNbNdh hai| nirvaan viHc sNpuurn as'uHdhtaa tooN muktii hoo jaaNdii hai| tHtv giaan dii dris'ttii tooN nirvaan jaaN mooks' ceetn tHtv dii visuHdh avsthaa hai| ih aatmaa dee raahiiN aatmaa dii anubbuutii hai| jis viHc aatmaa sbb prkaar dee krmaaN tooN mukt hoo jaaNdaa hai| uh sbb prkaar dee duHkhaaN tooN mukt avsthaa hai, jiHthee naa jnm hai naa mrn naa roog naa sNbNdh naa vichoorraa atee naa mNnj'uurii atee naa mNnj'uurii jihaa kooii tHtv vii us hstii dee saaree as'ubb vii prii smaaptii tris'naa dii smaaptii, loobb tooN muktii, dh tooN muktii atee sbb prkaar dee lgaau tooN muktii| ih saarii sNsaarik prkriaa daa aNt hai| isee nuuN srvuHtm, s'aasvt, s'uHdh, avinsvr avsthaa kihaa jaaNdaa hai| 146

Page #188
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 169 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / bbaaveeN nirvaan dii prkritii dii asiiN kaaphii siimaaN tHk haaN ruup viHc pees' kr skdee haaN, pr nirvaan dee svruup nuuN dHsnnaa bhut ktthin hai| kiuNki s'bd us dii viaakhiaa krn viHc asmrth hn| aacaaraaNg suutr viHc kihaa giaa hai, us mukt aatmaa dee svruup viHc saaree svr vaaps aa jaaNdee hn, uHthee kooii trk nhiiN, kooii buHdhii dii phuNc nhiiN, uh saaree krm mail tooN rhit auj nuuN, sriir nuuN, aadhaar rhit ks'eetrgy aatmaa hii hai, uh prNpraa naa lNbii hai, naa hraasv hai, naa vit hai, naa tikoon hai, naa ckoor hai atee naa priimNddl hai, uh naa kaalaa hai, naa niilaa hai, naa laal hai, naa piilaa hai, naa sphaid hai, naa uh sugNdhii vaalaa hai atee naa uh durgNdhii vaalaa hai, naa uh tiHkhaa hai, naa uh kaurraa hai, naa uh ksailaa hai, naa uh khHttaa hai, naa uh miHtthaa hai, naa uh khurdraa hai, naa uh mid hai, naa guru (bbaaraa) hai, naa choottaa hai, naa tthNddaa hai, naa grm hai, naa ciiknaa hai atee naa ruHkhaa hai| uh sriir vaaNg vii nhiiN hai, ajnmaa hai, nisNg hai, uh naa istrii hai, naa purs' hai, naa hiijrraa hai, naa agiaanii hai, naa giaanii hai, uh svrt ceetnmy giaan dhNn hai us daa boodh krvaaunn lii kooii upmaa nhiiN hai uh ruupii sHtaa hai uh pdvii rhit hai, us nuuN boodh krvaaunn dee lii kooii pd nhiiN, uh naa s'bd hai naa ruup hai, naa gNdh hai, naa rs hai, naa sprs' hai, bs inhaaN hii hai| 147 | is prkaar mauks' jaaN nirvaan saaddii viaakhiaa tooN pree hai is kaarn bbaartii prNpraa dee aagu grNthaaN viHc jd kdii vii nirvaan s'bd daa pryoog hooiaa hai taaN uHthee naaNh pHkhii vicaar hii mildee hn| jain aagm grNth vii isee prkaar dee naaNh pHkhii vicaar naal bbree pee hn| pheer vii jiHthee kitee haaN pHkhii vicaar vii mildee hn uHthee uhnaaN nuuN rukaavtt rhit, s'aaNt, mNglkaarii, prm aanNd kihaa giaa hai atee joo mhaaNris'iiaaN raahiiN praapt hai| 148

Page #189
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 170 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal yoogsaar paat viHc siHdh dee svruup nuuN dHsdee hooee kihaa giaa hai, ki mukt aatmaa asprs'ii huNdii hai| subbaavk ruup viHc sthit huNdii hai, sbb prkaar dee vikaaraaN tooN mukt huNdii hai atee gtii hiin smuNdr dii trhaaN huNdii hai| ih saaree as'ubb tHtvaaN tooN mukt hai, nis'klNk hai atee is lii rukaavtt rhit hai, atee prm aanNd avsthaa viHc liin hai| 149 uh caar ghaatii atee caar aghaatii krmaaN tooN mukt huNdaa hai| krm us nuuN dubaaraa bNdhn viHc asmrth huNdee hn| tHtvaarth suutr dee anusaar nirvaan saaree kaarmik pudglaaN tooN mukt avsthaa hai| jiHthee aas'rv atee bNdh dee saaree kaarj nirjiiv hoo jaaNdee hn| 150 mooks' doo prkaar daa mNniaa giaa hai| saaree krmaaN dee naas' kaarn joo aatmaa daa prinnaam hai us nuuN bbaav mooks' aakhdee hn atee krmaa dii aatmaa tooN hmees'aaN dee lii bbiNntaa drv mooks' hai|15| bbaav mooks' dii praaptii giaanaavrniiaaN, drs'naavrniiaaN, moohniiaaN atee aNtraaee ihnaaN caar ghaatii krmaaN dee vinaas' tooN huNdii hai atee duv mooks' veedniiaaN, aayuu, naam, atee gootr ihnaaN caar aghaatii krmaaN dee ns'tt hoonn tee praapt huNdaa hai| is lii puurn muktii td akhvaauNdii hai jd ghaatii atee aghaatii dooheeN prkaar dee krmaaN daa vinaas' hoo jaaNdaa hai| | v mooks' atee bbaav mooks' dee hvaalee naal doo nyaaN tooN vrnnn mildaa hai, nis'cai ny atee vivhaar ny| vivhaar ny tooN sHmiak drs'n, sHmiak giaan, atee sHmiak criHtr aatmaa dee gunn hn| pr nis'cai dris'ttii tooN vimukt aatmaa viHc sHmiak drs'n aadi viHc kooii bbeed nhiiN huNdaa hai|152 muktii daa svruup nirvaan dii anubbutii td huNdii hai jd krm bNdh dee kaarn smaapt hoo jaaNdee hn| aatmaa naal krmaaN dii muktii atee krmaaN dii puurn

Page #190
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 171 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal nirjraa hii puurn nirvaan mNniaa jaaNdaa hai| goomttr dee leekhk neemii cNdr sidhaaNt cHkrvrtii nee kihaa hai, "ki joo giaanaavrniiaaN aadi aHtth krmaaN tooN rhit hai aNnt suHkh ruupii aNmrit daa anubbv krn vaalee s'aaNtii vaalee hn, nveeN krm bNdh daa kaarn bbut miHthiaa drs'n aadi bbaav krm ruupii suurmee tooN rhit hn| sHmiaktv, giaan, drs'n, viirj, avyaabaadh, avgaahn, suukhm tHtv, aguruldhu ih aHtth muHkh gunn jinhaaN viHc prgtt hoo cuHkee hn jinhaaN nee hunn hoor kooii kNm krnaa baakii nhiiN hai, look dee agr bbaag viHc nivaas krn vaalee hn uhnaaN nuuN siHdh aakhdee hn| 153 puujypaad nee apnnii svaarth siHdhii dii bbuumikaa viHc mooks' dee svruup daa vrnnn krdee hooee kihaa hai ki mooks' prm vis'uHdh avsthaa daa naamaaNtrn hai| jd aatmaa sriir atee krm pudglaaN tooN mukt hoo jaaNdaa hai atee aciNty subbaavik drs'n atee giaan gunnaaN nuuN praapt kr laiNdaa hai taaN aatmaa dii us viruHdh avsthaa daa naam hii muktii hai|154 smaadhii s'tk viHc aHgee kihaa giaa hai ki mukt aatmaa s'uHdh, sutNtr, pripuurn, prmees'r, avinsvr, srvuHc, srvuHtm, prm vis'uHdh atee nirnjn hai| 155 puurn mukt aatmaa sbb prkaar dee doos'aaN tooN rhit huNdaa hai atee aapnnee anNt drs'n, anNt giaan, anNt suHkh atee anNt viirj jihee subbaavik gunnaaN tooN prkaas'vaan huNdaa hai| uh puurn nis'cl atee sthir hai| asl viHc aatmaa dii hooNd us dee vis'uHdh ruup viHc hii hai jis nuuN mooks' kihaa jaaNdaa hai| ih avsthaa aatmaa dii puurn vikst avsthaa hai| mukt aatmaa hmees'aa siHdh s'ilaa uHpr rhiNdii hai atee sNsaar viHc kdee vaaps nhiiN aauNdii| jiveeN srriaa hooiaa biij pheer nhiiN ugdaa usee trhaaN jd krm ruupii biij puurn ruup viHc srr jaaNdee hn taaN mukt aatmaa sNsaar viHc dubaaraa vaaps nhiiN aauNdii| 156

Page #191
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 172 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal purs'aarth sidhyupaaee dee anusaar mritk jiiv hmees'aaN ciHkrr rhit huNdee aapnnee svruup viHc binhaaN rukaavtt akaas' dee smaan saaph, prmaatmaa, srvuHc avsthaa viHc aapnnee atee duusree lii prkaas'vaan huNdaa hai| joo krnaa sii uh sbb us nee kr liaa hai atee hoor saaree pdaarthaaN nuuN jaannn dee kaarn srvHg bnn giaa hai|157 158 sidh aatmaa dee svruup daa tiNn lookaaN viHc kooii udaahrnn nhiiN hoo skdaa, joo nirvaan praapt kr laiNdee hn uhnaaN viHc soonee dii trhaaN teej' huNdaa hai| tiNn lookaaN viHc sikhr dii trhaaN s'oobbaa dhaarn krdee hn| utraadhiain suutr viHc aatmaa niHttaa, a atee nirvaan vii puurntaa dee sNbNdh viHc kihaa giaa hai, "uh surHkhiat hai, suHkhii hai, niHt hai atee s'aaNt hai, pr us dee neerree phuNcnnaa mus'kl hai, jiHthee naa khookhlaapnn hai, naa maut hai, naa duHkh hai atee naa roog hai, uh hii nirvaan hai, jiHthee kooii duHkh nhiiN atee pripuurntaa hai, jis nuuN mhaaNris'iiaaN nee praapt kiitaa| jinhaaN ris'iiaaN nee us nuuN praapt kiitaa uh duHkhaaN tooN mukt hn atee jnm mrn dee cHkr tooN duur hn| 159 siHdh s'ilaa uHpr isee trhaaN dee jiiv rihaa krdee hn, ihnaaN mukt jiivaaN dee svruup dee sNbNdh viHc smeesaar viHc kihaa giaa hai ki "aatmaa daa svruup jaannnaa hai is lii aatmaa nis'ct ruup naal giaan atee giaataa daa vis'aa hai| 160 ih jaannnyoog hai ki giaan atee giaataa iHk duusree tooN aHdd nhiiN kiitee jaa skdee| mukt jiivaaN diiaaN kismaaN jain prNpraa mukt jiivaaN diiaaN aneekaaN s'reenniiaaN daa vrnnn krdii hai| uhnaaN s'reenniiaaN viHc prsiHdh s'bd arht, tiirthNkr, jiNn atee siHdh vis'ees' vrnnnyoog hn| jain aagmaa viHc ihnaaN daa visthaar naal vrnnn mildaa hai|

Page #192
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 173 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / arht arht s'bd daa pryoog aamtaur tee yoog, vis'uHdh, pviHtr, ris'ii saadhuu aadi dee arth viHc hooiaa hai| iHk pribbaas'aa dee anusaar joo aNdrlee vikaar ruupii dus'mnnaaN nuuN ns'tt kr deevee uh arht akhvaauNdaa hai| s'umnn sNprdaaee dee aagm grNthaaN viHc arht us nuuN kihaa giaa hai joo khud nirvaan praapt krdaa hai| ih s'bd jain dhrm atee buHdh dhrm doohaaN viHc mildaa hai| buHdh atee mhaaviir doohaaN nuuN arht kihaa giaa hai| arht caar ghaatii krmaaN daa vinaas' krn vaalee huNdee hn| bbaaveeN uhnaaN nee caar ghaatii krmaaN daa vinaas' kr diHtaa hai pr caar aghaatii krm baakii hn, is lii uhnaaN daa sriir baakii rhiNdaa hai| caar ghaatiiaaN krmaaN dee vinaas' naal arht anNt giaan, anNt drs'n, anNt suHkh jihiiaaN aatmik s'ktiiaaN praapt kr laiNdaa hai| prmaatm prkaas' viHc kihaa giaa hai ki jis aatmaa nee saaree aHtth krm ns'tt kr diHtee uh prmaatmaa hai atee jis nee caar ghaatii krmaa daa vinaas' kiitaa uh arht hai| 161 arht viHc 23 prkaar dee atis'y (gunn) huNdee hn ihnaaN atis'y viHc sriir, giaan drs'n, s'ktii aadi vis'ees' s'ktiiaaN s'aaml hn| arhtaaN viHc 18 prkaar dee doos' nhiiN huNdee jiveeN bbuHkh, piaas, bbai, nnaa, lgaau, mooh, ciNtaa, buddhaapaa, roog, maut, duHkh atee drd aadi|162 jain dhrm dee anusaar arht aadrs' sNt hai, srvuHc siHkhiat hai atee srvHg hai| joo uhnaaN dii bbgtii krdaa hai uh muktii praapt kr laiNdaa hai, uhnaaN dii haaj'rii jyootii svruup hooiaa krdii hai| uh puurn giaan, drs'n, aadi daa prtiiruup hn| svy anubbuutii, eekaagrtaa atee rtn y ruupii maarg drs'n hoonn dee kaarn us dee lii miHtr tee dus'mnn, duHkh atee suHkh doos' atee kiirtii, jiivn

Page #193
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 174 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal atee mrn, dhuurr atee s'rn sbb kuHjh braabr hai uh lgaau atee ghinnaa tooN mukt hn atee sbb kuHjh veekhnn vaalee hn| 163 arhtaaN nuuN doo s'reenniiaaN viHc vNddiaa jaaNdaa hai - tiirthNkr atee sdhaarn (aam) keevlii| tiirthNkr atee sdhaarn keevlii viHc phrk ih hai ki tiirthNkr dhrm updees' diNdee hn atee saadhuu saadhvii atee s'aavk vikaa dee caar prkaar dee sNgh daa nirmaann krdee hn atee uhnaaN nuuN muktii maarg vikhaauNdee hn| jdki aam keevlii dhrm updees'k nhiiN huNdee, tiirthNkr viHc tiirthNkr praakritii naam krm daa udai hoonn naal iHk ajihaa vis'ees' gunn uhnaaN viHc aa jaaNdaa hai ki uh sutNtr tiirth dee sNsthaapk bnn jaaNdee hn atee duHkhii praanniiaaN nuuN aapnnee dhrm updees' naal mukt kr diNdee hn| aam keevliiaaN viHc ih gunn nhiiN huNdaa pr uh srvHg j'ruur huNdee hn| jiivn mukt avsthaa dii tulnaa arht jaaN tiirthNkr jaaN jiNn naal kiitii jaa skdii hai| jiNn, sriir dhaarii huNdee hn jdki siHdh sriir rhit huNdee hn| 164 tiirthNkr . tiirthNkr doo s'bdaaN tooN bnniaa hai- tiirthN + kr is daa arth huNdaa hai ki tiirthNkr uh huNdaa hai joo kisee ghaatt jaaN pul daa nirmaann kree| jiHthooN sNsaar ruupii pul nuuN paar kiitaa jaa skee| jain prNpraa viHc ajihee 24 tiirthNkraaN dii hooNd nuuN sviikaar krdii hai| ih prNpraa tiirthNkr ris'bb tooN mhaaviir tHk cHldii hai| ih tiirth s'bd jain dhrm viHc iHk khaas s'bd hai, joo siHkhiak jaaN sHc nuuN prgtt krn vaalee dee ruup viHc pryoog kiitaa jaaNdaa hai| tiirth daa arth pviHtr phirkaa jaaN sthaan vii huNdaa hai| jain tiirth jaaN sNgh viHc caar prkaar dee maiNbr hooiaa krdee hn, saadhuu, saadhvii, s'aavk atee vkaa| uh tiirthNkr dee udees' dee anusaar cHldee hn, uhnaaN dii praathnaa atee puujaa

Page #194
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 175 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / stuutii krdee hn atee dhaarmik sNpuurntaa dii prtii muurtii dee ruup viHc uhnaaN nuuN sviikaar krdee hn| | tiirthNkr iHk adhiaatmk neetaa mNniaa giaa hai| us nuuN jain dhrm daa prgtt krn vaalaa jaaN sNsthaapk vii kihaa jaaNdaa hai| uh s'ubb atee mhaan, cNgee kul vaalee atee s'uHdh naitik atee gunnaaN daa prtiik hai| uh kisee vii sthitii viHc ks'tt daa naa taaN paidaa krn vaalaa hai, naa rHkhiak hai atee naa hii khtm krn vaalaa hai| uh kisee uHtee kripaa vii nhiiN krdaa hai, uh sHmiak giaan dii muurt hai joo sbb nuuN giaan prdaan krdii hai| uh srvsrees'tth hai atee joo us nuuN jaanndaa hai uh krmaaN dii mail tooN mukt hoo jaaNdaa hai| | jain aagm grNthaaN viHc jiNn, arht atee tiirthNkr s'bdaaN daa pryoog smaan arthaaN viHc hooiaa hai uh puurn giaanii huNdee hn atee jinhaaN nee sNpuurn pdaarthaaN nuuN atee srvuHc sHc nuuN jaann liaa hai| uhnaaN nee saaree vikaar bbaav ns'tt hoo gee hn atee uh duusriaaN nuuN muktii daa raah vikhaauNdee hn| | tiirthNkr jaaN arht dee 1008 gunn huNdee hn uhnaaN nuuN priyaarthk vii kihaa jaa skdaa hai| jiveeN viiraag, srvHg, jiNn, buHdh, mukt, keevlii aadi| aas'aadhr raahiiN rcee jiNn mhHtr naam'65 viHc jiNn dee iHk hj'aar aHtth naavaaN daa vrnnn mildaa hai| ihnaaN naavaaN viHc j'iaadaa naam mhaaNviutptii viHc buHdh dee naaN dee ruup viHc uplbdh hn, jain prNpraa dee anusaar|166 jd tiirthNkr grbb viHc aauNdee hn uhnaaN dii utptii huNdii hai, uhnaaN dii diikhiaa huNdii hai, jd uh boodh (giaan) praapt krdee hn atee jd uhnaaN daa nirvaan huNdaa hai, td deevii deevtee js'n mnaaiaa krdee hn| ihnaaN pNj js'naa nuuN jain prbbaas'ik s'bdaablii pNj mhaaN kliaank kihaa giaa hai|

Page #195
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 176 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal asl viHc arht keevlii, tiirthNkr, buHdh atee siHdh ihnaaN viHc adhiaatmik anubbuutii dee sNbNdh viHc kooii phrk nhiiN hai| ih phrk uhnaaN nee kuHjh baahrliiaaN aakritiiaaN atee prsthitiiaaN viHc j'ruur hoo skdaa hai| uh sbb keevl giaanii hn atee uhnaaN saariaaN nee muktii praapt kr lii hai| 167 jiveeN hrii bbHdr suurii nee kihaa hai kiuNki nirvaan praapt krn vaalee nuuN mukt, buHdh jaaN arht kihaa giaa hai pr uh sbb prmaatmaa hn phrk hai sirph pribbaas't s'bdaaN daa| 168 niya jd aatmaa puurn ruup viHc krmaaN tooN mukt hoo jaaNdii hai sNsaar dee agr (uHprlee) bbaag 'tee phuNc jaaNdii hai, sNsaar dee saaree pdaarthaaN nuuN jaannn veekhnn lHgdii hai, anNt ctus'tty naal sNpn hoo jaaNdii hai td us nuuN siHdh kihaa jaaNdaa hai|169 uhnaaN dee aHtth gunn hn, puurn giaan, puurn drs'n, puurn suHkh, puurn viirj, avyvaadh (rukaavtt rhit), avgaahn, suukhm tHtv atee agrulghuu tHtv|170 joo aatmaa siHdh avsthaa nuuN praapt kr laiNdii hai uh siHdh s'ilaa tee phuNc jaaNdii hai, ih sidhaaN daa iHk ajihaa sthaan hai jiHthee naa jnm hai, naa maut, naa buHddhaapaa, naa bbai, naa lgaau, naa iHchaa, naa duHkh hai atee naa roog aadi hai|17| is avsthaa dee kaarn kaarj vaad vii nhiiN lgaaiaa jaa skdaa kiuNki siHdh naa taaN is ciij' nuuN paidaa krdee hn atee naa kisee tooN utpNn huNdee hn, naaNh pHkhii ruup viHc ih kihaa jaa skdaa hai ki uHthee naa duHkh hai, naa suHkh hai, naa buHddhaapaa hai, naa maut hai, naa s'ubb krm hai, naa as'ubb krm hai, naa rukaavtt hai, naa maarraa smaaN, naa mooh, duHkh, iHchaa, bbuHkh aadi hai| haaN pHkhii ruup viHc aakhnn tee ih kihaa jaa skdaa hai ki uHthee puurn giaan, drs'n, ctus'tty gunn hai atee amuurt avsthaa hai| 172

Page #196
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 177 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal siHdhaaN dee svruup dii viaakhiaa krnaa srl nhiiN hai jiveeN asiiN piHchee likh cuHkee haaN acaaraaNg suutr viHc is avsthaa viHc ruup gNdh, sprs' nhiiN mNniaa giaa atee is svrup nuuN avktvy (naa aakhiaa jaann vaalaa kihaa giaa hai|173 siHdh dii pribbaas'aa siHdh dii pribbaas'aa nnii viirhit (viaakhiaa rhit) hai| pr uh hmees'aaN anNt ctus'tty daa upbboog krdaa hai, siHdhuu dii praaptii daa arth hai aatmaa dii prm vis'uHdh avsthaa dii praaptii jiHthee sNsaark duHkhaaN daa puurn ruup viHc abbaav rhiNdaa hai, ih prm aanNd avsthaa hai joo krmaaN dee nirjiirn (kmjoor) hoo jaann tee huNdii hai| iHthee avidiaa atee kroodh aadi vikaar nhiiN huNdee| | hr mukt aatmaa giaan aadi gunnaaN dii dris'ttii tooN iHk smaan hai| pr us viHc phrk dv, kheetr, kaal, bbaav aadi dii dris'ttii tooN mNniaa jaaNdaa hai| ih phrk 15 prkaar diiaaN siHdh avsthaavaaN dee ruup viHc smjhiaa jaa skdaa hai| 1. tiirth siHdh - tiirthNkr dee tiirth sthaapnaa tooN baaad joo siHdh hooee uh uhnaaN nuuN tiirth siHdh aakhdee hn, jiveeN gndhr gautm aadi| 2. atiirth siHdh - tiirth sthaapnaa tooN philaaN atee tiirth dee khtm hoonn tooN baaad siHdh hooee atiirth siHdh akhvaauNdee hn, jiveeN mruudeevii aadi| tiirthNkr siHdh - joo tiirthNkr hoo kee saadhuu saadhvii s'aavk s'uuvikaa ruupii tiirth dii sthaapnaa krdee hn| uh tiirthNkr siHdh akhvaauNdee hn, jiveeN tiirthNkr ris'bb deev aadi| atiirthNkr siHdh - joo aam keevlii hoo kee siHdh hooiaa uhnaaN nuuN atiirthNkr siHdh aakhdee hn, jiveeN gndhr gautm|

Page #197
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 178 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 5. svybuHdh siHdh - joo khud jaatii simrn (pichlee jnm daa giaan) aadi tooN tHtv jaannkee siHdh hooee hn, jiveeN mirgaapuHtr| 6. teeykbuHdh siHdh - joo baahrlee kaarnaaN tooN preernaa lai kee boodhii praapt krkee siHdh hooee hn| 7. buHdh boodhit siHdh - joo dhrm acaariiaa aadi tooN boodh praapt krkee siHdh hooee hn, jiveeN viirkumaar| 8. svailiNgii siHdh - joo mnii liNg (bbeekh) viHc siHdh hooee hn aadiinaath bbgvaan dee ds hj'aar munii| anliNgii siHdh - joo duusree dhrmaaN dee sNniaasii aadi siHdh hooee hn, jiveeN s'iv raaj ris'ii aadi| 10. hi liNgii siHdh - joo histh liNg viHc siHdh hooee hn, naagil, maataa mruu deevii aadi| 11. istrii liNg siHdh - joo istrii dee sriir tooN siHdh hooee jiveeN cNdn baalaa, maataa mruu deevii aadi| 12. purs' liNgii siHdh - joo purs' liNg viHc siHdh hooee hn, jiveeN gndhr aadi| 13. npuNsk liNg siHdh - joo npuNsk sriir tooN siHdh hooee hn, gaaNgeey angaar aadi| 14. iHk smeeN siHdh - joo iHk smeeN viHc iHklee siHdh hooee hn, jiveeN mhaaviir aadi| 15. aneek smeeN siHdh - iHk smeeN viHc aneek siHdh hooee hn, iHk smeeN viHc iHk tooN lai kee 97 siHdh hoo skdee hn| 174 jain dhrm viHc jiiv jaaN aatmaa nuuN srv uHc avsthaa praapt krn daa gunn miliaa hai, muktii praapt krnaa us daa subbaavik gunn hai aatmaa jd avidiaa naal jurriaa huNdaa hai taaN krm pudglaaN

Page #198
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 179 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal kaarn sNsaar viHc bbttkdaa hai| jd avidiaa dii gHtth kttdii hai atee saaree krm ns'tt huNdee hn, taaN uh siHdh hoo jaaNdaa hai| saadhk aatmaa kisee arht jaaN siHdh tooN kooii kripaa jaaN mihr nhiiN paauNdaa sgooN uh apnnee khud dee purs'aarth atee giaan naal puurntaa nuuN praapt krdaa hai, jiveeN ddaa: ee. ain. upaady nee kihaa hai ki arht, siHdh jaaN kooii vii sNsaar dii utptii, sthitii atee vinaas' lii j'iNmeevaar nhiiN hn| saadhk naa vrdaan paauNdaa hai, atee naa kripaa atee naa uh kisee maarree smeeN aadi tooN kisee nuuN bcaauNdaa hai| saadhk aatmaavaaN us dii praathnaa krdii hai, puujaa krdii hai atee maarg drs'k dee ruup viHc uhnaaN dee aadrs' nuuN saahmnnee rHkhdee hn, is udees' tooN ki uh vii uhnaaN jihii saadhnaa krkee puurntaa nuuN praapt kr sknn| 175 | saar dee ruup viHc asiiN siHdhaaN diiaaN vis'ees'taavaaN heetth likhee ruup viHc rHkh skdee haaN: 1. khrmaa tooN muk hoo kee aatmaa siHdh s'ilaa tee phuNcdaa hai, jiHthee | uh iHk smeeN viHc phuNc jaaNdaa hai| dhrmaastii kaaiaa naa hoonn kaarn uh aatmaa siHdh s'ilaa dee uHpr nhiiN jaa paauNdaa hai| 2. agnii s'ikhaa (dhuaaN) atee ariNdd dee biij dii trhaaN mukt aatmaa sNsaar dee agr (aNtm) bbaag tee phuNcdaa hai atee pheer | kdee sNsaar viHc vaaps nhiiN aauNdee hn| 3. teeyk siHdh niHt hoonn kaarn aapnnii sutNtr hooNd nuuN bnnaa kee rHkhdaa hai, is daa arth hai ki jain dhrm ih nhiiN mNndaa ki aatmaa v viHc smaa jaaNdaa hai| 4. iHk mukt aatmaa akaas' nuuN dhaarn krdaa hai| 5. hooNd diiaaN caar avsthaavaaN viHcooN jaaN caar gtiiaaN viHcooN mnuHkh | gtii dee jiiv hii siHdh gtii nuuN praapt krdee hn|

Page #199
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 180 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 6. s'ukl dhiaan dee raahiiN praannii keevl giaan atee muktii praapt krdee hn, is nuuN iNdriiaaN dee raahiiN jaanniaa nhiiN jaa skdaa atee naa hii aam giaan dee raahiiN ih jaannkaarii daa vis'ee hai| 7. siHdh gunn, augunnaaN tooN pree hn, uh asiimt giaan, preernaa, s'ktii aadi daa svruup hn|

Page #200
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 181 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hvaalee: 1. nauN tHtvaaN daa prNpraagt vrnnn tHtvaarth sutr atee us diiaaN viaakhiaavaaN srvaarth siHdhii atee tHtvaarth raajvaartik viHc mildaa hai, aadhunik crcaa dee lii veekhoo aic. ais. bbHttaacaariaa, riials in jain maittaaphj'iiks atee jee. ail. jainii, aauttlaaiinj' aaph jainij'm pNnaa, 36 tooN 53 2. suutrkritaaNg 1-1-1 3. tHtvaarth suutr 3 - 1, smvaayaaNg 5 4. vis'uHdhiimHgh 22.53 5. srvaarth siHdhii 8.1 6. krm grNth bbaag caar 51 7. tHtvaarth suutr 6.1-2 8. smysaar, 167 9. raajvaartik, 1.4-17 10. vy sNhi 32, prvcnsaar 83 - 84, srvaarth siHdhii, 14 11. vy sNhi ttiikaa 33, 12. tHtvaarth, raajvaartik, 6.4.5 13. srvaarth siHdhii 6.5 14. smysaar 146 15. prvcnsaar 19, 2.68.88.89 16. maatm prkaas' 2.63 17. prvcnsaar 2.55 18. uhii 11 19. tHtvaarth suutr 1.1, smysaar 4.10, sthaanaaNg suutr 3.4.194, uHtraadhiain suutr 28, 1 - 3,

Page #201
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 182 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 20. tHtvaarth sutr 1.2, pNcaastii kaaiaa 164, prvcnsaar 137, | uHtraadhiain suutr 28.15 21. tHtvaarth suutr 1.3, 22. nHthml ttaattiiaa, sHttddiij' in jain philaasphii pNnaa 149, 23. sNmt bbHdr daa rtn krNdd s'aavkaacaar, sii. aar. jain, pNnaa | 6 - 12, 24. uhii pd 25 25. uhii pNnaa 11 - 18, uHtraadhiain suutr 28.31, muulaacaar 20 26. uhii 28 - 16 27. drs'n paahurr gaathaa 19, 28. mookkh paahurr 90 29. niymsaar 5 30. uHtraadhiain suutr 28, 14 - 15, dhHvlaa 1.1.1 144 31. amit gtii s'aavkaacaar tee 32. vsuunNndii s'aavkaacaar 1 - 17 33. drv sNhi 44 34. purs'aarth siHdhii paaee 22 35. smysaar 177 36. mhaaNpuraann 21 - 97 37. tHtvaarth sutr 7 - 23 38. srvaarth siHdhii 1.2 39. raajvaartik 1.7.14, srvaarth siHdhii 1.7 40. pNcaaadhiaaii 386, 41. raajvaartik 1.1.60 42. pNcaastiikaay 162 43. bbgvtii araadhnaa 736 - 739, mookkh paahurr 39

Page #202
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 183 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 44. kttigeeyaaluupeekkhaa 325 - 326 45. prmaatm prkaas' 2 - 15 46. smysaar 15 - 16 47. uHtraadhiain suutr 28 - 30 48. suutrkritaaNg 1.11.23 49. rtn krNdd s'aavkaacaar 36.40 50. uhii 42 51. uHtraadhiain suutr 28.4 52. purs'aarth siHdhiipaaee 36, v sNhi 42 53. raajvaartik 1.29 54. tHtvaarth suutr 10.1, uHtraadhiain suutr 29.71 55. aauttlaaiinj' aaph jain philaasphii pNnaa 100 56. aacaaraaNg suutr 1.3 - 4 57, pNcaastiikaay 29 58. aic. aar. kaaprriiaa, dii jain riliijn aiNdd littreecr | vooliiam 1, pNnaa, 104 59. pNcaastiikaay 166 60. srvaarth siHdhii 2 - 9 61. tHtvaarth sutr bbaas'y ttiikaa 1 - 31 62. niymsaar 159 - 160 63. snmtii trk krn 2.3.22, aaptmiimaaNsaa (smNt bbHdr) 101, drv sNhi 44, nHthml ttaattiiaa sttHddiij' in jain philaasphii pNnaa 77 - 78 64. uHtraadhiain 28.30, 35 - 36, suutrkritaaNg 1-12-1, vis'ees'k avHs'k bbaas'y 2 - 1126, 1158 65. niymsaar 55

Page #203
66. rtn krNdd vkaacaar 50, purs'aarth siHdhiipaaee 40 67. prvcnsaar 3.40, niymsaar 70 68. prvcnsaar 3 42 69. upaaskds'aaNgsuutr 1.11, tHtvaarth suutr 7.21 70. veekhoo viliiam jeemj' jainaa yoogaa 71. rtn krNdd vkaacaar 66 72. uhii 67 73. uhii 70 74. tHtvaarth suutr 7.3-5 smbbaas'y 75. tHtvaarth raajvaartik, 7, 10 - 12 76. smysaar 16, drv sNgrhi 40 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 184 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal rtn krNdd vkaacaar 51, 77. prvcnsaar 1.7 78. drv sNgrhi 34 79. tHtvaarth suutr 9.9, drv sNgrhi gaathaa 35 25.7.803 87. giaanaarth 37-1 88. uhii 41, 16 17 89. srvaarth siHdhii 9.41 80. tHtvaarth suutr 7.2-4 81. uhii 9, 18 82. uhii 9, 21-26, viaakhiaaprgiaptii 25.7.802 83. yoog s'aastr 4.114 84. pNcaastiikaay 146 85. tHtvaarth raajvaartik 9.44. sthaanaaNg suutr 9.2.283 86. uhii 9.36, giaanaar 33.5. viaakhiaa prgiaptii -

Page #204
90. uhii 9.40 91. uhii 9.43 92. uhii 9.43 93. srvaarth siHdhii 9.44 94. uhii 95. dhiaans'tk, 69. nthml ttaattiiaa, sHttddiij' in jain bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 185 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal philaasphii pNnaa 291, 96. goomttsaar (jiiv kaaNdd) 8 97. vis'ees'kavs'k bbaas'y 1204 1217 veekhoo klghttgii sm praablmj in jain saaiikaaloojii, pNnaa 152 98. s'ttkhNdd aagm bbaag 5, pNnaa 222 99. veekhoo diaanNd bbaargv jain eethiks, pNnaa 120 - 100.lHbdhiisaar 3-7, klghttgii sm praablmj' in jain saaiikaaloojii, pNnaa 153 101. vis'ees'k avs'k bbaas'y 521 102. nthml ttaattiiaa, sttHddiij' in jain philaasphii, pNnaa 278, 103. gunn sthaan prkrn lii veekhoo goomttsaar (jiiv kaaNdd) gaathaa 9 - 65 104.aar. viliam jain yoog, pNnaa 172 173 105.rtn krNdd vkaacaar 137 147, criHtr paahurr 22, vsuunNndii vkaacaar 4, uvaasgdsaaauN 70 106.yoogvis'ikaa 1 2, abbidhaan ciNtaamnii (1.77) viHc yoog dii viaakhiaa is prkaar kiitii gii hai mooks' praaptii daa saadhn yoog hai, jis viHc giaan drs'n atee criHtr s'aaml hn| 107.uhii 4 = --

Page #205
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 186 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 108.uhii 18 109.yoogbiNdu 17 - 18 110. uhii 6 . 111. uhii 37 - 38 112.uhii 41 113.uhii 31 114. uhii 359 - 367 115.uhii 72 116.yoogdris'ttii smucy 3 - 5 117.uhii 9 - 11 118.uhii 12 119.uhii 13 - 15 120.uhii 19 - 20 121. uhii 16 122.uhii 21 - 32 123.uhii 41 - 48 124.uhii 49 - 50 125.uhii 57 - 58 126.uhii 67 127.uhii 82 128.uhii 101 129.uhii 154 - 57 130.uhii 164 - 169 131. uhii 171, 175 - 77 132.uhii 178 133.uhii 185 - 186

Page #206
134.uhii 101 135.uhii 126 136.uhii 130 137.uhii 131 138.uhii 134 * 135 139.uhii 138 140.uhii 210 141.yoog s'tk 20 - -- -- - - 142.uhii 4 143.uhii 2 144.uhii 3 145.mooniiar viliamj', ee sNskrit iNglis' ddiks'nrii, pNnaa 834 5 104 3 5 13 835 146.uhii pNnaa 554 147.acaaraaNg suutr 1.1.6 148.uHtraadhiain suutr 23, 86 149.yoogsaar praat, 7, 28.29 150.tHtvaarth suutr 10, 2-3 151. drv sNgrhi 37 152.smysaar gaathaa 7 153.goomttsaar (jiiv kaaNdd) gaathaa 68 154.srvaarth siHdhii peej 1 - 12 155.smaadhii s'tk 6 156.ds'aas'ruutskNd 5 157.purs'aarth siHdhiipaaee 223 224 158.rtn krNdd vkaacaar 134 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 187 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal

Page #207
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 188 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | 159.uHtraadhiain suutr 23, 81 - 84 160.smysaar gaathaa 403 . 161.prmaatm prkaas' 2.195, drv sNgrhi 50 162.niymsaar gaathaa 5 - 7 163.prvcnsaar 1.13 164.kaartiikeeanupeeks'aa, sNvaadit hiiraalaal jain raahiiN bbaartii giaan piitth vaaraansii 165.jainiNdr sidhaaNt koos' bbaag 2 pNnaa 372 166.laalmnii joos'ii pheektts aaph jain riliijiiasnais, pNnaa 54.58 167.yoogbiNdu 302 168.pNcaastii kaaysaar 28 169.niymsaar gaathaa 72, goorttsaar 72 170.goorttsaar jiiv kaaNdd 152, niymsaar 175 171. niymsaar 178 - 181 172.acaaraaNg suutr 1.5.6 173 nv pdaarth srii cNd raampuriiaa, pNnaa 750 - 51, tthaannaaNg 1.151, 174.ee. ain upaadhiee prmaatm prkaas' bbuumikaa pNnaa 34, veekhoo laal mnii joos'ii pheektts aaph jain riliijiiasnais, pNnaa 166

Page #208
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 189 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / | muktii daa vaidik sidhaaNt | dhaarmik jgt viHc vaidik jaaN baahmnn dhrm kisee pHkhooN praaciin jiuNdaa dhrm hai| is dhrm dii saahitk prNpraa rigveed tHk phuNcdii hai joo sNsaar dee praaciintm grNthaaN viHcooN iHk mNniaa jaaNdaa hai| kuHjh aadhunik vidvaan baahmnn dhrm nuuN hiNduu dhrm daa naaN diNdee hn, pr kiuNki asiiN praaciin sidhaaNtaa naal jurree hooee haaN is lii asiiN iHthee baahmnn dhrm naaN nuuN hii sviikaar kiitaa hai| is adhiaaee viHc asiiN sNkheep viHc is dhrm viHc mNnee gee muktii dee sidhaaNt dii crcaa kraaNgee| | bhu deevtaavaad vaidik smaaj bhu deevtaa vaadii sii deevtiaaN nuuN sNtus'tt krnaa is kaal dee dhrm dii vis'ees'taa sii| vaidik deevtiaaN dee adhiain asiiN tiNn s'reenniiaaN viHc kr skdee haaN| 1. dhulook vaasii deev - jiveeN dhuu, surj, svrit, pus'n, vis'nuuN, vrunn, miHtr, aadity, as'vnii atee uus'aa| ih saaree deevtaa jyootii maan deev khee jaaNdee hn| 2. aNtriks' look vaasii deev - jiveeN iNdr, vaayuu, mrut, rudr, prijNy aadi| 3. bbu look vaasii deev - agnii, brrrhsptii, soom, smuNdr, sriitaa aadi, ihnaaN viHc agnii sbb tooN vHdh s'ktiis'aalii deevtaa mNniaa giaa hai| ihnaaN s'reenniiaaN tooN chutt kuHjh ghHtt s'ktiis'aalii deev vii mNnee gee hn, jiveeN prjaaptii, gndhrv, vis'krmaa, ruHkh deevtaa, prbt deevtaa|

Page #209
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 190 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal ihnaaN tiNn s'reenniiaaN viHcooN iHk prdhaan deevtaa hooiaa krdaa hai| dhuu look vaasii deevtiaaN viHc suurj nuuN raaj krn vaalaa deevtaa mNniaa giaa hai| aNtriks' look vaasii deevtiaaN viHc iNdr nuuN atee bbu look vaasii deevtiaaN viHc agnii nuuN raaj krn vaalaa deevtaa mNniaa giaa / hai| ih tiNn s'reenniiaaN viHc hr iHk viHc 11 deevtee hoonn kaarn kuHl 33 deevtee hoo jaaNdee hn| ihnaaN 33 deevtiaaN dii sNkhiaa rigveed viHc 33000 hj'aar 39 hoo gii| | suurj deevtaa umr, shit, sNptii, trHkii atee s'ktii daa deenn vaalaa mNniaa giaa hai| vaidik baahmnn heetth likhee s'bdaaN viHc is dii praathnaa krdee sn:- asiiN is mhaan saavitrii dii praathnaa krdee haaN, is lii ki uh saanuuN sNsaar dii sNptii deevee| ee. bii. kiith nee kihaa hai ki suurj dii prdhaan adbbuHt s'ktii hai, sNsaar nuuN prkaas' deennaa| uh aNdhkaar dee prdee nuuN ns'tt krdaa hai atee aNdhkaar atee bbuut preet dii s'ktii tee jiHt praapt krdaa hai| suurj deevtaa vii jiivaaN nuuN jiivn daan diNdaa hai tee uhnaaN dee duHkh atee maarree supnee nuuN khtm krdaa hai| | rigveed dee anusaar iNdr bhut vHddaa s'ktiis'aalii aNtriks' vaasii deev hai| joo bhut hiNmt vaalaa mNniaa giaa hai, aNtriks' vaasii saaree deev us dii s'ktii nuuN sviikaar krdee hn| uh hvaa, miiNh atee bijlii dii grrgrraahtt nuuN saaree sNsaar viHc phailaauNdaa hai| uh bhu aakritiiaaN nuuN dhaarn kr skdaa hai atee us nuuN deevtiaaN viHc yoodhaa / mNniaa giaa hai| vrunn akaas' daa prtiinidhtaa krdaa hai atee uh praakritii daa deevtaa hai, aneek vidvaanaaN nee vrunn dii tulnaa yuureeniaa naal kiitii hai| usnee sriirk sNsaar dee kuHjh niym bnnaaee hn| jinhaaN tooN kooii inkaar nhiiN kr skdaa hai| vrunn dii aagiaa naal hii svrg atee dhrtii ttikee hooee hn, us dii aagiaa naal hii suurj cNdrmaaN cmkdee hn|

Page #210
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 191 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal taaree silsileevaar ghuNmdee hn atee ndiiaaN smuNdr viHc mildiiaaN hn| joo kdee vii apnnii hHd dii ulNghnnaa nhiiN krdaa, us nuuN srvHg kihaa giaa hai atee aksr us nuuN miHtr naal joorriaa jaaNdaa hai| ih dooheeN akaas' tooN vrkhaa krdee hn, ih sNsaar dee cHkr nuuN claauNdaa hai| naitik s'aasn krdaa hai atee s'ubb krm krn vaaliaa nuuN cNgaa atee baakiiaaN nuuN dNdd diNdaa hai| is lii vaidik deevtaa cNgee lookaaN daa miHtr atee baakiiaaN daa dus'mnn hai| iNdr tooN baaad duusraa deevtaa agnii hai| uh yuHg agnii daa prdrs't krdaa hai| uh deevtiaaN daa prooht hai, joo us nuuN bbiNn bbiNn prkaar dii bbeeNttaaN diNdaa hai| agnii dii puujaa vaidik smaaj viHc vHddii mhHtvpuurn sii kiuNki uh shit, sNptii, puHtr atee iHthooN tHk avins'vrtaa agnii nuuN vii iNdhn aadi prdaan krn tooN caahiaa krdee sn| agnii dee tiNn ruupaaN nuuN pees' kiitaa giaa hai; sNsaarik jiveeN agnii, akaas' jiveeN bijlii atee alookik jiveeN suurj | vaidik deevtaa apnnee bbgtaaN dee lii s'ktii sNpNn atee rhim krn vaalee hn| vaidik look inhaaN deevtiaaN tooN lNbaa jiivn, sNptii, trHkii, suHkh, roog muktii atee hoor laabbaaN dii praaptii dee lii yHg krdee sn| uhnaaN dee raahiiN uh aapnniiaaN iHchaavaaN dii puurtii krdee sn atee yHg praathnaa, ricaa paatth aadi dee raahiiN unhaaN dii stuutii krkee unhaaN nuuN khuus' krdee sn| vaidik deevtaa maanv jiivn vrgee huNdee hn| pr sriirk dris'ttii tooN uh j'iaadaa suNdr hooiaa krdee hn| uh aksr praathnaa krn vaalee nuuN dhiaan naal sunndee hn atee unhaaN nuuN us dee anusaar cNgee cNgee pdaarth vNdddee hn| ih tHth ki praaciin vaidik look asNkh deevtiaaN dee pujaarii sn, aadhunik vidvaanaaN nee is nuuN bhu deevtaavaad daa ruup mNniaa hai| vaidik grNthaaN viHc kuHjh udaahrnaaN viHc iHk deevtaavaad dee biij' vii veekhee

Page #211
5 hn| rigveed dii prsiHdh pNktii hai jis daa arth hai, ki sHc iHk hai pr vidvaan us dii viaakhiaa apnnee apnnee ddhNg naal krdee hn| is hvaalee viHc uleekh kiitii jaaNdii hai| rigveed dii duusrii ricaa viHc vis'nuuN deevtaa dee vicaar vii uplbdh huNdee hn| vaidik kaal dee aNt viHc khaas krkee upnis'dhaaN dee s'uruu viHc asiiN srvuHc sHtaa daa vicaar paauNdee haaN joo vaidik atee avaidik vicaardhaaraa tooN prbbaavit hooiaa hai| is sidhaaNt nuuN brhmaaN jaaN aatmaa kihaa giaa hai| rit atee dhrm bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 192 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal vaidik grNthaaN viHc rit sidhaaNt daa vrnnn mildaa hai jis daa arth hai, sHc jaaN niym| aar. sii. jhinr dee anusaar rit s'bd brhmNdd dee niym nuuN ujaagr krdaa hai, jis uHpr maanv jiivn, niHtii tHtv atee smaajik vivhaar nirbbr krdaa hai| aHgee unhaaN kihaa hai ki ih iHk ajihaa niym hai jis raahiiN saaraa sNsaar cHldaa hai| ih ajihaa niym hai joo yHg diiaaN kriaavaaN nuuN niym bNdh krdaa hai atee is lii ih iHk naitik vidhii hai joo mnuHkhaaN dee criHtr nuuN nirpHkh bbaav naal niym bNdh krdii hai| rit sHc daa muurtiimaan hai, shii kNmaaN daa prtiik hai atee haaN pHkhii kNmaaN daa prs'aask hai| suurj, cNdrmaaN, nchHtr ndiiaaN aadi rit dee adhin cHldee hn| saaree deevtiaaN atee 8 mnuHkhaaN nuuN rit dii aagiaa mNnnnii paiNdii hai| ihoo kaarn hai ki us nuuN sbb daa pitaa kihaa jaaNdaa hai| ais. raadhaa kris'nn aakhdee hn ki rit naitik maandNdd diNdaa hai, uh vstuu daa sHtv hai, uh vstuu daa sHc hai| 9 rigveed viHc dhrm s'bd daa arth vidhii jaaN niym diHtaa giaa hai| uh jiivn dhaarmik kriaakaaNdd atee sriirk sHtv daa sidhaaNt hai| rit niym, eektaa, nviintaa vHl is'aaraa krdaa hai| deev atee pviHtr maanv saaree rit dee niymaaN daa paalnn krdee hn|

Page #212
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 193 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / vaidik smaaj yHg sNbNdhii kriaavaaN dee raahiiN deevtiaaN dii puujaa krdaa sii| deev bbeeNtt dee ruup viHc yuHg viHc bboojn suuraa, soom, phl, duHdh, ghii, s'hid, atee anaaj aadi sviikaar krdaa sii| yuHg dii smaaptii tee proohitaaN nuuN dks'naa dee ruup viHc soonaa, caaNdii, ps'uu, ghoorraa, anaaj, aadi diHtaa jaaNdaa sii, kiuNki deevtee mnuHkhaaN tooN uHcee sn is lii mnuHkh uhnaaN nuuN prsNn krn lii atee uhnaaN naal miHtrtaa krn lii yHg krdee sn| | s'uruu viHc vaidik smaaj deevtiaaN dii sdhaarn ruup viHc praathnaa krdee sn| uh stutii viHc ricaavaaN daa paatth krdee sn| hoolii hoolii yHg sNskritii daa vikaas hooiaa, raadhaa kris'n jiveeN khiNdee hn, "yuHg diiaaN kriaavaaN vaidik dhrm dee duusree paaeedaan daa prtiinidhtaa krdiiaaN hn, philaaN sdhaarn praathnaa hooiaa krdii sii" uh praas'r sNmitii daa vrnnn krdee hooee aHgee aakhdee hn, "stiyug viHc dhiaan, taitaa viHc yHg, duaapr viHc puujaa atee klyuHg viHc stutii atee praathnaa aHgee uh pheer dhiaan dii tulnaa vis'nuuN puraann naal krdee hn jiHthee kihaa giaa hai, ki yuHg sNbNdhii niym taa yuHg viHc rcee gee sn|10 rigveed yHg sNbNdhii kriaavaaN dee vikaas dii sthitii nuuN spHs'tt krdaa hai| vaidik yuHg proohitaaN raahiiN kiitee jaaNdee sn, deevtiaaN dii prs'Nsaa viHc ricaavaaN daa paatth huNdaa sii atee anaaj, ghii, duHdh aadi daa hvn kiitaa jaaNdaa sii| vaidik yuHgaaN viHc bbeerr, bHkree aadi ps'uuaaN dii blii vii diHtii jaaNdii sii| deevtiaaN tooN chuHtt pitraaN nuuN vii ihnaaN bbeettaaN dee raahiiN snmaant kiitaa jaaNdaa sii aneekaaN vidvaanaaN nee ih sujhaaa diHtaa hai ki ih vaidik yHg sNbNdhii kriaavaaN bbautiktaa (pdaarthaaN vaadii dris'ttiikoonn) nuuN lai kee huNdiiaaN sn|

Page #213
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 194 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / vaidik aacaar s'uruu dee vaidik aacaar vicaar aadim koottii dee sn| punrjnm daa sidhaaNt vii joo piHchooN bbaart dee saaree drs'naaN daa keeNdrii tHtv rihaa, tooN praaciin vaidik smaaj anjaann sii| s'tpth baahmnn punrjnm viHc vis'vaas krdaa hooiaa prtiit huNdaa hai| proohitaaN daa vis'vaas sii ki amrtaa dii praaptii yHgaaN dee raahiiN praapt kiitii jaa skdii hai| iHthee nirvaan daa vicaar praapt nhiiN huNdaa| rigveed viHc iHk thaaN tee mree hooee viaktii daa praannvaayuu viHc atee us daa neetr suurj viHc mil jaann dii praathnaa kiitii gii hai| ih vis'vaas sii ki agnii jiivn nuuN dusree jnm viHc sNmit kr diNdii hai| ih vii vis'vaas sii ki pitr kul svrg viHc ym dee naal jiivn daa aanNd liaa krdee hn| joo yHg bbHtt diNdee hn atee joo tp krdee hn uh svrg nuuN jaaNdee hn| svrg daa vaidik sidhaaNt bbautik aanNd naal jurriaa hooiaa sii| vaidik smaaj ih vii vis'vaas krdaa sii ki kus'l krm cNgee krm) krn vaalee look svrg jaaNdee hn atee akus'l krm (maarree krm) krn vaalee nrk jaaNdee hn| nrk dee duHkhaaN dee hvaalee viHc praaciin vaidik kaal viHc kooii jaannkaarii nhiiN sii aatmaa dii amrtaa daa mulaaNknn sidhaaNt praaciin upnis'dh kaal tooN aaiaa| | praaciin aupnis'dhik vicaar upnis'dhaaN dee aauNdee hii iHk nviiN vicaar dhaaraa saahmnnee aaii, bbaaveeN kuHjh hHd tHk upnis'dhaaN nee praaciin vaidik vicaar dhaaraa nuuN kaaim rHkhiaa pr uhnaaN praaciin sidhaataaN nuuN nviiN viaakhiaa diHtii| mithkaaN nuuN viaakhiaa prdaan kiitii atee kuHjh mhaan sidhaaNt sthaapt kiitee atee baaad viHc bbaartii drs'naaN dee lNbee smeeN tHk sthaaii keeNdrii tHtv bnn gee| iHk paasee upnis'dh yuHg dii prtiikaatmk viaakhiaa krdaa hai,

Page #214
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 195 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal duusree paasee aneekaaN upnis'dh usdii tiHkhii aaloocnaa krdee hn atee us nuuN asvikaar krdee hn| udaahrn dee taur tee muNddk upnis'dh yuHg dee raah nuuN asurHkhiat kis'tii dee smaan mNndaa hai| pNt asl viHc yHg ruupii uh kis'tiiaaN bhut durbl hn, ns'tt hoonn vaaliiaaN hn, jinhaaN viHc ih niivee koottii daa sNskaar kihaa giaa hai| uh giaanii joo is dii prs'Nsaa srv uHtm khi kee krdee hn, baar baar buddhaapaa atee maut nuuN praapt krn vaalee hn| 12 iHk hoor thaaN tee uhii yHg sNbNdhii vicaaraaN dii aaloocnaa neetrhiin viaktii naal kiitii gii hai| "hneeree viHc rhinn vaalee agiaanii jiiv, apnniiaaN klpnaavaaN dii uddaan bbrn vaalee buHdhiimaan, viarth dee giaan naal phuHlee hooee ghmNddii look iHdhr uHdhr bbttkdee rhiNdee hn, aNnhee purs'aaN dii trhaaN| 13 aupnis'dhk ciNtk maaN dee uHc str giaan tee prmuHkh ruup tee keeNdrt sii atee is lii uhnaaN nee ihnaaN vicaaraaN dii yHg sNbNdhii kriaavaaN nuuN sviikaar nhiiN kiitaa| usee grNth viHc kihaa giaa hai, "yHg sNbNdhii kriaa nuuN srv uHtm smjhnn vaalee ih agiaanii jiiv uHc koottii dii cNgiiaaii nuuN nhiiN jaanndee atee cNgii kriaavaaN tooN svrg dee aanNd daa bboog krn vaalee pheer isee sNsaar viHc jaaN hoor vii heetthlee drjee viHc jnm hinn krdee hn| 4. upnis'dh vicaardhaaraa tee aaloocnaa krdee hooee laal munii joos'ii nee likhiaa hai, "upnis'dhaaN viHc vaidik bhu deevtaavaad dii jgaaN iHk deevtaavaad atee advaitvaad aadiaa hai| yuHgaaN dii thaaN tee naitik tHtv rHkhee gee atee sirph krm kaaNdd dii jgaaN giaan atee rhHs udghaattn daa nvaaN vicaar mNniaa' | 15 ktthoo upnis'dh viHc aatmaa nuuN puurn sHc mNniaa giaa hai, uHthee kihaa giaa hai ki pdaarth maarg hai, sriir rth hai, iNdriiaaN ghoorraa

Page #215
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 196 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hn, buHdhii saarthii hai, mn lgaam hai atee ahNkaar bboognn vaalaa hai, rth viHc baitthaa hooiaa aatmaa svaamii hai| 16 | is prkaar aupnis'dhk ciNtk prm s'aaNtii dii praaptii atee sutNtrtaa dii uplHbdhii dee udees' naal aNtr aatmaa tee keeNdrt rhee| unhaaN laas'nik (lHchnn) riit dee naal, vaidik yuHgaaN atee krm kaaNddii kriaa dii viaakhiaa kiitii| unhaaN kihaa ki saariiaaN yHg kriaavaaN upyoogii hn jee mnuHkh aNtr aatmaa viHc shii hai| svrg viHc lai jaann vaalii akhautii yHg kriaavaaN nuuN uhnaaN nee adhiaatmik giaan tee j'oor diHtaa hai| aatmaa dee dhiaan krn nuuN kihaa atee srv uHc suHkh dii anubbutii paaunn dee lii naitik criHtr dee aadhaar tee j'oor diHtaa| yuHg viroodhii inhaaN upnis'dhk vicaarkaaN tee muniiaaN atee s'roomnnaaN dee vicaaraaN daa prbbaav piaa| krm atee punrjnm daa sidhaaNt, nirvaan dii vicaardhaaraa atee yoog atee dhiaan daa abbiaas aadi avaidik jaaN abraahmnnik vicaar dhaaraa tooN utpNn hooee hn| ih sidhaaNt praaciin vaidik grNthaaN viHc praapt nhiiN huNdee| ih acaank hii upnis'dhaa viHc vikhaaii diNdee hn| upnis'dhaaN dee acaariaaN nee yuHg sNbNdhii kriaavaaN nuuN sirph nviiN viaakhiaaN hii nhiiN diHtii sgooN mnnik (jain, buHdh aadi dhrm) vicaar dhaaraa dee braabr vii rHkhiaa uhnaaN nee aatm giaan dee lii adhiaatmik criHtr nuuN j'ruurii dHsiaa pr uh vaidik prNpraa dee aNdr hii rhee| ciin upnis'dhaaN dee sidhaaNt mnnik atee braahmnn prNpraa dii j'iaadaa prtiinidhtaa krdee hn| ddaa: laal munii joos'ii nee kihaa hai| | upnis'dhk ris'ii avaidik ris'iiaaN, muniiaaN atee s'roomnnaaN tooN prbbaavit sn| unhaaN nee ihnaa doohaaN prNpraavaaN viHc apnnii prNpraa viHc rhiNdee hooee atee apnnee sidhaaNt dii aaloocnaa krdee hooee, sidhaaNtk eektaa sthaapt krn dii koos'is' kiitii| 17

Page #216
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 197 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / krm tee punr jnm upnis'dhaaN nee krm atee punr jnm, aatmaa tee maaN viHc eektaa, sNsaar dii rcnaa daa sidhaaNt, dhiaan yoog jihee naitik atee adhiaatmk maargaaN raahiiN svai anubbutii daa paatth diHtaa| upnis'dhaaN nee praaciin mhaaNris'iiaaN dii gupt anubbuutiiaaN atee mnuHkh dii aNtm svrgii prm aanNd atee puurn giaan dii praaptiiaaN nuuN spHs'tt kiitaa giaa hai| mul prs'n dee hvaalee viHc ih aatmaa sriir chHddnn tooN baaad puurn jnm hinn krdaa hai jaaN nhiiN? ktthoo upnis'dh aakhdaa hai ki kuHjh jiiv sriir dhaarn krn dee lii grbb viHc jaaNdee hn atee kuHjh apnnee kNm atee giaan dee anusaar hoor thaaN jaaNdee hn| 18 punrjnm daa sidhaaNt krm dee naitik niym dee aadhaar tee cldaa hai, jis dee anusaar mukHdr jaaN iis'vrii kripaa mnuHkh dee naal, vicaar phl caahee uh cNgaa hoovee jaaN buraa bboognnaa hii pveegaa, jis prkaar daa biijoogee us prkaar daa kHttoogee| | d aarnik upnis'dh viHc kihaa giaa hai ki maut tooN baaad viaktii dee bbiNn bbiNn bbaag praakritii dee bbiNn bbiNn bbaagaaN viHc vaaps hoo jaaNdee hn, jiHthooN aaee sn uHthee clee jaaNdee hn| iHthooN tHk ki us dii aatmaa akaas' viHc viliin hoo jaaNdii hai| us daa khaalii krm hii baakii rhi jaaNdaa hai| krm dee kaarn hii us dii maut baakii rhiNdii hai| aartbbaag atee yaagvHlyk ikoo smeeN krm dee rhHs dii crcaa krdee hn| unhaaN joo vii kihaa krm kihaa atee jis dii prs'Nsaa kiitii uh vii krm sii| cNgee krmaaN tooN cNgaa bnndaa hai atee buree krmaaN tooN buraa bnndaa hai|19 aupnis'dhk krm sidhaaNt viHc kaaphii naitik tHtv smaaiaa hai, s'ubb krm krn vaalaa cNgaa bnndaa hai, atee as'ubb krm krn vaalaa

Page #217
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 198 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal mNdaa bnndaa hai| is lii aakhiaa giaa hai, "viaktii daa nirmaann us dii iHchaa tee huNdaa hai, us dii iHchaa dee anusaar us daa vis'vaas huNdaa hai, us dee vis'vaas anusaar us dee kNm huNdee hn, us dee kNm dee anusaar us daa bbaag huNdaa hai|20 | aatmaa dee punr jnm dii viaakhiaa heetth likhee anusaar kiitii gii hai: "jiveeN suniaar soonee dee iHk ttukrree nuuN lai kee us tooN iHk suNdr aakaar vaalaa ghinnaa bnnaauNdaa hai| usee prkaar ih aatmaa sriir viHcooN nikl kee agiaan (avidiaa) nuuN ns'tt krkee khud nuuN iHk nvee suNdr aakaar viHc kr laiNdii hai| uh aakaar caahee pitaa dii trhaaN hoovee caahee gNdhrv dii trhaaN hoovee, caahee deevtiaaN dee smaan hoovee, caahee prjaaptii dii trhaaN hoovee, caahee brhmaaN dii trhaaN hoovee, jaaN hoor jiivaaN dii trhaaN hoovee|21 | mnuHkh apnnee krmaaN viHc bNniaa hooiaa hai| mnuHkh dee hr kNm tooN us daa mukHdr prbbaavit huNdaa hai, upnis'dh ih vis'vaas krdee hn, ki mnuHkh dee is jnm dee krmaaN daa phl aglee jnm viHc j'ruur mileegaa| | uh jinhaaN daa criHtr cNgaa hai, cheetii hii cNgaa jnm praapt krngee baahmnn, khHtrii jaaN baanniiaaN kul viHc, pr jinhaaN daa criHtr buraa rihaa hai, uh cheetii hii buraa jnm praapt krngee, kuHtee daa, sur daa, jaaN cNddaal daa|22 | uh joo krm atee jnm dii asliiat nuuN smjhdee hn nirvaan praapt kr laiNdee hn| sNsaar viHc vaaps nhiiN aauNdee, upnis'dhaaN viHc aneekaaN ajihee udaahrnn hn joo giaan dii uHc sthitii nuuN svikaar krdee hn| udaahrnn vjooN:

Page #218
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 199 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / "jd iis'vr daa giaan hoo jaaNdaa hai, saaree bNdhn kHtt jaaNdee hn, duHkh ns'tt hoo jaaNdee hn, jnm mrn daa cHkr smaapt hoo jaaNdaa hai| us daa dhiaan krn naal sriir dee ns'tt hoo jaann tee tiijii avsthaa aauNdii hai, vais'vik iis'vr dii, prNtuu joo iHklaa hai uh hii sNtus'tt huNdaa hai? | 23 muNddk upnis'dh viHc kihaa giaa hai, "hirdee dee bNdhn ttuHtt gee, saaree s'HkaaN daa smaadhaan hoo giaa, saaree krm ns'tt hoo gee, jiveeN hii us nuuN veekhiaa joo uHcaa atee niivaaN hai| 24 | uh joo s'rdhaa giaan atee criHtr daa aacrn krdee hn, nirvaan praapt kr laiNdee hn| prs'noo upnis'dh viHc kihaa giaa hai, "uh joo tp, sNbr, s'rdhaa atee giaan dee raahiiN aatmaa dii khooj kr laiNdee hn pheer sNsaar viHc nhiiN aauNdee"| 25 | raadhaa kris'nn nee likhiaa hai, "krm iHk aNnaa aceetn sidhaaNt hai, joo saaree sNsaar tee raaj krdaa hai, uh iis'vr dee kaabuu viHc nhiiN huNdaa, uh taaN asliiat daa prgttaavaa hai| uh kisee dii vicoolgii sviikaar nhiiN krdaa, ajihaa kooii duusraa sidhaaNt nhiiN joo krm jihaa mhHtvpuurn hoovee, jiivn atee criHtr viHc| is jiivn viHc joo vii huNdaa hai, uh sviikaar huNdaa hai, kiuNki uh piHchlee jnm viHc kiitee krm daa phl huNdaa hai| pheer vii bbviHkh saaddee hHth viHc hai, atee asiiN aas tee vis'vaas naal kNm kr skdee haaN| krm bbviHkh dee lii uts'aaht krdaa hai atee tiaag bbuut dee lii| 26 brm daa sidhaaNt upnis'dhaaN daa muHkh sidhaaNt brhm dee aas paas ghuNmdaa hai, us nuuN srvuHc dee ruup viHc vrnnn kiitaa giaa hai| d aarnik upnis'dh viHc kihaa giaa hai, "yaagvHlyk nee s'aaky naal gHlbaat dee dauraan hj'aaraaN iis'vraaN nuuN ghHtt krkee iHk drmaa dii

Page #219
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 200 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal sthaapnaa kiitii, atee brrrhmaa, giaan atee prm aanNd dee ruup dee viHc vrnnn kiitaa giaa hai| 27 chaaNdooNgiai upnis'dh krm dii phicaann paann atee aanNd tooN kiitii gii hai|28 taiy upnis'dh viHc is prkaar kihaa giaa hai| "uh jis jgaaN tooN praanniiaaN nee jnm liaa hai, uh jis nee jnm lainn vaalee nuuN jiuNdaa rhiNdaa hai, uh jis viHc maut tooN baaad uh prvees' krdaa hai, brm hai, us nuuN phicaannoo|29 | is prkaar maaN s'is'ttii daa kaarn hai, maaN dii phicaann aam taur tee aatmaa naal kiitii jaaNdii hai| d aarnik upnis'dh viHc aatmaa tooN utpNn sris'ttii dee sidhaaNt nuuN is prkaar smjhaaiaa giaa jiveeN mHkrrii apnnee dhaagee dee naal baahr aauNdii hai, jaaN jiveeN ciNgaarii aHg tooN nikldii hai, usee prkaar saariiaaN iNdriiaaN, saaree sNskaar, saaree deev, saaree jiiv aatmaa tooN jnm laiNdee hn| | brhmaaN jaaN aatmaa nuuN sHcaaiiaaN daa sHc, prkaas'aaN daa prkaas' atee tHtaaN daa tHt kihaa jaaNdaa hai| ih aam taur tee naaNh vaacii ruup viHc vrnnn kiitaa giaa hai| yaagvHlyk nee ih is'aaraa kiitaa hai ki uh gy (jaannn yoog) hai, aciNtny (jis daa ciNtn naa kiitaa jaavee) atee akHthy (naa kthn yoog), hai| neetii nee jihee s'bd aatmaa dii anupmtaa vHl is'aaraa krdee hn, uh apnnee trhaaN daa iHk hii tHt hai kuHjh udaahrnnaaN viHc us dii s'rees'tthtaa vHl j'oor diHtaa giaa hai atee kiitee kiitee us dee aNtrvrtii (aNdrlee) tHtaaN nuuN spHs'tt kiitaa giaa hai| chaadooNgyoo upnis'dh viHc udaalk aanii apnnee puHtr svait keetu nuuN aakhdaa hai ki jinhaaN tHtaaN dii hooNd hai, uhnaaN viHc us dii aatmaa daa nivaas hai atee ih shii hai ki uh aatmaa hai atee uh tusiiN hoo|31

Page #220
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 201 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / d aarnik upnis'dh yaagvHlyk gaargii nuuN aakhdee hn ki brhmaaN avinaas'ii hai: "uh naa sthl hai, naa suHkhm hai, naa choottaa hai, naa vHddaa hai, naa cmkdaar hai, drvns'iil hai, uh chaayaahiin atee aNdhkaarhiin hai, binhaaN hvaa atee binhaaN akaas' dee hai, binaaN rukaavtt dee hai, uh svaad rhit, neetr rhit, kNn rhit, s'bd rhit, hvaa rhit, s'ktii rhit, praann rhit, muHkh rhit, primaan rhit, aNtr rhit atee aNdr baahr rhit hai, uh kisee nuuN apnnee viHc nhiiN milaauNdaa|32 ih vicaar krm dii nirgunntaa vHl is'aaraa krdee hn: aneekaaN udaahrnnaaN aatmaa daa vrnnn haaN pHkhii ruup viHc krdiiaaN hn, brm nuuN maaiaa vaalaa kihaa giaa hai| upnis'dhaaN viHc ih s'bd rhHsyaatmk s'ktii nuuN prkaas't krdaa hai| iHthee is daa arth mooh tee miHthiaa nhiiN hai| | maaiaa daa miHthiaa arth sbb tooN philaaN mhaayaan buHdh dhrm viHc paaiaa jaaNdaa hai atee jis nuuN baaad viHc s'Nkr veedaaNt nee sviikaar kiitaa hai| pr vaidik grNthaaN viHc maaiaa m daa iHk gunn hai jis dee kaarn uh sris'ttii dii rcnaa atee rHkhiaa krdaa hai| sris'ttii dee sirjnhaar dee ruup viHc iis'vr aakhiaa giaa hai, iis'aavsyoo upnis'dh viHc aakhiaa giaa hai ki saaraa sNsaar iis'vr naal bbriaa hai| sgunn dee ruup viHc maaN nuuN vaiykitk iis'vr dee ruup viHc mNniaa giaa hai| uh srv viaapk, srv giaataa atee srv s'ktiimaan hai| saaree praannii us tooN paidaa hooee hn atee us viHc hii smaa jaaNdee hn| mNddkoo upnis'dh viHc kihaa giaa hai, svrg daa viaktii sriir rhit huNdaa hai, uh aNdrooN atee baahr tooN naa paidaa hooiaa hai, paannhiin atee mnhiin hai, visuHdh hai, uHc tooN vii uHctm hai, avinaas'ii hai, us viHc praann, mn, iNdriiaaN, vaayuu, jyootii, jl,

Page #221
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 202 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / dhrtii aadi utpNn hooee hn| akaas' us daa sir hai, suurj tee cNdrmaaN us diiaaN aHkhaaN hn, dis'aavaaN us dee kNn hn, veed us dee kthn nuuN spHs'tt krdee hn, hvaa us daa saah hai, sNsaar usdaa hirdee hai, us dee pairaaN tooN dhrtii utpNn hooii hai, uh asl viHc saariiaaN vstuaaN daa aNtr aatmaa hai|33 aupnis'dhk sidhaaNt m dee hvaalee viHc bbiNn bbiNn vicaar prgtt krdee hn| vidvaanaaN nee ihnaaN viHc iis'vrvaad, iHk iis'vrvaad atee srv iis'vrvaad dee biij paaee hn| baaad dee viaakhiaakaaraaN nee aupnis'dhk sidhaataaN dii viroodhii viaakhiaavaaN kiitiiaaN atee veedaaNt dee bbiNn bbiNn phirkiaaN daa jnm hooiaa joo iHk duujee dee viroodhii bnnee rhee| is prkaar s'Nkr daa advait veedaaNt upnis'dhaaN uHpr unhaaN hii aadhaart rihaa jinhaaN raamaanuj daa vs'is'ttaa dvaitvaad| | iHthee ih vrnnnyoog hai ki brhm atee aatmaa dii eektaa daa sidhaaNt upnis'dhaaN diiaaN kuHjh udaahrnnaaN viHc hii mildaa hai| j'iaadaa udaahrnnaa viHc dvaitvaad sidhaaNt hii spHs'tt kiitaa giaa hai| is prkaar maitraayn upnis'dh viHc kihaa giaa hai, brhm dee doo ruup huNdee hn: kaal atee akaal| joo suurj dii rcnaa tooN philaaN hooNd viHc sii uh akaal m sii atee uh vibbaag rhit hai, jis daa aarNbb suurj tooN hooiaa hai uh kaal brhm hai atee uh sbbaagii hai| 34 kuHjh vidvaanaaN nee ih kihaa hai ki upnis'dh krm atee baahr vrtii trm viHc phrk krdee hn| is trhaaN us dii naa prkaas'yoog srv utkris'tttaa atee prkaas'yoog srvubbris'tttaa aatmaa s'uHdh atee j'ruurii atee viaktiigt aatmaa viHc vii aNtr kiitaa giaa hai| 35 aupnis'dhk muktii daa maarg upnis'dhaaN viHc naa keevl viaktii dii dhaarmiktaa daa vrnnn kiitaa giaa hai sgooN us dii anubbuutii dee upaaa vii dHsee gee hn|

Page #222
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 203 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / jiveeN asiiN philaaN spHs'tt kr cuHkee haaN ki s'uruu dee upnis'dhaaN viHc is hvaalee naal bbiNn bbiNn sidhaaNt atee saadhnaavaaN daa vrnnn mildaa hai| us tooN baaad asiiN veekhdee haaN, ki srv uHc udees' aneekaaN rstiaaN raahiiN praapt kiitaa jaa skdaa hai| is spHs'tt hai ki uh yHg sNbNdhii kriaa kaaNdd nuuN nhiiN mNndee| | upnis'dhaaN dee kuHjh udaahrnnaaN viHc aatmaa atee brrrhm dii prs'Nsaa kiitii gii hai, jdki hooraaN viHc sNsaar dii eekaatmk dee giaan dii prs'Nsaa hooii hai| is prkaar srvuHc giaan aNtm udees' nuuN praapt krn daa vis'ees' maarg mNniaa giaa hai| pr giaan dee mhHtv dee naal upnis'dhaaN nee s'ubb atee pviHtr kaarjaaN, vis'uHdhii, s'rdhaa, atee iNdriiaaN sNjm tee j'oor diHtaa hai| yoog iHk sNskritii dee ih tHt saanuuN mnnaaN atee muniiaaN raahiiN cunnee maarg dii yaad krvaauNdee hn| aupnis'dhk muktii dee hvaalee viHc dhiaan daa mhHtv vii ghHtt krkee nhiiN jaanniaa jaa skdaa, suru dee upnis'dhaaN viHc iHk doo jgaaN tee asiiN ih paauNdee haaN ki iis'vr dii bbgtii atee us dii kripaa muktii praaptii dee lii j'ruurii saadhn mNnee gee hn| aglee pNniaaN viHc asiiN ihnaaN is'aariaaN dii viaakhiaa kraaNgee| upnis'dh vidiaa atee avidiaa dee vickaar phrk nuuN spHs'tt krdee hn| aam sdhaarn look avidiaa vaalee rhiNdee hn, atee uh shii scaaii nuuN nhiiN jaanndee, udaahrnn dee taur tee ktthoo upnis'dh agiaanii sNsaar dii is prkaar aaloocnaa krdaa hai, "joo avidiaa jaaN agiaan viHc rhiNdaa hai svai buHdhii, svai giaan nuuN chHddkee idhr uHdhr bbttkdaa mooh viHc phsiaa hoo kee ghuNmdaa hai, uh uhnaaN neetrhiin viaktiiaaN dii trhaaN hai joo neetrhiin viaktii nuuN aHgee lai jaa rhee hn| 36

Page #223
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 204 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal apraa 37 muNddkoo upnis'dh viHc giaan dee doo prkaar dHsee gee hn giaan (caar veed atee chee veed aNgaaN daa giaan), atee praa giaan (aHkhraaN daa giaan) is tooN ih spHs'tt hai ki hoor prkaar dee vigiaank, saahitk, dhaarmik aadi giaan srv uHc scaaii dee giaan tooN duur hn| is lii upnis'dh brhm giaan dii prs'Nsaa krdee hn, uHthee kihaa giaa hai ki joo brhm nuuN jaann laiNdaa hai uh brhmaaN vrgaa hii hoo jaaNdaa hai| 38 -- uprookt kthn tooN ih spHs'tt hai ki giaan muktii daa prmuHkh saadhn hai| brhm daa giaan hii muktii viHc smaaiaa hai| paaul deeusn nee kihaa hai, "muktii uh nhiiN hai jisdii philaaN kooii hooNd hii nhiiN sii"|" uh viaktii atee sbb paasee phailii aatmaa dii khooii hooii iHk aatmaa dii dubaaraa praaptii hai| paaul deeusn nee pheer isee hvaalee naal kihaa jaa skdaa hai ki "aatmaa dee giaan raahiiN chHddee look prbbaavit nhiiN huNdaa pr uh is giaan viHc vidmaan hai, uh aatmaa dee giaan daa prinnaam nhiiN hai| pr uh giaan dii puurntaa nuuN prgtt kr rihaa hai"|40 muktii daa arth hai, tHt daa puurn giaan, upnis'dh daars'nikaaN daa mHt hai ki ih tHt khud dee phrk viHc hai| jis nuuN brhm daa drs'n hoo giaa uh mukt hoo giaa| us dee hirdee dii gHtth kHttii gii, us dee saaree kNm bNd hoo gee| uh jyootiiaaN dii jyootii daa anubbv krdaa hai joo aatmaa dee giaan daa jaannkaar hai, ih avsthaavaaN tooN anupm huNdaa hai| 41 aatmaa dee jaannkaar nuuN kuHjh vii jaannnaa baakii nhiiN rhiNdaa, us dee krit aakrit kooii dhiaan nhiiN diNdaa| us dee kaarj aHg viHc loohee dee ddNddee dii trhaaN jl jaaNdee hn| bbviHkh dee kaarjaaN viHc us daa kooii

Page #224
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 205 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal sNbNdh nhiiN rhiNdaa, uh apnnii hooNd smaapt kr laiNdaa hai atee mhaan aatmaa bnn jaaNdaa hai| aatm, brhm dee giaan tooN chuHtt upnis'dh yoog saadhnaa dee mhHtv nuuN vii spHs'tt krdee hn| iHthee ih kihaa giaa hai ki yoog saadhnaa srv uHc giaan praapt krn dee lii j'ruurii hai| ktthoo upnis'dh viHc kihaa giaa hai, ki aatmaa dii praaptii siHkhiaa, buHdhii aadi tooN nhiiN huNdii, sgooN us dee giaan tooN huNdii hai| jis nuuN uh aapnnee giaan dee lii cunndaa hai| ih praaptii cNgee aacrn atee giaa tooN huNdii hai|42 | is prkaar naitik niym atee dhiaan daa abbiaas giaa dee naal krn dee lii nirdees' diHtaa giaa hai pr ih iHthee vrnnnyoog hai ki prsaad (kripaa) daa vii ghHtt mhHtv nhiiN| ktthooupnis'dh viHc ih vii kihaa giaa hai ki s'is'ttii krtaa dii kripaa naal hii aatmaa nuuN veekhiaa jaa skdaa hai| kripaa daa ih tHt svaitaas'vroo upnis'dh viHc vii mildaa hai| iHthee iis'vrvaad sidhaaNt nuuN spHs'tt krdee hooee iis'vr dii bbgtii dii hmaait kiitii gii hai| is prkaar saanuuN dHsiaa giaa hai ki joo dhiaan atee yoog daa abbiaas krdee hn| uh deev dii aatm s'ktii viHc utpNn tiNn gunn veekh laiNdee hn|44 iHthee deev (iis'vr) daa giaan muktii daa kaarn mNniaa giaa hai| iis' daa vrnnn prkaas'it atee aprkaas'it doohaaN ruupaaN viHc kiitaa giaa hai| us dee binaaN aatmaa bNdhn vaalii hai, iHk hoor jgaa tee ih vii mildaa hai ki saaraa sNsaar brhm daa visthaar hai| us nuuN mhees'vr atee maaiaa vii kihaa giaa hai|45 svaitaas'vroo upnis'dh yoogik sNskritii atee aatm sNjm dee bhut saaree tHtaaN nuuN vii spHs'tt krdaa hai| is prkaar ih yoog atee dhiaan

Page #225
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 206 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal diiaaN riitiiaaN nuuN biij' dee ruup viHc vrnnn krdaa hai| yoog dee tHtaaN daa vrn ktthoo upnis'dh viHc vii mildaa hai| jiHthee aakhiaa giaa hai ki jd pNj iNdriiaaN ikoo smeeN mn dee naal s'aaNt hoo jaaNdiiaaN hn atee buHdhii vii sthir hoo jaaNdii hai taaN us nuuN yoog aakhdee hn, ih iHk avicl avsthaa hai| yoog dee hvaalee viHc oom daa bhut mhHtv hai| ktthoo upnis'dh viHc us nuuN veedaaN daa saar mNniaa giaa hai| oom daa giaan asl viHc brhm daa giaan hai| oom aHkhr asl viHc brhm hai, srv uHc hai, usdaa jaannn vaalaa brhm daa jaannn vaalaa huNdaa hai| oom daa ih mhHtv maaNdduukyoo upnis'dh viHc hoor vii j'iaadaa mildaa hai, "oom aHkhr viHc bbuut, vrtmaan, atee bbviHkh sbb kuHjh miliaa hooiaa hai, grNth dee aNt viHc oom dii phicaann aatmaa naal kiitii gii hai| joo is nuuN jaanndaa hai uh aapnnii aatmaa viHc prvees' krdaa hai is prkaar oom daa mhHtv ik suNdr ruup dee raahiiN spHs'tt kiitaa giaa hai| upnis'dh ruupii dhnus' nuuN lai kee saadhk nuuN us 'tee dhiaan daa baan lgaaunnaa caahidaa hai| iHthee oom prnnv dhnus' hai tiir aatmaa hai atee brhm nis'aanaa hai| iHk aviclt aadmii dee raahiiN ih saadhnaa puurii kiitii jaa skdii hai| 48 upnis'dh adhiaatmik aacaar dii j'ruurt atee us dee mhHtv tee j'oor diNdee hn| us nuuN brhm dee lii smrpt hoo jaannaa caahiidaa hai atee upnis'dhaaN daa gNbbiir adhiain hoonnaa caahidaa hai| is prkaar dee aacaar viHc us dii puurn s'rdhaa j'ruurii hai| acaariiaa dii seevaa tooN ilaavaa j'ruurt anusaar naitik aacrn, dhiaan abbiaas atee sHmiak giaan brhm vidiaa dee vidiaarthii dee lii hoor j'ruurtaaN mNniiaaN jaaNdiiaaN hn| muNddkoo upnis'dh viHc kihaa giaa hai, is nuuN smjhnn dee lii us nuuN naal iNdhnn lainn deevee atee guruu dee kool phuNcnn deevee joo pNddit hai atee brhm viHc nivaas krdaa

Page #226
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 207 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / hai| is prkaar svaitaas'vroo upnis'dh viHc kihaa giaa hai ki uHc giaan praapt viaktii joo iis'vr dee prtii sbb tooN j'iaadaa smrpit hai atee usee prkaar aapnnee guruu dee prtii bbgtii viHc rNgiaa hai, bbviHkh viHc nis'cai hii cmkeegaa| 50 aatmaa daa giaan praapt krn dee lii saadhk nuuN s'aaNt, sNjmii atee shins'iil hoonnaa j'ruurii hai| is prkaar upnis'dh daars'nikaaN nee brhm dii anubbuutii dee lii tiNn muHkh saadhn pees' kiitee hn - 1. upnis'dh giaan, 2. yoogaa abbiaas, 3. bbgtii| muNddkoo upnis'dh viHc kihaa giaa hai, ki veedaaNt daa puuraa giaan hoo jaann tee atee tiaag yoog raahiiN vis'uHdhii praapt hoonn tee saadhk avins'vrtaa daa anubbv krdaa hai atee maut tooN baaad brrrhm look viHc aj'aad hoo jaaNdaa hai| 52 mirsee ailiiddee53 nee spHs'tt kiitaa hai ki muktii dee tiNn raah (upnis'dh giaan, yoogaa abbiaas, bbgtii) s'uruu dee upnis'dhaaN viHc mildee hn| uh hii baaad viHc vikst hooee hn| siHttee dee ruup viHc ih kihaa jaa skdaa hai, ki upnis'dhaaN daa muHkh sidhaaNt hai ki muktii aatmaa jaaN brhm dee eekee dii ceetntaa viHc hai| asiiN uHpr veekh cuHkee haaN ih saariiaaN iHchaavaaN, gltiiaaN atee mnuHkh diiaaN siimaaN dii smaaptii sbb tooN philaa j'ruurii hai| is dee smeeN ih vii j'ruurii hai ki avidiaa daa vinaas' hoovee| jis tooN dvait punaa khtm hoo skee is prkaar upnis'dhaaN daa muktii sidhaaNt naitiktaa bbrpuur atee aNdr aatmik jaagrtii viHc s'aaml hai| bbgvt giitaa bbgvt giitaa braahmnn dhrm daa sbb tooN prsiHdh atee vikst grNth hai, us dii prs'Nsaa viHc us nuuN brhm vidiaa atee yoog s'aastr tee likhii viaakhiaa kihaa giaa hai, ih mhaabbaart daa iHk bbaag hai| atee is dee leekhk dee ruup viHc viaas daa naam liaa jaaNdaa hai|

Page #227
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 208 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal mhaabbaart dee leekhnn atee sNhi daa smaaN aneekaaN sdiiaaN tHk phailiaa hooiaa hai| kuHjh vidvaanaaN daa aakhnnaa hai ki is daa s'uruu ruup duusrii s'taabdii daa grNth hoonnaa caahiidaa hai atee mhaabbaart daa aadhunik ruup cauthii s'taabdii daa mNniiaa jaa skdaa hai| bbgvt giitaa isee mhaabbaart dee bbiis'm prv daa iHk bbaag hai| ddii. ddii. kus'Nbbii atee hoor aneekaaN vidvaanaaN daa mHt hai ki bbgvt giitaa buHdh dhrm atee us dee niHtii thaaN tooN prbbaavit hai| uhnaaN nee is nuuN duusrii sdii daa grNth kihaa hai| bbaaveeN mhaabbaart s'ruutii grNthaaN dii s'reennii viHc nhiiN aauNdaa pr bbgvt giitaa nee smaaN painn tee s'ruutii dee ruup viHc maantaa praapt kr lii| giitaa iHk vrnnnyoog grNth hai| joo visthaar naal iis'vr, aatmaa, sNsaar dee svrup atee us dee naal mnuHkh dee sNbNdh uHpr visthaar naal crcaa krdaa hai| uh krm, giaan atee bbgtii ihnaaN tiNnaaN maargaaN nuuN spHs'tt krdaa hai| us nee asl viHc upnis'dhaaN tooN preernaa praapt kiitii pr bbiNn bbiNn prkaar dee vicaaraaN atee naitik tHtaaN nuuN apnnee viHc smaa liaa| ihnaaN tiNnaaN viHc kiitee kiitee aapsii viroodh vii vikhaaii diNdaa hai| ihnaaN tHtaaN viHc kuHjh vrnnnyoog tHt hn - vaidik sNskritii dee yuHg sNbNdhii tHt, upnis'dhaaN daa brhm tHt, bbaagvt daa iis'vrvaad dii vis'nuuN puujaa, saaNkhy daa praakritii - purs' dvaitvaad yoog daa dhiaan abbiaas, buHdh atee jain niitii tHt| bbaartii dhrm atee drs'naaN dee saaree tHt veedaaNtik iis'vrvaad dee naal guNn diHtee gee hn| kris'n daa avtaar, vaasuudeev jaaN purs'ootm veedaaNt dhrm daa sNsthaapk hai| m daa aupnis'dhk vicaar sviikaar hooiaa hai| iHk paasee vaidik deevtaa vis'nu brhmaa dee ruup viHc phicaannee gee hn atee duusree paasee uhnaaN nuuN kris'n vaasdeev naal milaa liaa giaa hai| giitaa spHs'tt ruup viHc iis'vr dii puujaa daa smrthn krdii hai| bbgvaan

Page #228
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 209 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / kris'n doohaaN prkaar naal prtiinidhtaa krdee hn - prm sHc dee ruup viHc atee viaktii iis'vr dee ruup viHc| uh srv uHc srg atee srv drs'ii deev hai, giitaa viHc kihaa giaa hai ki joo mainuuN brhm dee ruup viHc apnnee viHc atee srv bbuut praanniiaaN viHc sthir veekhdaa hai / us dee lii maiN kdee vii naa adiHkh huNdaa haaN atee naa uh meeree tooN hii kdee adiHkh huNdaa hai| sNsaar viHc meeree tooN vHddaa kooii duusraa tHt nhiiN sNpuurn brhimNdd daa iHk maiN abbiNn nmit upaadaan kaarn haaN| jiveeN kHprree viHc dhaagaa atee dhaagee viHc mniiaaN, abbiNn ruup viHc prooiiaaN hooiiaaN hn usee prkaar meeree viHc ih saaraa brhimNdd aitproot hai|55 | iis'vr daa ih sidhaaNt joo bbgvt giitaa viHc dHsiaa giaa hai| muktii dii dris'ttii tooN j'iaadaa mhHtvpuurn hai| is viHc doo iis'vrii sidhaataaN daa vrnnn mildaa hai - iHk avtaarvaad, duusraa maaiaavaad| iis'vr, dhrtii tee mnuHkhii aakaar viHc dhrm dii sthaapnaa dee lii atee dus'ttaaN dee vinaas' dee lii jnm laiNdaa hai atee dhrtii tee rhiNdaa hai|56 giitaa daa iHk hoor mhHtvpuurn sidhaaNt hai maaiaavaad| rig veed viHc ih s'bd mildaa hai jiHthee kihaa giaa hai ki iNdr maaiaa dee raahiiN aneekaaN ruup dhaarn krdaa hai| iHthee maaiaa daa arth hai iNdr dii cmtkaark s'ktii, isee arth viHc giitaa viHc vii maaiaa s'bd daa pryoog hooiaa hai| bbgvaan kris'n dii cmtkaarii atee rhHs aatmik s'ktii hai maaiaa| is prkaar bbaaveeN iis'vr jnm rhit hai pr uh maaiaa dee raahiiN jnm laiNdaa vikhaaii diNdaa hai| giitaa viHc kihaa hai - bbaaveeN maiN paidaa nhiiN hooiaa haaN, bbaaveeN meerii aatmaa niHt hai, bbaaveeN maiN saaree praanniiaaN daa iis'vr haaN pheer vii maiN apnnii prkritii viHc hii apnnee aap nuuN sthaapt krdaa haaN atee apnnii maaiaa s'ktii naal hii maiN prgtt huNdaa haaN| kuHjh udaahrnnaaN viHc maaiaa nuuN deevii

Page #229
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 210 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal stv, s'ktii dee ruup viHc mNniaa giaa hai| us dee tiNn gunn hn rj atee tm| muktii praapt krn dee lii saadhk nuuN ihnaaN tiNnaaN gunnaaN tooN mukt hoonnaa j'ruurii hai| giitaa viHc yoog dii viaakhiaa nhiiN hai| aneekaaN arthaaN viHc is daa pryoog hooiaa hai| us daa arth sirph dhiaan nhiiN sgooN anus'aasn atee milnnaa vii hai| is s'bd daa pryoog raah dee arth viHc vii hooiaa hai| jiveeN giaanyoog, krm yoog atee bbgtii yoog| yoog daa arth hai uh saadhk jis dii vaasnaavaaN daa aNt hoovee joo tthNdd atee grmii viHc iHk smaan rhee, aanNd atee duHkh viHc iHk rhee, iHj't atee beeij'tii viHc braabr rhee| yoogii us nuuN kihaa giaa hai jis viHc drirr smjh hoovee atee joo sthitprgy (buHdhii viHs sthit) hoovee uh iHk ajihaa viaktii hai joo is jiivn viHc mukt hoo giaa hoovee| 58 - giitaa daa muktii maarg jiveeN uHpr spHs'tt kiitaa giaa hai, bbgvt giitaa muktii dee aneekaaN raahaaN vHl is'aaraa krdii hai| us nee iis'vr dii anubbuutii dee ruup viHc muktii nuuN mNniaa hai| upnis'dhaaN viHc jinhaaN tiNn maargaaN daa vrnnn mildaa hai, iHthee uhnaaN daa visthaar naal vrnnn kiitaa giaa hai atee unhaaN nuuN aaps viHc sNbNdht kiitaa giaa hai| bbgvt giitaa daa rcitaa, niHjii muktii praapt krn vaalee dii prkritii atee saadhn viHc phrk smjhdaa hai| uh kisee iHk maarg dee lii mjbuur nhiiN krdaa uh aneekaaN raah dHsdaa hai atee unhaaN viHc smiikrn vii bnnaauNdaa hai| iHthee is tHth vHl is'aaraa krdaa hai ki uh viaktiigt yoogtaavaaN daa dhiaan rHkhdaa sii, uHthee iHk jghaa aakhiaa giaa hai: "mainuuN jaannn dii koos'is' kroo, jee nhiiN jaann paauNdee taaN yoog daa abbiaas kroo| jee ih vii nhiiN huNdaa taaN tusiiN apnnee saaree kNm mainuuN

Page #230
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 211 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal smrpt kr diu| ih vii aukhaa hoovee taaN phl dii ciNtaa kiitee binhaaN apnnee krHtv viHc juttee rhoo|59 iHk hoor thaaN tee kihaa giaa hai: us prmaatmaa nuuN kiNnee hii mnuHkh joo s'uHdh hooii suukhm buHdhii dee dhiaan raahiiN hirdee viHc veekhdee hn atee kiNnee hii giaan yoog raahiiN atee duusree kiNnee hii krm yoog dee raahiiN veekhdee hn arthaat praapt krdee hn pr unhaaN viHcooN dusree arthaat joo mNd buHdhii vaalee purs' hn uh khud is prkaar naal jaanndee hooee dusriaaN raahiiN arthaat tHt dee jaannn vaalee mnuHkhaaN tooN sunn kee hii us anusaar upaasnaa krdee hn atee uh sunnn tooN baaad prmaatm tHt nuuN jaann kee maut nuuN nis'ct ruup naal paar kr jaaNdee hn arthaat amr hoo jaaNdee hn| 60 | hunn asiiN giitaa viHc aakhee tiNn muHkh maargaaN daa sNkheep vrnnn krdee haaN: giaan maarg upnis'dhaaN nee giaan dee mhHtv nuuN bhut cNgii trhaaN spHs'tt kiitaa hai| bbgvt giitaa usee aupnis'dhk prNpraa nuuN aHgee vdhaauNdii hai joo aakhrii sHc dee hvaalee viHc us dii bhut prs'Nsaa krdii hai| bbgvaan kris'n arjun nuuN aakhdee hn ki jee tuuN gNbbiir apraadh vii krdaa haiN taaN viHc giaan ruupii kis'tii naal tuuN buraaii dee smuNdr nuuN paar kr skdaa hai| is prkaar giaan svai rHkhiaa dii iHk mhtHvpuurn s'ktii hai jis prkaar aHg smucee jNgl nuuN jlaa diNdii hai, usee prkaar giaan agnii saaree kNmaaN nuuN bbsm kr diNdii hai (3.26) kitee kitee taaN krm dii vidhii vii giaan dii s'ktii raahiiN haardii vikhaaii diNdii hai| s'Hk atee agiaan duHkhaaN daa kaarn hai, mnuHkh nuuN giaan ruupii kirpaan dee naal us daa bbeedn krnaa caahiidaa hai| kriaa kaaNdd atee yuHg dee pHkhooN giaan j'iaadaa s'ktiis'aalii hai| giitaa viHc kihaa giaa hai bbautik yuHg dee pHkhooN giaan yuHg kiitee cNgaa hai, giaan viHc saaree krm bbsm

Page #231
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 212 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hoo jaaNdee hn giaan vis'uHdhii daa saadhn hai asl viHc vis'uHdhii dee hvaalee viHc giaan dii braabrii hoor kooii pdaarth nhiiN kr skdaa| 62 ih giaan iis'vr dii vaastvik prkritii nuuN drsaauNdaa hai| bbgvaan kris'n arjun nuuN aakhdee hn ki tuuN meeree vaakaaN nuuN bblii bbaaNt naa smjhnn dee kaarn hii duHkhii hoo rihaa haiN| maiN hii sris'ttii dee s'uruu viHc prjaa dii rcnaa krkee dvai jaatii dee kliaann dee lii doo s'rdhaavaaN dHsiiaaN giaan yoog atee krm yoog| joo inhaaN dii saadhnaa krdaa hai uh paap mukt hoo jaaNdaa hai| is prkaar shii giaan iis'vr atee iis'vr naal sNbNdht giaan hai| iis'vr daa giaan huNdee hii saadhk mukt hoo jaaNdaa hai| 63 krm yoog giaan yoog tooN chuHtt giitaa viHc krm nuuN vii muktii daa saadhn dHsiaa giaa hai| giitaa dee is krm yoog nuuN aadhunik smeeN viHc svaamii viveekaa nNd, baal gNgaadhr tilk atee mhaatmaa gaaNdhii jihee vicaarkaaN nee lookaaN viHc ms'huur bnnaaiaa hai| inhaaN vidvaanaaN nee nis'kaam yoog dee ruup viHc is nuuN jn jn tHk phuNcaaunn dii koos'is' kiitii hai| iHthee ih vrnnnyoog hai ki giitaa krm dee pHkhooN lgaau dii bbaavnaa dee tiaag dii siHkhiaa tee j'iaadaa j'oor diNdii hai| iHthee kihaa giaa hai ki krm daa tiaag krnaa sNbbv nhiiN huNdaa| bbgvaan kris'n aakhdee hn ki bbaaveeN meeree lii kuHjh vii krn yoog nhiiN pheer vii maiN krm viHc juttiaa rhiNdaa haaN kiuNki mnuHkh iis'vr dii bbgtii krdee hn is lii unhaaN nuuN mihnt krnii caahiidii hai| jee maiN krm naa kraaN taaN saaraa look ns'tt hoo jaavee, look atee s'aastr dii mriaadaa rHkhdee hooee atee mooks' suHkh s'aaNtii dee saadhn vrnaas'rm dhrm daa loop hoo jaaveegaa atee mnuHkh mn mrjii kaarn durgtii nuuN praapt hoonngee| 64

Page #232
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 213 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal giitaa saadhk tooN ih mNg krdii hai ki uh apnnee saaree krm iis'vr nuuN smrpt kr deevee| bbgvt giitaa daa iis'vr krm yoogii hai, uh mnuHkh dee ruup viHc avtaar laiNdaa hai atee uhnaaN viHc rhi kee dhrm rHkhiaa dee kNm krdaa hai| ih shii hai ki uh krmaaN dee raahiiN as'uHdh nhiiN huNdaa| bbgvaan kris'n khud aakhdee hn, ki mainuuN krtaapuNnee daa abbimaan suny, nis'phl prmaatmaa nuuN buHdhii dee krm akrm naal nhiiN lbeerrdaa| joo mainuuN is ruup viHc jaanndee hn uh krm naal nhiiN bNdhdee is prkaar aatmaa dee giaan nuuN jaannkee, tee vddeeriiaaN nee hunn tHk krm phl nuuN naa caahuNdee hooee vii look sNhi arth kNm kiitaa hai| is lii tuuN is miHthiaa sNniaas daa maarrii beentii chHdd kee nis'kaam krm kr| apnnii iHchaa anusaar s'aastr dee viruHdh vpaar (krm) naa kr| 65 | is prkaar binaaN kisee lgaau tooN kiitaa giaa kNm muktii daa saadhn hai, is lii iis'vr nuuN smrpit hoo kee krm kiitaa jaannaa caahiidaa hai| krm akrm daa giaan hoonnaa caahiidaa hai, jis dee kNm lgaau vaalee huNdee hn atee jis dee kNm giaan ruupii aHg raahiiN jhulsee jaaNdee hn us giaanii nuuN pNddit kihaa jaaNdaa hai| joo krtaapun daa abbimaan, krm prtii lgaau atee phl prtii lgaau daa tiaag krkee bboojn atee muktii daa aasraa chHdd kee apnnii aNtr aatmaa viHc hii tript hai| uh krm viHc huNdee hooee vii kuHjh nhiiN krdaa| arthaat niHt mukt atee kriaahiin hii rhiNdaa hai| aatm drs'n dee lii niHt aniHt vstuu dee viveek - vairaag vaalaa hoovee, look prlook nuuN miHthiaa bNdhn daa kaarn smjh kee tiaagii hoovee jis nee iNdriiaaN atee mn nuuN puurn ruup viHc vHs viHc kr liaa hai atee sbb prkaar dee prihi tooN mukt hai uh vis'uHdh viaktii aapnnee anubbv tooN apnnee nuuN niHt nirvikaar jaannn dee kaarn sNsaar bNdhn nuuN praapt nhiiN huNdaa hai| 66

Page #233
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 214 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal pNjveeN adhiaaee dee s'uruu viHc arjun kris'n nuuN puHchdee hn ki krm daa tiaag cNgaa hai jaaN krm daa sNgrhi? kris'n uHtr diNdee hn ki hee arjun krm sNniaas atee krm yoog doohee mooks' praaptii dee saadhn hn| pr soog mooh vaalee purs' dee lii krm sNniaas dee pHkhooN krm yoog hii s'rees'tth hai, kiuNki viveek - vairaag aadi tooN rhit purs' nuuN acaank sNniaas grhinn nhiiN krnaa caahiidaa| pr iis'vr nuuN arpn buHdhii raahiiN krm yoog daa anus'tthaan krnaa caahiidaa hai| joo nis'kaam krm, kus'l akus'l kNmaaN nuuN naa krdaa hooiaa naa akus'l krm prtii dvees' krdaa hai atee naa kus'l krm dii iHchaa krdaa hai, uh khubsuurt - bdsuurt, cNgaa maarraa, dus'mnn miHtr aadi viHc smtaa bbaav rHkhnn vaalee buHdhiimaan purs' nuuN niHt krm anus'tthaan (dhaarmik kriaa) phl viHc vii sNniaasii smjhnnaa caahiidaa hai atee joo laabb haanii aadi dbNdh hoo cuHkaa hai uh prigrhi tiaagii purs' ghr viHc nivaas krdaa hooiaa vii suHkh puurvk hii sNsaar bNdhn tooN mukt hoo jaaNdaa hai| - nee aNt viHc asiiN giitaa daa iHk slook drj krdee haaN, jis viHc s'rii kris'n nee arjun nuuN apnnee krtv viHc lHgee rhinn lii kihaa sii atee yuHdh viHc lrrn dee lii preerit kiitaa sii, "hee arjun teeree jihee giaanii daa krm viHc hii adhikaar hai, krm dee muHkh phl kriaahiin sNniaas viHc nhiiN| duusree teeraa krmaaN dee gupt phl viHc vii adhikaar nhiiN, tuuN phl dii iHchaa naa kr kiuNki uh bNdhn daa kaarn hai atee meeree krm naa krn tee vii lgaau naa rHkh| bbaav maiN yuHdh nhiiN kraaNgaa ajihii maarrii beentii naa kr| 68 - lgaau rhit bbaavnaa dee is sidhaaNt nuuN krm yoog kihaa jaaNdaa hai| is sidhaaNt daa paalnn krn vaalaa viaktii krm bNdh tooN mukt hoo kee advait avsthaa nuuN praapt kr laiNdaa hai| giitaa viHc kihaa giaa hai

Page #234
ki joo srv aatm drs'ii saariiaaN kaamnaavaaN nuuN chHddkee nirviklp avsthaa viHc sthit hoo kee tiaagii hoo kee mmtaa rhit atee ahNkaar rhit hoo jaaNdaa hai, uh bhut j'iaadaa s'aaNtii nuuN praapt krdaa hai| is lii bbgvaan kris'n arjun nuuN aakhdee hn ki ih brhm nuuN praapt purs'aaN dii avsthaa hai| mhaatmaa is avsthaa nuuN praapt kr kee pheer anaatm buHdhii nuuN praapt nhiiN huNdaa hai| is avsthaa viHc sthit hoo kee is nuuN maut vii aa jaavee taaN vii uh usee smeeN saaree paapaaN tooN mukt hoo kee s'aaNt svruup brhm nuuN praapt kr laiNdaa hai| bbgtii maarg 69 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 215 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal bbgvt giitaa bbgvaan kris'n cNdr jii bbgtii daa prdrs'n krn vaalaa grNth hai| jd uh bbgtii daa prvcn krdaa hai taaN giaan atee krm dee gunn us dii bbuumikaa viHc spHs'tt vikhaaii diNdee hn| iis'vr dee prtii bbgtii muktii daa srv uHtm maarg hai, bbgvaan kris'n arjn nuuN aakhdee hn hee arjn! joo saaree upaavaaN nuuN chHdd kee keevl bbgtii daa aasraa laikee meeree viHc mn nuuN shii ruup naal lgaa kee attuHtt ruup naal upaasnaa krdee hn uh meeree mt viHc srv srees'tth hn| 70 is trhaaN iis'vr dee bbgt nuuN yoogii hoonn lii preert kiitaa giaa hai| duusree s'bdaaN viHc bbgt s'rees'tth yoogii hai| joo yoog dee naal bbgtii daa sumeel krdaa hai, uh saaree saadhkaaN viHcooN uHtm mNniaa jaaNdaa hai| iis'vr dii upaasnaa iis'vr nuuN praapt krn daa srv uHtm saadhn hai| bbgvaan aakhdee hn look prlook nuuN miHthiaa bNdhn smjh kee, iHk mainuuN, adityaa sHcidaanNdghNnn dii s'rn viHc aa jaa maiN tainuuN saaree paapaaN tooN mukt kr deevaaNgaa, tuuN kisee trhaaN daa soog naa kr| 71 ih bbgtii maarg sbb dee lii khuHlhaa hai caahee uh purs' hoovee jaaN istrii, uHcee kul daa hoovee jaaN choottee kul daa| giaan atee krm maarg dii tulnaa pHkhooN bbgtii maarg j'iaadaa srl atee siHdhaa hai| - -

Page #235
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 216 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal paapii purs' atee istriiaaN vii bbgtii dee raahiiN muktii praapt kr skdiiaaN hn| ih kihaa giaa hai ki iis'vr dii bbgtii kdii beekaar nhiiN jaaNdii| iis'vr dee prtii sNpuurn bbgtii iis'vr viHc puurii s'rdhaa dii mNg krdii hai| us viHc dduuNghaa preem atee smrpn bbaavnaa dii j'ruurt huNdii hai| giitaa dee aakhrii mhHtvpuurn pd viHc is lii bbgvaan kris'n nee arjn nuuN kihaa hai ki asiiN tainuuN mukt krdee haaN, tuuN phikr naa kr| is prkaar bbgvt giitaa daa sikhr biNduu prprtii atee bbgtii dee raahiiN muktii dee sidhaaNt nuuN pees' krnaa mNniaa jaa skdaa hai| bbgvt giitaa viHc vrnnn bbiNn bbiNn maargaaN dee eekiikrn dee hvaalee naal phraiNklin eejrttn nee smikhiaa krdee hooee kihaa hai, "giitaa daa dhrm buHdhii vaadii vicaaraaN atee lookaaN viHc piaaree dhrm dii bbaavnaatmiktaa viHc sumeel sthaapt krnaa rihaa, is lii bbgtii daa sidhaaNt naal dee drvaaj'ee tooN muktii dii yoojnaa viHc prvees' krdaa hai giaan dee raahiiN puraannee buHdhii vaadii sidhaaNt nuuN duur kiitee binhaaN hii is prkaar us nuuN vigiaank bnnaa diHtaa giaa atee kihaa giaa ki iis'vr dii dduuNghii bbgtii naal iis'vr giaan huNdaa hai, joo aprtHkh ruup viHc muktii daa kaarn bnndaa hai| 72 advait veedaaNt dee anusaar muktii goorrpaad (sHtviiN sdii ii:) nee apnnii mNddkoo upnis'dh viHc advait dee anusaar veedaaNt dii sbb tooN philaaN viaakhiaa kiitii| us tooN baaad s'Nkr acaariiaa nee praaciin upnis'dhaaN, brhm suutr atee bbgvt giitaa dee uHpr bbaas'y viHc veedaaNt dee is advait vaad nuuN tthiik ddhNg naal vivsthit krkee us dii viaakhiaa kiitii| aneekaaN mHdhkaalii atee aadhunik vidvaanaaN nee advait veedaaNt uHpr mhaaNyaan buHdh dhrm daa prbbaav dHsiaa hai|

Page #236
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 217 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal I s'Nkr dee anusaar aatmaa jaaN brhm hii aakhrii sHc atee tHt hai uh khud viHc hooNd vaalaa hai, ceetn hai, prkaas'vaan hai atee prmaanNd hai| uh vais'vik atee aanNt hai| vikhaaii deenn vaalaa jgt daa shaaraa hai| us dii naa taaN khud dii kooii hooNd hai atee naa kooii aakhrii scaaii hai| srvuHc aatmaa atee anubbv hooNd dee vickaar daa aNtr advait vaad daa adhaar hai| is phrk viHc hoonn vaalaa s'Hk aviHdiaa daa paidaa krn vaalaa huNdaa hai| bbiNn bbiNn bbiNntaavaaN naal bbree sNsaar tooN brhm bilkul vHkh hai| aatmaa atee brhmaaN iHk hai, eekaagrtaa daa ih sidhaaNt miliaa juliaa hai| sNsaar us 'tee nirbbr hai advait veedaaNt viHc iis'vr daa vii sthaan hai| us nuuN sgunn brhm kihaa giaa hai| joo nirgunn brhm tooN ultt hai, iis'vr sNsaar atee khud dee viHc vivhaarik phrk hai asl nhiiN| viaktiigt aatmaa smuuhk aatmaa daa siimt ruup hai| ih viaktiigt aatmaa hii krmaaN naal bNnhiaa hooiaa hai| muktii daa arth hai siimt aatmaa dii asliiat daa anubbv hoonnaa| - naitik gunnaaN daa abbiaas, iis'vr dii bbgtii atee giaan dii khooj ih tiNnoo mooks' dii praaptii dee saadhn hn| muktii daa arth hai srvuHc sHc joo niHt atee aanNt hai dii siHdhii phicaann hai| raadhaa kris'n dee anusaar, "sutNtrtaaN dii praaptii dee baaad sNsaar viHc kooii privrtn nhiiN huNdaa sirph saaddii dris'ttii bdldii hai| mooks' sNsaar daa hHl hai, atee ih avidiaa dii jghaa vidiaa (sHmiak dris'ttii) nuuN sthaapt krdaa hai| 74 jnm mrn daa cHkr arthaat sNsaar dii smaaptii brhm dii eekaagrtaa dii anubbuutii hoonn tee hii huNdii hai| iis'aa upnis'dh viHc kihaa giaa hai, joo aatmaa viHc s'kl pdaarthaaN nuuN veekhdaa hai atee aatmaa nuuN s'kl pdaarthaaN viHc veekhdaa hai uh us raahiiN piHchee nhiiN

Page #237
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 218 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | httaaiaa jaaNdaa kiuNki us nuuN sHc dii anubbuutii hoo jaaNdii hai| jd us nuuN, joo jaanndaa hai, aatmaa sbb kuHjh hoo giaa hai, uHthee mooh avidiaa atee duHkh kiveeN rhi skdee hn joo eekaagrtaa nuuN veekhdaa hai|75 is vikhaaii deenn vaalee jgt viHc duHkh dii hooNd dee hvaalee naal s'Nkr maayaa vHl is'aaraa krdee hn, iHk muul kaarn dee ruup viHc| maayaa dee prbbaav dee kaarn aatmaa us dee asl svruup daa anubbv nhiiN kr paauNdaa| acaariiaa s'Nkr aakhdee hn, "jd tHk aatmaa dvaittaa dee ruup viHc miHthiaatv tooN mukt nhiiN hoo jaaNdaa atee aatmaa nuuN nhiiN phicaann paauNdaa ki maiN brhm haaN td tHk dvait avsthaa viHc rhiNdaa hai | 76 s'Nkr aviHdiaa jaaN maayaa nuuN muul kaarn dee ruup viHc vrnnn krdee hn| unhaaN anusaar maayaa adiHkh atee naa aakhnn yoog hai| kiuNki uh naa taaN is pribbaas'aa viHc bNnii jaa skdii hai ki us dii hooNd hai atee naa ih aakhiaa jaa skdaa hai ki us dii hooNd nhiiN hai| maayaa jaaN avidiaa dee smaan arth s'bd hn - agiaan, vivt, bbaaNtii, bbrm, aviakt, naam ruup, adhiyaaraapee, anirvcniiaaN aadi| sNsaark dris'ttii rHkhnn vaalee lii uh asliiat hai pr jinhaaN nee brrrhm daa anubbv kr liaa hai unhaaN dee lii asliiat nhiiN hai| jaagrt aatmaa dee lii "ih sbb brhm hai) aam aadmii dee lii ih sNsaar iHk vaastvik sHcaaii hai| jis trhaaN supn dee smeeN viHc supn veekhnn vaalee nuuN supnaa sHcaa lHgdaa hai| | s'Nkr avidiaa nuuN naaNh pHkhii atee haaN pHkhii doohaaN ruupaaN viHc veekhdee hn| naah pHkhii ruup viHc uh miHthiaa hai, bbrm hai, us viHc sHmiak giaan daa kooii ruup nhiiN hai, haaN pHkhii ruup viHc uh iis'vr

Page #238
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 219 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal dii rHhsaatmk s'ktii daa prtiik hai| iis'vr nee maayaa dee raahiiN hii is sNsaar dii sirjnaa kiitii hai| uh brhm vii subbaavk s'ktii hai, iis'vr dii is look dii s'ktii hai| naam atee rup vii iis'vr hn, joo us dii maayaa dee ruup viHc jaannee jaaNdee hn| is maayaa naal jgt dii sirjn prkriaa cHl rhii hai| s'Nkr aakhdee hn - srvaaNg iis'vr dii prkritii dee sNbNdh naam atee ruup hn joo avidiaa dee kaalpnik saathii hn| ih aakhnnaa ktthin hai ki iis'vr tooN jurriaa hooiaa jaaN naa jurriaa hooiaa| s'ruutiiaaN atee smritiiaaN viHc vii inhaaN nuuN iis'vr dii maayaa, s'ktii atee prkritii kihaa giaa hai| sHmiak giaan dii praaptii atee brm dii anubbuutii hoonn tee naam atee ruup luk jaaNdee hn| aatmaa trm viHc liin hoo jaaNdaa hai| usee trhaaN jis trhaaN ndii naam atee ruup nuuN chHdd kee smuNdr viHc mil jaaNdii hai| muNddkooupnis'dh viHc ih kihaa giaa hai "jis prkaar ndii apnnaa naam atee rup bbuHl kee smuNdr viHc mil jaaNdii hai, usee prkaar smjhdaar viaktii apnnaa naam atee ruup chHddkee daivik jaaN mhaan naal mhaan viaktiitv viHc mil jaaNdaa hai|78 s'Nkr dii dris'ttii tooN brhm giaan hii iHk ajihaa saadhn hai joo mooks' praapt krvaa skdaa hai| duusree s'bdaaN viHc brm daa srvuHc giaan mooks' hai| "m s'aasvt hai, srvHg hai, apnnee aap viHc sNpuurn hai, vis'Hdh hai, giaanvaan hai, vis'uHdh giaan hai, sutNtr hai| brhm daa dhiaan krn tee muktii praapt huNdii hai| is dii s'aastr raahiiN priikhiaa kiitii jaaNdii hai| ih mooks' s'aas'vt tHt hai, naa bdlnn yoog hai, svai prkaas'k hai | 79 advait drs'n viHc muktii vicaar tee smiikhiaa krdee hooee suriNdr naath bbHttaacaariaa nee kihaa hai, "brhm daa arth svai dii hooNd

Page #239
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 220 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / daa khaatmaa nhiiN hai sgooN us daa visthaar hai| jiiv sdaa trm hai, bNdh kaal viHc updhii dee kaarn uh sHc nuuN smjh nhiiN paauNdaa, krm bNdhn tooN mukt hoonn tee uh brm dee ruup viHc prkaas't hoo jaaNdaa hai / 80 | s'Nkr jiivn mukt dee sidhaaNt nuuN svikaar krdee hn| jis nee brhm giaan praapt kr liaa, uh brhmaa viHc smaa giaa| brhm avsthaa kuHjh nhiiN khaalii khaatmaa tee brm dii advaittaa dii anubbuutii hai| sruutii daa vaak, 'tHtvmsiiN is nuuN spHs'tt krdaa hai| s'Nkr dee anusaar sNsaar viHc rhiNdee hooee krm dii anubbutii sNbbv hai| is nuuN jiivn muktii kihaa jaaNdaa hai| upnis'dhaaN viHc aneekaaN udaahrnn hn joo is sidhaaNt nuuN prgtt krdee hn| | aNt viHc s'Nkr dee advait drs'n nuuN is vaak raahiiN smjhiaa jaa skdaa hai, hum hii prm sHc hai, sNsaar miHthiaa hai, atee aatmaa brhm tooN bbiNn nhiiN hai| 82 s'Nkr dee anusaar is look viHc brhm bilkul bbiNn hai pr aatmaa atee brhm iHk hai| sNsaar brhm tee adhaarit hai pr brm kisee tee adhaarit nhiiN hai| maayaa sdhaarn anubbv dii dris'ttii tooN chHddnn yoog hai, ih kihaa giaa hai ki s'Nkr brhm atee is look dee viHckaar sNbNdh nuuN maayaa dee raahiiN spHs'tt nhiiN kr skee| mooks' trm giaan duaaraa praapt huNdaa hai atee uh trm hii hai| aakhrii sHc nuuN praapt krn dee lii sidhaa raah hai| | vis'is'ttaa advait dee anusaar muktii muktii dee hvaalee viHc vaidik vicaar dhaaraa nuuN smaapt krn tooN philaaN ih jaannnaa j'ruurii hai ki asiiN raamaanuj dee mt nuuN vii smjh liiee| raamaanuj (giaarviiN sdii daa iHk prsiHdh baahmnn daars'nik dee anusaar tiNn prm sHc hai, iis'vr, aatmaa atee sNsaar| iis'vr s'aasvt hai, s'ktii sNpNn hai atee srvHg hai, uh s'is'ttii daa vidhaan krtaa hai| sNsaar atee aatmaavaaN iis'vr dee shaaree

Page #240
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 221 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hn| iis'vr upnis'dh daa srvuHc brm hai, uh prkritii dii aatmaa hai atee aatmaavaaN dii aatmaa hai| raamaanuj daa iis'vr jaaN brhm sdgunnaaN daa dhaark hai atee durgunnaaN tooN mukt hai| uh srvuHc s'khsiiat hai caannnaa daa caannn hai atee srvuHc tooN vii uHpr uHtthiaa hooiaa hai| uh vis'uHdh giaanii hai, siimaa rhit s'ktii sNpn hai| hmees'aa vis'uHdh hai, sutNtr hai atee apnnee tee aasrt hai| ih brhm sNsaar atee aatmaavaaN nuuN kaabuu rHkhdaa hai| iis'vr atee trm smaan hn, saariiaaN aatmaavaaN atee saaraa sNsaar us dee sriir dii rcnaa krdaa hai| uh sNsaar daa rHkhiak, kaabuu krn vaalaa, paidaa krn vaalaa, atee vinaas' krn vaalaa hai, us nuuN iHk apraakrit deeh vis'ees' ruup viHc praapt hai| | raamaanuj nee s'Nkr dee nirgunn brhm sidhaaNt daa j'oordaar khNddn kiitaa hai| us dee anusaar is prkaar dee tHt daa kooii hooNd nhiiN| kooii vii iNdriiaaN is nuuN siHdh nhiiN kr skdiiaaN s'bd vii is tHt nuuN jaannn daa saadhn nhiiN hn| prtHkh aNtr nuuN spHs'tt krdaa hai, pr uh bbiNn tooN rhit hai| vstuu daa jaannkaar nhiiN hoo skdaa, uh sirph hooNd nuuN spHs'tt nhiiN krdaa| 83 is prkaar s'Nkr dee nirgunn brhm sidhaaNt nuuN aagm, trk atee anubbv prmaannaa daa smrthn nhiiN mildaa| raamaanuj nee is'aaraa kiitaa hai ki duusree tooN binhaaN iHk jihee aneekaaN udaahrnn ih siHkhiaa diNdee hn ki brhm viHc bbiNn bbiNn gunn hn jee is daa arth sbb prkaar dii dvaittaa tooN inkaar krdaa hai uhnaaN nee is dee smrthn viHc iHk udaahrnn vii diHtaa hai atee us nuuN siHdh krn dii koos'is' kiitii hai ki kooii tHt bbiNn tHtaaN tooN rhit nhiiN hai| sgooN brrrhmaa dee anNt sdgunnaaN naal uh bbrpuur hai| | raamaanuj nuuN ih vis'vaas nhiiN hai ki sNsaar miHthiaa hai, jiveeN s'Nkr nee kihaa hai| s'Nkr daa m maayaa dee raahiiN sNsaar daa

Page #241
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 222 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal sirjnnhaar hai uh saariiaaN jgt diiaaN bbiNntaavaaN dee naal kuHjh kmiiaaN vii smeettee hooee hai| ih kmii hai maayaa jaaN aviHdiaa daa anaadii hoonnaa| raamaanuj daa mt hai ki aatm jaaN brhm jis daa subbaaa giaan hai, agiaan daa aadhaar nhiiN hoo skdaa| siHttee vjooN sidhaaNt viHc viroodh utpNn huNdaa hai| raamaanuj dee anusaar ih sNsaar avaastvik nhiiN hoo skdaa kiuNki ih brhm jaaN iis'vr daa iHk bbaag hai is prkaar aatmaavaaN dii brhm dee smaan vaastvik atee avinsvr hn atee brhm dee bbaag hn| "viaktiigt aatmaa srvuHc aatmaa daa bbaag hai jiveeN suurj nuuN aHg jihii prkaas'vaan vstuu tooN prkaas' mildaa hai, usee prkaar hii ih sriir daa iHk aNg hai|85 raamaanuj dee anusaar aatmaa tiNn prkaar diiaaN hn: 1. nitymuktk - joo hmees'aa mukt hai atee veekuNtth viHc rhiNdaa hai uh puurii trhaaN krm atee punr jnm tooN duur hai| us nee joo philaaN krm bNnhee sn pr stkaarj, sHmiak giaan atee vis'uHdh bbgtii dee kaarn uh krmaaN tooN mukt hoo giaa| - 2. buHdh - joo agiaantaa atee jhuutthee kaarjaaN kaarn sNsaar naal bNnhee hn| buHdh aatmaa caar prkaar daa mNniaa giiaaN hn divy, maanviy, ps'uu jaatii atee acl aatmaavaaN| mukt aatmaavaaN viHc kooii gunnaatmk phicaann nhiiN huNdii uh saariiaaN brhm dee naal s'aaNtii, giaan atee suHkh daa aanNd laiNdee hn| raamaanuj gunnaatmk brhmvaad atee prinaamaatvk aneek vaad daa dii mNg krdaa hai| viaktiigt aatmaa atee brhm dee viHc daa sNbNdh sriir atee aatmaa jihaa hai| ih iHk vis'ees' advait sNbNdh hai, jis nuuN raamaanuj vis's'ttaa advaitvaad aakhdee hn| iis'vr tooN aatmaa daa ih vis's'tt, adiHty, aNt sNbNdh atee aadhaar hai| sii. ddii. s'rmaa

Page #242
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 223 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal nee vis's'tt advait daa arth krdee hooee is tHth nuuN spHs'tt kiitaa hai| 86 raamaanuj bbeed bbaav viHc vis'vaas nhiiN krdee uh vis'is'tt advaitvaad dee paalnn krn vaalee hn| | raamaanuj dee anusaar upnis'dh daa 'ttvm' kthn brhuum atee aatmaa dee viHc puurn eektaa nuuN spHs'tt nhiiN krdaa| pr s'bd tt atee tvm, brhm nuuN spHs'tt drsaauNdaa hai| joo bbiNntaa dee adhaar tee phicaanniaa giaa hai| uhnaa daa kthn hai, ki jee tt tvm daa arth puurn eektaa hai taaN ih kthn philee kthn dee viruHdh hooveegaa jis viHc ih kihaa giaa hai ki maiN bhut hoo skdaa haaN atee pheer vii eekee dii gl hai taaN iHk vstuu dee giaan naal saaree vstuuaaN daa giaan hoo jaaNdaa hai| ih tHth puurn nhiiN hoo paauNdaa| 87 is lii ih sNbbv nhiiN ki iHk brm jis dii prkritii giaan hoovee srvHgtaa hoovee agiaantaa dee kheetr viHc jkrr jaavee| raamaanuj dee anusaar ih sidhaaNt is mNg dii puurtii j'ruur krdaa hai, ki "rrhm saadhnaa apuurntaavaaN tooN duur hai atee sdgunnaaN tooN bbrpuur hai aatmaavaaN daa aNdrlaa raajaa hai, atee iis'vrii s'ktii sNpNn hai| 88 sii. ddii. s'rmaa nee vii is tHth nuuN spHs'tt kiitaa hai| 89 | raamaanuj s'Nkr dee is sidhaaNt daa khNddn krdee hooee aakhdee hn ki aatmaa daa krm bNdhn miHthiaa hai atee sirph brhm dee giaan tooN us nuuN duur kiitaa jaa skdaa hai| raamaanuj nee is hvaalee viHc kihaa hai ki aatmaa daa krm bNdhn sHcaaii hai vaastvik hai atee uh sirph giaan naal hii duur kiitaa jaa skdaa hai| pr giaan vis'uHdh bbgtii atee iis'vrii kripaa tee adhaart hoonnaa caahiidaa hai| raamaanj dee s'bdaaN viHc, "ih sidhaaNt ki brhm giaan tooN avidiaa duur kiitii jaa skdii hai mNniaa nhiiN jaa skdaa, kiuNki krm bNdh asliiat hai| uh giaan tooN duur nhiiN hoo skdaa| asiiN kiveeN aakh skdee haaN ki joo

Page #243
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 224 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / krm bNdh sNsaarik bboogaaN atee vis'ee vaasnaavaaN dee aanNd tooN atee maarree kNmaaN tooN paidaa huNdaa hai; uh aythaarth? is prkaar dee krm bNdh tooN muktii taaN iis'vr dii bbgtii atee kripaa naal sNbbv hoo skdii hai|90 | is prkaar raamaanuj ih sidhaaNt pees' krdee hn ki mukt aatmaa hii brhm dee braabr hai| pr uh ikmik nhiiN jiveeN s'Nkr mNndee hn| raamaanuj apnnee sidhaaNt dee viaakhiaa krdee hooee upnis'dh daa vrnnn krdee hooee aakhdee hn ki keevl mukt aatmaa brhm dee kool taaN hoo skdaa hai pr us viHc ikmik nhiiN hoo skdaa| bbgvt giitaa vii raamaanuj dee sidhaaNt daa smrthn krdii hai jiHthee uh aakhdii hai ki jis nee giaan praapt kr liaa uh brm dee smaan hoo giaa|92. | raamaanuj ih vis'vaas krdee hn ki mukt aatmaa apnnee viaktiigt hooNd smaapt nhiiN krdaa sgooN us nuuN kisee trhaaN bnnaaee rHkhdaa hai| mukt avsthaa viHc ahNkaar daa visrjn huNdaa hai hooNd daa nhiiN jiveeN s'Nkr mNndee hn| srvuHc avsthaa viHc vii aatmaa apnnii niHj hooNd nuuN smaapt nhiiN krdii| raadhaa kris'n nee vii ihoo kihaa hai ki mooks' viHc ahNkaar daa hii vinaas' huNdaa hai niHj hooNd daa nhiiN| aHgee uh ih vii aakhdee hn ki aatmaa daa vinaas' nhiiN huNdaa sgooN kuHjh siimaavaaN tooN mukt hoo jaaNdii hai|93 | raamaanuj dee anusaar viaktii dii muktii prkriaa viHc krm yoog, giaan yoog atee bbgtii yoog tiNn bbiNn bbiNn avsthaavaaN huNdiiaaN hn| krm yoog giaan yoog daa msiihaa hai, giaan yoog svaianubbuutii daa maarg hai raamaanuj giaan atee krm yoog dii smuucy avsthaa viHc vis'vaas krdee hn| uh giaan, krm atee bbgtii dee mhHtv nuuN sviikaar krdee hn jiveeN giitaa mNndii hai| prNtu raamaanuj bbgtii nuuN prmuHkh saadhn mNndee hn, mooks' praaptii dee lii| krm, giaan atee bbgtii dee naal hii uh prpti nuuN vii joorr diNdee hn jis viHc mnuHkh jaaN

Page #244
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 225 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal saadhk iis'vr dii s'rn viHc claa jaaNdaa hai| asiiN jaanndee haaN ktthooupnis'dh (1.2.23) iHthee kihaa giaa hai ki aatmaa dii uplbdhii naa taaN veed giaan tooN hoo skdii hai atee naa dhiaan tooN atee us nuuN j'iaadaa giaan tooN vii praapt nhiiN kiitaa jaa skdaa| us nuuN uh hii praapt kr skdaa hai jis nuuN iis'vr nee cunniaa hai| iis'vr us nuuN sbb kuHjh diNdaa hai joo us dii s'rn viHc claa jaaNdaa hai| raamaanuj dee anusaar jiivn muktii jd tHk nhiiN hoo skdii, jd tHk uh sriir atee krm naal bNnhiaa hooiaa hai| is prkaar uh s'Nkr dee jiivn muktii nuuN asvikaar kr diNdee hn| s'Nkr dee anusaar krm bNdh daa muul kaarn avidiaa hai atee uh vrtmaan jiivn viHc brhm dee giaan tooN ns'tt kiitii jaa skdii hai| jiivn mukt viaktii sriir smeet rhiNdaa hai atee us viHc lgaau dii bbaavnaa nhiiN rhiNdii| raamaanuj dee anusaar muktii krm atee sriir dee vinaas' naal jurrii hooii hai| uhnaaN daa kthn hai ki jd tHk aatmaa sriir viHc hai td tHk uh puurn vis'uHdhtaa nuuN nhiiN praapt kr skdii| mukt avsthaa viHc uh us dee shii svruup daa anubbv kr laiNdaa hai atee brhmaa dee smaan bnn jaaNdaa hai| bNdh daa muul kaarn krm hai atee siHttee vjooN muktii tHd hii sNbbv hai jd krmaaN daa puurn vinaas' hoo jaaNdaa hai| mukt aatmaa dii prkritii tee vicaar krdee hooee raamaanuj aakhdee hn, "mukt aatmaa joo apnnee subbaaa nuuN vigaarrn vaalee saaree kaarnaaN tooN mukt hoo gii hoovee s'uHdh brhmaaN diiaaN saariiaaN s'ktiiaaN nuuN iHkmik kr laiNdii hai, pr us viHc uh s'ktii nhiiN aauNdii joo jiiv atee ajiiv dee cHlnn atee sthir rhinn atee s'aasn nuuN raah vikhaaunn daa kaarn bnndii 94 hai| is prkaar mukt aatmaa apnnee s'aasvt j'ruurii subbaaa daa anubbv kr laiNdaa hai| s'rii nivaas'aacaarii muktii dii smiikhiaa krdee hooee

Page #245
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 226 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal likhdee hn, "muktii kul milaa kee viaktiigt dris'ttiikoonn tooN sutNtrtaa dii prgttaavaa hai atee divy drs'n atee prm suHkh dii praaptii daa prtiik hai| is avsthaa viHc jiiv dii bbiNntaa daa giaan smaapt hoo jaaNdaa hai naa kii jiiv dii hooNd daa| ihnaaN mukt aatmaavaaN daa iHk vrg bnn jaaNdaa hai, uhnaaN dii sutNtrtaa daa prgttaavaa jaaN adhiaatmik sutNtrtaa dii praaptii dee hvaalee viHc mnuHkhii kliaann kaarjaaN viHc huNdii hai jaa pheer divy prm suHkh dii anubbuutii viHc huNdii hai|95

Page #246
hvaalee: 1. 2. 3. 4. taitriaa sNhitaa 1, 4, 10, rigveed 1, 139 11 rigveed 3,9, 9, dii klcrl hairiitteej aaph iNddiiaa vaaliam 1, pNnaa 188 rigveed 3, 62, 10, dii klcrl hairiitteej aaph iNddiiaa vaaliam 1, pNnaa 190 ee. bii. kiith dii riliijn aiNdd philaasphii aaph dii vaidaaj pNnaa 104, 105 rigveed 10, 146 5. 6. rigveed 3, 55 7. 8. 9. aar. sii. j'eehnr, hiNduuij'm, pNnaa 18 uhii pNnaa 30 ais. raadhaa kris'nn iNddiian philaasphii bbaag 1, pNnaa 109, 110 10. ais. raadhaa kris'nn iNddiian philaasphii bbaag 1, pNnaa 107, 108 bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 227 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 11. hrbNs siNgh atee laal mnii joos'ii, ain iNttrooddks'n ttuu iNddiian riliijnj, pNnaa 37 38 12. muNddk upnis'dh 1, 2 - 7 13. uhii 1, 2 - 8 14. uhii 1, 2 19 15. hrbNs siNgh atee laal mnii joos'ii, ain iNttrooddks'n ttuu iNddiian riliijnj, pNnaa 49 16. ktthooupnis'dh 1, 3 34 17. laal mnii joos'ii aispeektts' aaph buHdhij'm in iNddiian histtrii, pNnaa 18 - - -

Page #247
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 228 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 18. ktthooupnis'dh 2, 5, 7 19. brdaarnyk upnis'dh 3, 2, 13 20. uhii 4.4, 5 veekhoo viNttrmij' ee histtrii aaph iNddiian littreecr bbaag 1, pNnaa 259 21. brhuuduaarnyk upnis'dh 4, 4, 4 22. chaaveeNgiy upnis'dh 5, 10, 7 23. s'veetaas'vtr upnis'dh 1.11 24. muNddk upnis'dh 2.2.8 25. prs'noo upnis'dh 1.10 26. ais. raadhaa kris'nn iNddiian philaasphii bbaag 1, pNnaa 245, 9 27. duaarnyk upnis'dh 3, 9, 1 28. chaadooNgiy upnis'dh 4.10, 5 29. tairriaa upnis'dh 3.1 30. duaarnyk upnis'dh 11, 2, 20 31. chaadooNgiy upnis'dh 5, 16, 2 32. duaarnyk upnis'dh 3 33. muNddk upnis'dh 2.1, 2 - 4 34. maitraayniiy upnis'dh 5.15, 35. ais. raadhaa kris'nn atee sii. ee. muuree ee soors buHk aaph iNddiian philaasphii, pNnaa 36 36. ktthoo upnis'dh 2, 4 - 5 37. muNddk upnis'dh 1.1, 4 - 5 38. uhii 3, 2 - 9 39. paal ddiiusn, dii philsphii aaph upnis'dhaaj, pNnaa 344 40. uhii 346 . 41. muNddk upnis'dh 2, 2.10

Page #248
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 229 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 42. ktthoo upnis'dh 2, 23 - 24 43. uhii 2. 20 44. s'veetaasvtr 1.3 45. uhii 4.9 - 10 46. ktthoo upnis'dh 2.6, 11 47. uhii 2 16 - 17 48. muNddk upnis'dh 2.2, 3 - 4 49. uhii 1.2.12 50. s'veetaasvr upnis'dh 6.23 51. duaarnyk upnis'dh 4.4.23 veekhoo raadhaa kris'nn atee sii. ee. muree ee soors buHk aaph iNddiian philaasphii, pNnaa 36 52. muNddk upnis'dh 3.2.6 53. mirsee eeliiddee yoogaa, imoorttaaNliittii aiNdd phriiddm, pNnaa 120 54. bbgvt giitaa 6.30 55. uhii 7.7 56. uhii 4.7.8 57. uhii 4.6 58. uhii 4.7 - 8 59. uhii 12.9 - 11 60. uhii 13 24-25 61. uhii 4. 36 62. uhii 4. 33 4.38 veekhoo 4.9 - 10, 7.19 10.3 63. uhii 10.3 64. uhii 3.24 65. uhii 4.14.15 66. uhii 4.19, 20, 21

Page #249
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 230 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 74. 67. uhii 5.2.3 68. uhii 2 - 47 69. uhii 2. 71 - 72 veekhoo hrbNs siNgh atee laal munii joos'ii, ain iNttrooddks'n ttuu iNddiian riliijnj', pNnaa 71 70. bbgvt giitaa 12.1 71. uhii 17.66 72. dii bbgvtgiitaa, ttraaNsleettdd aiNdd iNttrpriittdd, pNnaa 173 73. vigiaanbbiks'uu nee s'Nkr nuuN chHn buHdh kihaa jdki pdmpuraan nee maayaa vaad daa boodh phirkee dee ruup viHc vrnnn kiitaa veedaaNt tee buHdh dhrm dee prbbaav lii aadhunik vidvaanaa dii dris'ttii lii veekhoo laal munii joos'ii sttHddiij' in buHdhiis'tt klcr in iNddiiaa, pNnaa 339 - 448 ais. raadhaa kris'nn atee sii. ee. muuree ee soors buHk aaph iNddiian philaasphii, pNnaa 507 75. iis'aa upnis'dh 6 - 7 76. brhuum suutr s'Nkrbbaas'y 1.3.19 77. uhii 2.1.14 . 78. muNddk upnis'dh 3.2.8 79. brhm suutr s'Nkrbbaas'y 1.1.4 80. dii klcrl hairiitteej' aaph iNddiiaa vaaliiam 3, pNnaa 244 81. muNddk upnis'dh 3.2.9 chaagiy upnis'dh 6.8.7, brdaarnyk upnis'dh 4.4.7, keen upnis'dh 2.5 82. trm sHty jgnimthyaa, jiivoo moov naapr . 83. veedaaNt suutr raamaanuj viaakhiaa, ee soors buHk in iNddiian philaasphii, pNnaa 543 - 545, pNnaa 190 84. uhii pNnaa 550

Page #250
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 231 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 85. uhii pNnaa 2.3.45 86. ee kriittiikl srvai aaph iNddiian philaasphii, pNnaa 355 87. raamaanuj veedaaNt suutr dii viaakhiaa 1.1.1 88. ee soors buHk in iNddiian philaasphii, raadhaa kis'nn atee muuree, pNnaa 551 2 89. ee kriittiikl srvee aaph iNddiian philaasphii, pNnaa 356 90. ee soors buHk in iNddiian philaasphii, raadhaa kis'nn atee muuree, pNnaa 552 91. taitriyaa upnis'dh 2.1.1, 3.10 3.1.3 92. bbgvt giitaa 14.2 93. iNddiian philaasphii bbaag 2, pNnaa 709 710 94. raamaanuj veedaaNt suutr dii viaakhiaa 1.1.4 95. dii klcrl hairiitteej aaph iNddiiaa vaaliam 3, pNnaa 312 - 5.6, muNddk upnis'dh -

Page #251
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 232 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 6 buHdh dhrm viHc nirvaan daa sidhaaNt buHdh dhrm shit mNd vigiaank sidhaaNt dee ruup viHc prsiHdh hai| us daa muHkh udees' sNsaark duHkhaaN tooN muktii praapt krnaa rihaa hai| bbgvaan buHdh nee kihaa hai, "jis prkaar smuNdr daa iHk khaaraa svaad huNdaa hai| usee trhaaN hee bbiks'uuoo dhrm atee binai daa iHk hii svaad huNdaa hai| jis nuuN vimuktii rs kihaa jaaNdaa hai"| buHdh grNthaaN viHc smaagt dhrm (paalii dhHm) s'bd aneekaaN arthaaN viHc istmaal hooiaa hai| jiveeN ddaa: laal mnii nee is'aaraa kiitaa hai, us daa pryoog nirvaan dhrm dee ruup viHc hooiaa hai| dhrm s'bd maansik atee bbautik tHtaaN dee hvaalee viHc vii aaiaa hai| us daa arth kiitee kiitee kudrtii kaanuuNn, gunn, krtHv, dhaarmik saadhnaa, dyaa aadi dee hvaalee viHc vii veekhiaa jaaNdaa hai| aakhr viHc dhrm daa arth hai jgt daa s'aasvt atee srvviaapii sidhaaNt inhaaN arthaaN viHc jinhaaN muulbbuut arthaaN naal saaddaa sNbNdh hai, uh hn nirvaan atee us daa maarg| sNkheep viHc dhrm daa arth hai nirvaan dhrm atee maarg dhrm buHdh dhrm viHc nirvaan dhrm nuuN srvuHc avsthaa dee ruup viHc sviikaar kiitaa giaa hai atee hr mnuHkh raahiiN praapt mNniaa giaa hai| nirvaan nuuN vimuktii (paalii vimuktii) vii kihaa giaa hai| jis daa arth hai beekaar bbaavaaN atee iHchaavaaN tooN nivrtii| is prkaar maarg dhrm nuuN vimuktii maarg atee vis'uHdhii maarg kihaa giaa hai| duHkh dii smHsiaa bbgvaan buHdh nee doo tHtaaN dii siHkhiaa diHtii hai| duHkh atee duHkh niroodh| unhaaN kihaa ki ih sNsaar duHkh, ks'tt, kudrtii aapht, dNdd,

Page #252
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 233 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal iirkhaa, ghrinnaa, dhookhaa, mooh aadi tooN bbriaa hai, is lii mnuHkh nuuN s'aasvt suHkh, s'aaNtii, prm suHkh atee naas'vaan sNsaar tooN muktii praapt krnaa caahiidaa hai| unhaaN duHkh tooN mukt hoonn lii sNsaarii jiivaaN nuuN preerit kiitaa| philaa aariiaa sHc "duHkh" sNsaarik duHkhaaN naal sNbNdht hai atee tiijaa aariiaa sHc duHkh tooN mukt hoonn dii gl krdaa hai| boodhii (giaan) krn tooN baaad, buHdh daa saarnaath vikhee philaa updees' isee duHkh prNpraa nuuN biaan krdaa sii| pNj bbiks'uuaaN nuuN updees' diNdee hooee unhaaN kihaa, "bbiks'uuoo ih duHkh sHc hai, jnm duHkhkaarii hai, buddhaapaa duHkhkaarii hai, bimaarii duHkhkaarii hai, maut duHkhkaarii hai, duHkh vilaap, vis'aad, niraas'aa aadi sbb kuHjh duHkh vaalaa hai| sNkheep viHc pNj skNdh smuuh duHkhkaarii hai"| baakii tris'naa dii smaaptii, bbiks'uuoo, ih duHkh niroodh sHc hn muktii atee lgaaoo rhit| is kthn tooN ih spHs'tt hai ki smuucii sNsaarik prkriaa mrn atee punrjnm dee bbiNakr prinnaam tee adhaarit hai| jiHthee pNj skNdhaaN dii krrii bnnii rhiNdii hai, ih duHkh sHc sNsaarii praanniiaaN nuuN ih siHkhiaa diNdaa hai ki jis prkaar unhaaN jiivn guj'aarnaa caahiidaa hai nhiiN kr rhee hn| bbgvaan buHdh nee is prNpraa tooN mukt hoonn daa maarg dikhaaiaa hai| unhaaN jis boodhii daa anubbv kiitaa uh viaakhiaa tooN duur atee s'aasvt hai| boodhii praapt krn dee turNt baaad, kihaa jaaNdaa hai, bbgvaan buHdh nee kihaa sii, "jis dhrm daa asiiN anubbv kiitaa, uh gNbbiir hai, aukhee nis'aanee vaalaa hai, durboodh hai, uHc hai, srv uHc hai, suukhm hai atee sirph pNddit veedniiy (grhinn yoog) hai"| sHc nuuN smjhnnaa bhut ktthin hai ajihaa bbgvaan buHdh nee kihaa|

Page #253
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 234 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal iHthee prs'n paidaa huNdaa hai ki tthaagt buHdh nee srvuHc sHc dii anubbuutii jaaN nirvaan dee sidhaaNt dii sthaapnaa dee lii duHkh sHc nuuN s'uruu daa biNduu kiuN mNniaa? is hvaalee viHc doo tHt hn| nirvaan daa arth nirvaan daa s'aabdik arth hai, ucheed, nirgmn, pris'mn jaaN puurn vinaas'| nirvaan atee tthaagt inhaaN doohaaN pribbaas't s'bdaaN daa arth hai, puurn adhiaatmik muktii atee sbb prkaar dee lgaau, vikaar bbaav atee agiaantaa dii smaaptii| buHdh dris'ttii viHc nirvaan s'bd daa pryoog jaaN taaN aHg jlnn dee hvaalee naal jaaN laiNp jlaaunn dee hvaalee naal hooiaa hai| inhaaN doohaaN hvaaliaaN daa arth ucheed hai| is s'bd dii utptii 'nivr' jaaN 'niv tooN hooii hai jis daa arth hai s'aaNtii, suHkh atee priinivrtii jaaN nirvaan nuuN praapt| ucheed s'bd daa arth daa laalc, ghrinnaa atee mooh inhaaN tiNn jvaalaa nuuN s'aaNt krn naal sNbNdht hai| sNkheep viHc is daa arth iHchaa dee vinaas' tooN hai| 4 nirvaan kii hai? is nuuN s'bdaaN viHc dHsnnaa asNbbv hai| kooii vii mnuHkhii bbaas'aa sHc dii ghiraaii dii viaakhiaa nhiiN kr skdii| nirvaan dii prkritii nuuN maapn viHc s'bd s'ktiihiinn huNdee hn| bbgvaan buHdh us smeeN cuHp hoo gee jdooN unhaaN kooloo puHchiaa giaa ki nirvaan ki hai? unhaaN daa cuHp rhinnaa is gl vHl is'aaraa krdaa hai, ki is prs'n daa uHtr naa phaaideemNd hai atee naa hii asNbbv| aam taur tee ih vis'vaas kiitaa jaaNdaa hai ki sHc nuuN jee smjhiaa jaa skdaa hai, "joo kihaa jaa skdaa hai, saas'vt maarg nhiiN hai atee joo iis'vr smjhiaa jaa skdaa hai iis'vr nhiiN hai"| buHdh vicaar doo dris'ttiiaaN nuuN saahmnnee rHkhdaa hai - iHk sNsaarik duusrii adhiaatmik| buHdh dee lii nirvaan aNtm sHc hai| joo vaastvik hai atee srvuHc hai, prmaarth sHc dii dris'ttii tooN nirvaan

Page #254
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 235 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / srvuHc sHc hai| sNvritii sHc sNsaarik prtiik, vicaar atee sNsaarik vstuuaaN dee naal sNbNdht hai naa ki prmaarth sHc naal alookik jaaN vivhaar sHc tooN asii nirvaan dee adhuuree ruup nuuN vii jaann skdee haaN| buHdh dee nirvaan nuuN srvuHc avsthaa dee ruup viHc sviikaar kiitaa giaa hai atee is nuuN prm suHkh mNniaa giaa hai| dhHmpd viHc spHs'tt kihaa giaa hai, "shit sbb tooN vHddii deenn hai, sNtookh sbb tooN vHddaa dhn hai, vis'vaas sbb tooN vHddaa ris'taa hai atee nirvaan sbb tooN vHddaa suHkh hai| nirvaan dii praaptii naal saaree paap vaasnaavaaN smaapt hoo jaaNdiiaaN hn| puurn giaan atee smaadhii tooN hii usdii praaptii huNdii hai| dhHmpd viHc spHs'tt sNkeet mildaa hai| giaan tooN binaaN dhiaan nhiiN hoo skdaa, binaaN dhiaan dee giaan nhiiN hoo skdaa| jis kool giaan tee dhiaan doovee ciij'aaN hn uh nirvaan dee kriib hoo jaaNdaa hai| ih asl prm suHkh tee s'aaNtii dii avsthaa hai| nirvaan saaree duHkhaaN tooN mukt avsthaa daa prtiik hai| skNdhaaN dee vinaas' tooN us dii praaptii huNdii hai| uh tris'naa daa puurn naas', laukik vstuuaaN dii iHchaavaaN dii s'aaNtii atee buree kNm atee lgaaoo tooN puurn muktii daa phl hai| iHchaa ghinnaa atee mooh dee vinaas' tooN adbbut prgtt huNdaa hai| uh prm aanNd s'aaNt, aanNdbbut, suHkh, niHt, kuliin atee lgaaoo rhit avsthaa daa suuck hai| nirvaan dii praaptii tooN baaad kuHjh vii baakii nhiiN rhiNdaa| uh srvuHc sHcaaii hai, srvuHc drs'n hai atee srvuHc anubbv hai| ih iHk vis'uHdh sriirk avsthaa hai jiHthee ceetnaa ythaarth dee saahmnnee phuNc jaaNdii hai| | nirvaan daa prNpraa vrnnn buHdh prNpraa viHc nirvaan nuuN bbiNn bbiNn s'bdaaN atee sidhaataaN raahiiN spHs'tt kiitaa giaa hai| neetipHkrn viHc nirvaan dee lii ih s'bd

Page #255
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 236 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal mildee hn - asNkht, anaasb, scc,ajHjr, dhuuv, aplookit, s'aaNt, amt, pniir, tnkhy, ajaat, gNbbiir, uHtr, apHtiism, seetth, jeetth, viml, apHmaan, aNtim srn, viraag, accutpaad, muHtii, visuHdhii, vimuktii, s'uHdhii atee nibbuutii|10| | ih saaree prbbaas't s'bd buHdh praa raahiiN mNnee nirvaan dee haaN vaacii jaaN naaNh vaacii doo ruup pees' krdee hn| nirvaan naa aakhnn yoog atee naa vrnnn krn yoog hai| us nuuN khaalii sNsaarik tHtaaN tooN hii us dii viaakhiaa kiitii jaa skdii hai| hr vicaaryoog s'bd miHthiaa hai, kiuNki uh naam atee sidhaaNt tooN pree hai| is lii nirvaan nuuN tthaagt kihaa giaa hai| isee nuuN tHthtaa, s'uunytaa, bbuutkoottii, dhrmdhaatuu, dhrmkaay, pryaapaarmitaa vii kihaa giaa hai| usee nuuN bbrm, supn jaaN mirg tris'naa vii mNniaa giaa hai| jiveeN koonjee nee aakhiaa hai, "nirvaan akHthy (naa aakhnn yoog) hai, avicaarniiaa (naa vicaarn yoog) hai, is lii ki us viHc kooii aam tHt nhiiN hai| us daa anubbv viaktiigt hoonnaa caahiidaa hai, kiuNki sNsaar viHc us vrgaa kuHjh vii nhiiN hai| uh trk raahiiN siHdh nhiiN kiitaa jaa skdaa hai| nirvaan dee saaree vicaar bbrm phailaaunn vaalee hn| nirvaan daa naaNh pHkhii svruup praaciin buHdh dhrm dee vidvaanaaN nee nirvaan dee svruup daa naaNh pHkhii atee haaN pHkhii doohaaN prkaaraaN naal vrnnn kiitaa hai| joo kisee vii vstu daa naaNh pHkhii svruup pees' krdaa hai, ajihee viHc niroodh, nirmooks', nitii, amrit, aniitik, nirveed aadi s'bd nirvaan dee hvaalee viHc bbiNn bbiNn arthaaN viHc vikhaaii diNdee hn| buHdh dhrm daa srv kliaannkaarii atee s'rees'tth tHt nirvaan dee naaNh pHkhii svrup viHc chuHpiaa hooiaa hai, baaad dee paalii saahit viHc is nuuN acNt,

Page #256
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 237 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal akt, anNt, aplookit, dukkhkkhy, anaas, asNkht, paar, mookkh, niroodh, anidsNn, avyaapj', keevl, aniitik, anaaly, accuut, vimuHtii, apvHg, viraag, saaNtii, visuHdhii atee nivut s'bdaaN raahiiN prgtt kiitaa giaa hai| 12 udaan viHc nirvaan dee svruup nuuN ki uh ki hai is ruup viHc nhiiN sgooN uh ki nhiiN hai, is ruup viHc pees' kiitaa giaa hai| hee bbiks'uuoo ! iHk ajihii avsthaa huNdii hai, jiHthee naa dhrtii hai, naa paannii hai, naa aHg hai, naa hvaa hai, naa akaas' dii anNt ds'aa hai, naa ceetnaa dii naa avceetnaa dii avsthaa hai, naa ceetnaa aceetnaa dii, naa ih sNsaar hai naa duusraa, naa suurj hai naa cNdrmaa| hee bbiks'uuoo! "maiN aakhdaa haaN naa uHthee aaunn hai naa uHthee caal hai naa sthitii hai, naa uHtptii| uh binhaaN kisee shaaree dee hai, uh asl viHc duHkh dee khaatmee dii avsthaa hai"| hee bbiks'uuoo! "iHk annutpNn, ajaat atee ajit sthitii huNdii hai| jee ajihaa naa hoovee taaN jnm aadi tooN muktii vii naa hoovee, kiuNki annutpn aadi sthitii hai is lii jnm aadi tooN muktii mil jaaNdii hai| kuHjh look nirvaan dee is naa pHkhii svruup daa viroodh krdee hn unhaaN daa mNnnnaa hai ki nirvaan daa naaNh pHkhii svruup aatmaa dee vinaas' dii gHl krdaa hai| pr asl viHc nirvaan aatmaa dee vinaas' dii gHl nhiiN krdaa kiuNki aatmaa jihee kisee tHt dii hooNd hii nhiiN hai| uh taaN asl mooh atee aatmaa dee glt svruup dee vinaas' daa prtiik hai| "iHchaa, dvees' atee bbrm daa vinaas' hii nirvaan hai"| 14 iHk hoor paalii grNth viHc nirvaan dii avsthaa daa vrnnn is prkaar kiitaa giaa hai: =

Page #257
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 238 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal "uHthee ghnntaa, vtaa, grmii atee gtii daa kooii sthaan nhiiN hai| lNbaaii coorraaii, suukhmtaa, moottaaii, cNgiaaii, buraaii, naam, ruup aadi sbb kujh ns'tt hoo giaa hai| uHthee naa sNsaar, naa kuHjh hoor, naa aaunnaa, naa cHlnnaa, naa sthaapnaa, naa jnm, naa maut, naa giaan aadi dii hooNd hai|15 | ih aakhnnaa shii nhiiN hai ki nirvaan naaNh pHkhii hai jaaN haaN pHkhii| ih hr prkaar dee dvait tooN mukt hai| naaNh pHkhii s'bdaaN daa arth naaNh pHkhii virtii tooN nhiiN hai| ih taaN asl sHc nuuN prgtt krn daa triikaa hai| jis prkaar paalii s'bd mutii jaaN sNskritii s'bd muktii daa s'bd sbb prkaar diiaaN buraaiiaaN, tris'naa, bbrmaaN atee iHchaavaaN tooN mukt hoonnaa hai| sbb prkaar diiaaN rukaavttaaN tooN sutNtr hoo jaannaa hii is daa arth hai| bbaaveeN kooii vii ih nhiiN aakheegaa ki sutNtrtaa daa arth naaNh pHkhii hai| pr uh kuHjh naaNh pHkhii nuuN grhinn krdii hai| is prkaar aroog, amrit, aadi s'bd vii naaNh pHkh nuuN biaan nhiiN krdee| nirvaan daa haaN pHkhii svruup buHdh saahit viHc nirvaan dee aneekaaN haaN pHkhii s'bdaaN dee ruup viHc pees' krdaa hai| is avsthaa nuuN aneekaaN vis'ees'nnaa dee raahiiN vrnnn kiitaa giaa hai jiveeN, "s'rn sthl (aasraa), s'iitl guhaa (guphaa), hrr viHc diip, prm suHkh daa sthaan, muktii, nirvaan, surHkhiaa, srvuHc, s'rees'tth, anuubbuut, s'aaNt, viraam sthl, dukkhmukt, saariiaaN buraaiiaaN dii dvaa, apit (kNbn tooN rhit), amrit, amuurtiimaan, avinaas'ii, sthaaii, smuNdrtHtt anNt, prytn suHkh, prm aanNd, akthniiy, lgaaoo rhit, pviHtr ngr aadi|16 aiddvrdd kHjee nee aneek ajihee s'bdaaN daa sNgrhi kiitaa hai joo nirvaan daa vrnnn krdee hn| unhaaN shii likhiaa hai - nirvaan daa

Page #258
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 239 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal svruup hai 1. srvuHc lHks' (nis'aanaa) 2. srvuHc 3. prmaarth 4. agNgm 5. syyoo 6. prnit 7. anum 8. prmootkus'tt 9. apvgg| nirvaan dii crm siimaa is viHc hai ki uh ajihee ceelee nuuN shii ruup naal diHtaa jaavee jis dee vicaar s'aaNt hoonn, krit viHc kuHjh joorrn dii j'ruurt nhiiN hai atee naa hii kuHjh krnaa baakii rhi giaa hai| jiveeN cttaan tooN vii hvaa nhiiN kNbdii isee trhaaN ruup, s'bd, gNdh, svaad aadi kooii vii tHt us nuuN viclt nhiiN kr skdee| vicaar usdee s'aaNt hoo jaaNdee hn atee muktii us nee praapt kr lii hai| -- nirvaan daa anubbv krn vaalaa viaktii srvuHc tHtv dris'ttaa kihaa jaaNdaa hai| us nuuN sNsaar viHc prmootks'tt viaktii mNniaa jaaNdaa hai| uh is look viHc atee prlook viHc tris'naavaaN, ks'ttaaN atee vaasnaavaaN tooN mukt rhiNdee hai, uh ciNtaavaaN tooN mukt atee s'aaNt hai atee prm aanNd dii anubbuutii krn vaalaa hai| 18 ddvlyuu. raahul nee mukt viaktii dii smiikhiaa krdee hooee likhiaa hai, "jiveeN uh svaarth, iHchaa, ghrinnaa, agiaan, dup aadi jihee vikaar bbaavaaN tooN mukt hai usee prkaar hii uh s'uHdh, s'aaNt atee preem, krunnaa, diaa, hmrdrdii, smjh, shinn s'ktii aadi bbaavnaa naal bbriaa hai| pr seevaa us dii vis'uHdhtaa dii nis'aanii hai kiuNki us daa us viHc apnnaa kooii svaarth nhiiN hai| us nuuN naa taaN kuHjh mildaa hai naa iHktthaa krdaa hai, iHthoo tHk ki us nuuN adhiaatmiktaa tooN kooii mtlb nhiiN huNdaa, kiuNki aatmaa, jnm aadi tee jhmeeliaaN tooN mukt hoo giaa hai| 19 nirvaan iHk aslii tHt hai pHkaa rhinn vaalee suHkh dii anubbuutii hai, naitik uplHbdhii dii hai, naa vrnnnyoog sthitii hai, svai anubbv hai, prm uHc daa giaan hai, prm vis'uHdh ceetnaa hai| ais. ain. daas guptaa nee shii likhiaa hai ki "nirvaan iHk prm suHkh dii sthitii

Page #259
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 240 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hai, bbaaveeN iHthee prm suHkh atee prm suHkh dee bboognn vaalee dee vickaar kooii sNbNdh nhiiN| aHgee uh likhdee hn, "nirvaan nuuN avinaas'ii atee prm suHkh tthiik hii aakhiaa giaa hai kiuNki us nuuN buHdhii nee duHkhaaN tooN mukt hoo kee uHpr adhiaatmik sNpuurntaa paaunn tooN baaad praapt kiitaa hai|21 rij' ddeevidd nee kihaa hai ki "nirvaan boodhik ruup viHc, iHk prkaas' hai, aNtr giaan hai, sHc hai atee adhiaatmk ruup tooN suHkh, s'aaNtii, s'iitltaa, sNtookh, cNgiaaii daa prtiik hai atee sNklpnaatmk ruup viHc sutNtr, svais'aast, srvuHc atee s'aaNt miHtrtaa daa dhaark hai|22 | nirvaan diiaaN kismaaN kii buHdh grNthaaN viHc nirvaan dee heetth likhee caar kaaraaN naal viaakhiaa kiitii gii hai: 1. anaadii kaalik praakritii s'uHdh nirvaan: ih prm s'uHdh hai, vis'ees' gunnaaN naal bbriaa hai, anuudhbbuut (joo paidaa naa hooiaa hoovee) atee avinaas'ii hai, akaas' dii trhaaN saaree praanniiaaN lii braabr atee sdhaarn hai, dhrm tooN naa bbiNn hai naa iHk smaan hai, nmit atee klp tooN mukt hai| vitrk vicaar atee s'bd tooN pree hai, aNdr dii anubbuutii daa vis'aa hai, uh prm utkris'tt s'aaNt praannii hai|23 2. soopdhiis'ees' nirvaan: | is avsthaa daa vrnnn krdee hooee buHdh grNthaaN viHc likhiaa hai, "uh bbiks'uu arhNt hai jis dii vaas'naa smaapt hoo gii hoovee| jiivn jii rihaa hoovee, joo krnaa sii kr liaa hoovee, boojh utaar diHtaa hoovee atee apnnaa udees' praapt kr liaa hoovee atee jnm daa kaarn smaapt hoo giaa hoovee| us viHc pNj iNdriiaaN daa vaas rhiNdaa hai atee kiuNki

Page #260
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 241 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal us dii hooNd hai is lii us dee raahiiN hii uh anubbv krdaa hai ki khus'ii jaaN naa khus'ii, suHkh jaaN duHkh ki hai? joo kuHjh vii us dii vaasnvaaN daa vinaas' hooiaa hai us tooN ih nirvaan soopdhiis'ees' nirvaan akhvaauNdaa hai|24 3. niruupadhias'ees nirvaan: is avsthaa viHc pNj iNdriiaaN khtm hoo jaaNdiiaaN hn atee sbb kuHjh is viHc s'aaNt hoo jaaNdaa hai| ih uh avsthaa hai jiHthee kuHjh baakii nhiiN rhiNdaa| 25 4. aprtis'ttht nirvaan: aprtis'ttht tooN bbaav hai, kitee naa rhinnaa| tthaagt nuuN ajihaa is lii kihaa jaaNdaa hai ki uh kitee rhiNdaa nhiiN us dii ceetnaa kitee nhiiN rhiNdii naa nirmaann atee naa anirmaann vstuuaaN viHc pheer vii uh unhaaN tooN duur nhiiN rhiNdaa| / ih us dii tHthtaa hai joo mhaakruunaa atee mhaaprgiaa raahiiN prgtt huNdii hai| 27 asliiat sHc nuuN spHs'tt krdee hooee buHdh aakhdee hn, hee bbiks'uuoo ! "iHk hii sHc srvuHc hai uh hai nirvaan, joo avinaas'ii hai"|" uh kaarnaaN atee avsthaavaaN tooN pree hai| uh sbb lii kliaannkaarii hai us tooN baaad kooii vii koos'is' baakii nhiiN rhiNdii| saaree buHdh phirkee nirvaan dee s'aaNt atee asNskrit svruup tee shimt hn| is daa arth ih hai ki nirvaan s'aasvt hai, avinaas'ii hai atee apnnee aap viHc paidaa naa hooiaa hoovee| abbidhrm phirkee viHc nirvaan: miliNdpaahooN viHc nirvaan nuuN haaN pHkhii, prlookik atee srvuHc prs'nNtaa deenn vaalaa kihaa giaa hai| uh anubbv vaalaa hai pr vrnnn yoog nhiiN hai| nirvaan anNt suHkh hai atee duHkhaaN tooN puurn mukt hai jiveeN

Page #261
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 242 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal smuNdr daa paannii maapiaa nhiiN jaa skdaa usee trhaaN nirvaan dii dduuNghaaii nuuN bbaas'aa duaaraa dHsiaa nhiiN jaa skdaa| ih tris'naa dii muktii hai atee siHttee vjooN jnm, mrn, buddhaapaa, maut aadi tooN duur hai|" jiveeN goobiNd cNd paaNddee nee kihaa hai, "is prkaar thairvaad smuucee itihaas viHc nirvaan nuuN haaN pHkhii, anubbv viHc aaunn vaalaa, naa vrnnnyoog atee srvuHc ruup viHc vrnnn krdaa rihaa hai"| 29 hunn asiiN hiinyaan dee doo prmuHkh phirkee vaibbaas'ik atee sooNtraaNtik dee anusaar nirvaan dee svruup dee vicaar krdee haaN nirvaan nuuN iHthee "dhrm subbaaa" kihaa giaa hai| uh asl viHc, avinaas'ii atee hooNd vaalaa hai| uh agiaat atee asNskrit (sNskaar hiin) dhrm hai| nirvaan dee hvaalee viHc prtii sNkhyaaniroodh atee aprtii sNkhyaaniroodh daa sNbNdh hai| stkrii mukhrjii likhdee hn: "prtii sNkhyaaniroodh klees'aaN nuuN duur hoonn tee siHdhaa nirvaan j'aahr krdaa hai atee aprtii sNkhyaaniroodh us dee kaarnaaN atee haalaat nuuN duur krn dee lii klees'aaN dii annhooNd dii gHl krdaa hai| jd ciHt (ceetnaa) dee saaree klees' duur hoo jaaNdee hn taaN uh prtii sNkhyaaniroodh kihaa jaaNdaa hai atee jd us dii pheer utptii nhiiN huNdii atee puurn ruup viHc vinaas' hoo giaa hoovee taaN us nuuN aprtii sNkhyaaniroodh kihaa jaaNdaa hai| uh kaarnaaN daa puurn vinaas' atee phl utptii dii annhooNd hai"| 31 thairvaadii aksr nirvaan nuuN naaNh pHkhii ruup viHc biaan krdee hn| us dee svruup nuuN uh tNhkkhy, asNkht, viraag, niroodh, nivaan jihee s'bdaaN dee ruup viHc pees' krdee hn| ih iHk ajihii avsthaa hai, jiHthee ghnntaa, drvtaa, grmii, gtii, akaas' atee ceetnaa ih chee pdaarth smaapt hoo jaaNdee hn| sriir dee smaapt hoonn tee

Page #262
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 243 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal saariiaaN iNdriiaaN kriaahiin hoo jaaNdiiaaN hn, usee trhaaN jis trhaaN teel dee khtm hoonn tee diivee dii joot clii jaaNdii hai| 32 aneekaa vidvaan ih smjhdee hn ki nirvaan diivee dii bujhii hooii joot dee smaan hai| ih bilkul glt hai, nirvaan dii tulnaa aHg atee diivee naal nhiiN kiitii jaa skdii| ddblyuu raahul nee kihaa hai, "ih spHs'tt ruup viHc smjh lainnaa caahiidaa hai ki nirvaan dii tulnaa bujhii hooii aHg jaaN joot naal nhiiN kiitii jaa skdii| us dii tulnaa pNj sbNdhaaN tooN bnnii ceetnaa naal kiitii jaannii caahiidii hai, jisnee nirvaan daa anubbv kiitaa hai"| 33 ih pNjee skNdh duHkh dii utptii atee niroodh dee vaastvik aNg hn| buHdh nee aakhiaa hai, "ih sriir dii lNbaaii viHc hii maiN look dii uHtptii, niroodh atee us daa maarg veekhdaa haaN"| iHthee duHkh dee sthaan tee look s'bd daa nirvaan pryoog hooiaa hai| 34 sooNtraaNtik dii dris'ttii tooN vii nirvaan haaN pHkhii nhiiN hai, ih iHk ajihii avsthaa hai, jiHthee vaasnaavaaN atee jiivn smaapt hoo jaaNdaa hai| ih kuHjh pl daa prkaas' daa aNt hai atee vinaas' tooN baaad is viHc kujh vii baakii nhiiN rhiNdaa| vtskii nee kihaa hai nirvaan daa arth jiivn prkriaa dii smaaptii hai| 35 - baaad dee sooNtraaNtik acaariaavaaN daa mHt hai ki puurn vinaas' sNbbv nhiiN hai, pr unhaaN daa ih kthn vii hai ki "suukhm ceetnaa dii hooNd rhiNdii hai joo nis'cl hoo jaaNdii hai"| 36 abbiidhaarmikaaN dee anusaar hr mnuHkh nuuN apnnee lii nirvaan praaptii dii koos'is' krnii caahiidii hai atee us nuuN duusree daa phikr nhiiN krnaa caahiidaa| hiinyaaniiaaN daa ih dris'ttiikoonn unhaaN dii tNg vicaardhaaraa daa prtiik hai| jee hr mnuHkh daa ihoo udees' rhee taaN

Page #263
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 244 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal bbgvaan buHdh aap dusriiaaN dee lii updees' naa krdee| mhaayaanii vicaarkaaN nee hiinyaaniiaaN dee is dris'ttiikoonn nuuN sviikaar nhiiN kiitaa| siks'aasmucee viHc ih mhaayaanii dris'ttiikoonn jhlkdaa hai| jd maiN sNsaariiaaN dee duHkh atee bbai nuuN veekhdaa haaN taaN iHklee apnnee nirvaan dii gHl kiveeN sooc skdaa haaN?37 | is lii boodhiitv saaree paanniiaaN dee kliaann atee nirvaan dii gl krdee hn| shii boodhiistv praanniiaaN dii duHkh muktii dee lii apnnee puNn nuuN vii arpnn krn dee lii tiaar rhiNdaa hai| mhaayaanii nirvaan dris'ttiikoonn mhaayaan drs'n dee anusaar bbgvaan buHdh nee doo stvaaN daa updees' diHtaa, sNti sHty atee prmaarth sHty / sNti sHty avaastvik (kaalpnik) atee vivhaark (sNsaark) huNdaa hai| jd ki prmaarth sHty shii atee srvuHc huNdaa hai| "sNtisHty jee avaastvik jaaN kaalpnik huNdaa hai taaN us dii ki loorr hai? is prs'n daa uHtr mhaayaanii acaariaa nee is prkaar diHtaa hai, ki sNtisHty prmaarthiik sHty dii praaptii dee lii iHk saadhn hai| ih kihaa giaa hai ki vivhaark sHc saadhn hai atee prmaarthk sHc saadhn hai| naag arjn dee anusaar prmaarth sHc vivhaark sHc tooN duur nhiiN hai atee prmaarth sHc nuuN paaee binhaaN s'aaNtii dii praaptii nhiiN hoo skdii| 38 mHdhmikaa dee anusaar sNvtisHty dee vis'ee viHc aakhnnaa asNbbv hai| sHc dee vis'ee viHc khinn daa arth hai us nuuN nis'ct krnaa| | sthaaii look asthaaii look tooN bbiNn nhiiN hai| dooheeN prtiitysmuutpaad dii siimaa viHc aauNdee hn isee nuuN s'uunytaa vii kihaa jaaNdaa hai| s'uunytaa dii vrtooN doo dris'ttiiaaN tooN kiitii jaaNdii hai| iHk taaN prtiitysmuutpaad jaaN vivhaar dris'ttii tooN jis dee adhiin sNsaar

Page #264
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 245 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aauNdaa hai atee duusraa prmaarth dris'ttii tooN jis dii siimaa viHc nirvaan aauNdaa hai|39 | s'nytaa tooN bbaav s'ny (j'iiroo) nhiiN, sgooN aatmaa jaaN aatmaa tHt naal sNbNdht (aatmniiy) tHt daa s'uuny jaaN naa hoonnaa hai| vivhaark dris'ttii tooN s'uuny s'bd tooN ih prgtt huNdaa hai ki uh tHt joo saaddii maanvii (mnuHkhii) prgttaavee tooN baahr hai is lii ih prmaarth tHt kihaa jaaNdaa hai| udaahrnn vjooN mHdhmik s'aastr viHc kihaa giaa hai, "joo s'uuny hai uh kiveeN utpNn kiitaa jaa skdaa hai? joo s'ny hai us daa vinaas' vii kiveeN hoo skdaa hai? is lii ih trk siHdh hai ki joo s'uuny hai usdaa naa utpaad (uHtptii) hoo skdaa hai, atee naa vinaas' hoo skdaa hai|40 naag arjn dii dris'ttii tooN nirvaan dii kooii phicaann nhiiN hai| uh ik vivhaark jaaN saapeeks' s'bd hai| jis dee vis'ee viHc kooii kuHjh khi skdaa pr aakhr viHc prmaarth sty dii dris'ttii tooN nirvaan naa taaN chHddiaa jaa skdaa hai naa paaiaa jaa skdaa hai, naa uh ns'tt hai, atee naa s'aasvt hai| naag arjn dee anusaar nirvaan atee sNsaar viHc kooii bbeed nhiiN hai| prmaarth sty dee pHkhooN kiuNki dooheeN s'uuny hn| phrk huNdaa hai| vivhaark sHc tooN| usee tHt nuuN jd asiiN kaarnvaad dee aadhaar tee vicaar kraaNgee taaN uh hii sNsaark akhvaaeegaa atee jd uh kaarnvaad chHdd deevaaNgee taaN uh hii nirvaan akhvaaeegaa| kuHl milaa kee vicaar krn tee sNsaar puurn hai atee prkriaa dee aadhaar tee uh dris'ttii daa vis'aa hai|41 | kHjee dii dris'ttii viHc s'untaa dii dris'ttii tooN s'unytaa bbgtii dii prkriaa naa sNbNdht hai unhaaN likhiaa hai, vivhaark dris'ttii tooN s'unytaa daa arth hai is sNsaar dii hooNd nuuN puurn ruup viHc sviikaar naa

Page #265
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 246 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal krnaa| ih hii pheer muktii daa kaarn bnndaa hai| s'uunytaa tee dhiaan krn naal asiiN agiaantaa tooN mukt hoo jaaNdee haaN sNsaar dee mukt brmvaad hoo jaaNdee haaN|42 | s'uunytaa joo puurn ruup nuuN asviikaar krdii hai, uh vii hooNd nuuN siHdh krdii hai; prtiity smuutpaad dee raahiiN| s'uunytaa naa puurn brmvaad hai atee naa anity vaad hai|43 s'uunytaa doo prkaar dii hai iHk taaN ceetnaa dii s'uunytaa joo dhiaan dee raahiiN praapt kiitii jaa skdii hai atee duusrii cit dii s'uunytaa joo sdaa dee lii preet rukaavtt tooN muktii divaauNdii hai| is viHc vigiaan vii ruk jaaNdaa hai, ih duusree prkaar dii s'unytaa iHk prkaar daa nirvaan hai| mHdhmik phirkee dee anusaar muktii keevl s'uunytaa dee raahiiN mil skdii hai| jis viHc saaree sidhaaNt, dris'ttiiaaN atee pdaarth chHdd diHtee jaaNdee hn| ee. kee. laadd nee kihaa hai, "isdee naal s'uuny sbb kuHjh hai, ih sidhaaNt vii chHdd deennaa caahiidaa hai| isdee piHchee trk ih hai ki tHt anis'ct hai us nuuN vicaar viHc liaaunn dee lii nis'ct sthitii viHc liaaunnaa pveegaa atee nis'ct viHc liaaunn daa arth hai asliiat daa s'uuny hoo jaannaa|45 mHdhmik phirkee daa dusraa phirkaa hai yoogaacaar (vigiaanvaad), ih yoog tee vis'ees' bl diNdaa hai| us dii dris'ttii viHc vigyptii maatrtaa hii aakhrii sHc hai| is lii is nuuN vigiaanvaad kihaa jaaNdaa hai| maiynaath, asNg at vsuubNdhuu is phirkee dee vis'ees' acaariiaa hn| is sidhaaNt daa vrnnn muul ruup viHc sNdhinimoocn suutr, lNkaavtaar suutr, vigyptii maatrtaa siHdhii atee viNs'tikaa atee s'ikaa (vsubNdhu) viHc mildaa hai| yoogaacaar vigiaan vaad dee anusaar vigiaan hii aakhrii sHc hai, baakii shii nhiiN hai| buHdh grNthaaN viHc cit, maanv, vigiaan atee

Page #266
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: - 247 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal vigyptii s'bdaaN daa j'iaadaa pryoog kiitaa giaa hai| vigiaanvaadii daars'nikaaN nee vigiaan dee tiNn ruupaaN viHc phrk kiitaa hai priklpit, prtNtr atee prinis'pNn| inhaaN viHc aNtm ruup nirvaan hai| is daa anubbv sNsaark bbrm dee duur hoo jaann tee huNdaa hai| is phirkee viHc nirvaan nuuN inhaaN haaN pHkhii s'bdaaN viHc drsaaiaa giaa hai kus'ltaa, s'aaNtii, pviHtrtaa, puurn s'aaNtii, srvuHc giaan, sutNtrtaa aadi| is nuuN dhrm dhaatuu atee dhrm kaaiaa tooN vii phicaaniaa giaa hai| joo yoogii pri nis'pn vigiaan daa anubbv kr laiNdaa hai uh vis' atee vstuu dii dvaitaaN tooN mukt hoo jaaNdaa hai| prinis'puNn vigiaan vis'uHdh atee advait hoonn dee kaarn saaree bbeedaaN atee vicaaraaN tooN mukt hoo jaaNdaa hai| uh akHthy atee atrky (trk rhit) hai| is prkaar nirvaan daa vigiaan daa sidhaaNt shii atee aadrs'vaadii hai| ih mHdhmik phirkee dee is vicaar tooN shimt hai ki aakhrii sHc saaree prtiibbaasik gunnaaN tooN s'uuny T - nirvaan daa svruup nirvaan daa asl ruup viHc vrnnn nhiiN kiitaa jaa skdaa pheer vii us daa anubbv kiitaa jaa skdaa hai| kisee vstuu daa vrnnn kiitaa jaa skdaa hai pr nirvaan naa vstuu hai naa avstuu hai| bbgvaan buHdh nee kihaa joo nivit hoo giaa hai uh maapiaa nhiiN jaa skdaa| us paas kuHjh vii baakii nhiiN rhiNdaa ki us nuuN kooii naam diHtaa jaavee| jd saaree dhrmaa daa aNt hoo jaaNdaa hai, taaN aakhnn dee saaree raah smaapt hoo jaaNdee hn| nirvaan dii naa vrnnnyoog avsthaa nuuN naagaarjn nee is prkaar vrnnn kiitaa hai - uh ki hai joo mukt kiitaa giaa hai, naa kdee phuNc

Page #267
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 248 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / paaiaa hai, naa ns'tt hooiaa hai, naa s'aasvt hai, naa adiHkh hai, naa us dii rcnaa hooii hai, ih hii nirvaan hai|46 | bbaaveeN nirvaan vrnnnyoog nhiiN hai pr us nuuN vrnnn krn dii koos'is' naaNh pHkhii jaaN haaN pHkh ruup viHc nhiiN kiitaa giaa| nirvaan dee naah pHkhii atee haaN pHkhii ruup tee asiiN vicaar kr cuHkee haaN| nirvaan daa iHk priaaee vaacii s'bd hai boodhii| joo boodhii daa anubbv kr laiNdaa hai uh buHdh hai| buHdhv dii praaptii hoonn tooN baaad giaan atee aacaar dii puurntaa atee prm s'aaNtii praapt huNdii hai| ail. aim. joos'ii nee liHkhiaa hai, "aNtr giaan daa anubbv hoo jaann tee vis'uHdhii atee s'aaNtii aa jaaNdii hai, is lii nirvaan vis'uHdhii, boodhii atee s'aaNtii kihaa jaaNdaa hai| boodhii dee kaarn hii buHdh nuuN buHdh kihaa giaa hai| nirvaan dii avsthaa uHcee drj'ee dii ythaarth avsthaa hai| joo boodhii dee anubbv tooN baaad praapt huNdii hai| ih anubbv rhHsaatmk huNdaa hai / 47 | buHdh daa boodh sidhaaNt mukt viaktiitv dee lii boodh s'bd hai buHdh| budhtv viHc srvHgtaa vii chupii hooii hai| joo buHdhtHtv nuuN praapt kr laiNdaa hai uh saaree jaannnyoog nuuN jaann laiNdaa hai| buHdh sbb tooN philaaN pNj abbiyaavaaN (srvuHc giaan) praapt krdaa hai - divy s'root, divy cks', prict giaan, puurvnivaasnust atee aas'rvks'ygiaan| | boodhaaN nee buHdh nuuN inhaaN s'bdaaN naal snmaant kiitaa hai - s'uHdh, buHdh, tthaagt, srg, anupmy, tiirthNkr aadi| inhaaN s'bdaaN viHc buHdh dii adhiaatmik atee critr dii sNpuurntaa dee drs'n huNdee hn| kuHjh buHdh grNthaaN viHc buHdh dee ds boodhii gunnaaN daa vrnnn mildaa hai joo buHdhtv dii praaptii tooN baaad unhaaN nuuN praapt hooee sn| 48 1. sNbbv nuuN sNbbv atee asNbbv nuuN asNbbv smjhnnaa|

Page #268
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 249 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 2. bbuut vrtmaan atee bbviHkh krmaaN dii phl avsthaa nuuN jaannnaa| saaree maargaaN daa giaan| 4. sNsaarik hooNd dee bbiNn bbiNn philuuaaN daa giaan| 5. s'khsiat diiaaN kismaaN daa giaan| 6. hoor paanniiaaN dii sthitii daa giaan| 7. avis'uHdhii, vis'uHdhii, vikaas, muktii, dhiaan, smaadhii aadi daa giaan| 8. piHchlee jnmaaN daa giaan| 9. divy cks'uuaaN (aHkhaaN) raahiiN jiiv nuuN jnm giaan unhaaN dee krm anusaar| 10. krm khaatmee tooN baaad buHdh nee aap boodhii praapt kiitii| | buHdh dee vis'ees'nn atee gunn , buHdh tooN bbaav hai giaanii, buHdhiimaan| asiiN philaaN aakh cuHkee haaN ki giaan dee naal srvHgtaa jurrii hooii hai| buHdh nuuN srvuHg kihaa jaaNdaa hai, krm atee duHkhaaN daa muul kaarn aviHdiaa hai| giaa dee raahiiN is aviHdiaa daa vinaas' kiitaa jaa skdaa hai| ih spHs'tt hai ki buHdh dhrm dee anusaar krm muktii dee naal giaan daa sNbNdh hai| srvuHc giaan dii muurtii dee ruup viHc buHdh nuuN sviikaar kiitaa jaaNdaa hai| bbaaveeN buHdh daa arth hai jis nee giaan praapt kr liaa pr ih s'bd hunn buHdh dhrm dee sNsthaapk bbgvaan buHdh naal jurr giaa hai| buHdh caar aariaa sty atee anaatm vaad dee updees' krtaa hn| buHdh nuuN tthaagt kihaa jaaNdaa hai| is s'bd daa arth hai - is prkaar tooN gee atee is prkaar naal aaee| iHk prNpraa dee anusaar boodhii usee maarg tooN nirvaan praapt kiitaa jis maarg tooN unhaaN tooN

Page #269
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 250 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal philaaN hooee buHdhaaN nee praapt kiitaa sii| duusree s'bdaaN viHc tthaagt daa arth hai jis nee buHdhtv praapt kr liaa| laal munii joos'ii nee is s'bd daa arth atis'ees'tth kiitaa hai| duusraa vis'ees'nn hai sugt (cNgii trhaaN naal giaa hooiaa) iHk buHdh dhrm dee viaakhiaakaar dee anusaar is s'bd daa arth hai uh joo prs'Nsaayoog ddhNg naal giaa hoovee jaaN joo prs'Nsaa yoog bnn giaa hoovee| buHdh daa iHk hoor prclt vis'ees'nn hai arht| is daa arth hai uh joo nirvaan dee lii yoog hoovee atee jis nee prs'Nsaa, snmaan atee toohphee praapt kiitee hoonn| is daa iHk hoor naaNh pHkhii arth vii hai, arht uh hai jis nee krm atee vikaar bbaav ruup dus'mnnaaN daa khaatmaa kr diHtaa hoovee atee jis daa klees' daa prdaa dur hoo cuHkaa hoovee| buHdh grNthaaN viHc saiNkrree vis'ees'nn buHdh dee lii istmaal hooee hn| prNtuu kujh hn - kaaruunii, s'aastaa, mukt, bbgvNt, maarjit, svyNbb, mbbuut, dhrmbbuut aadi| puurn buHdh viHc ds bl mNnee jaaNdee hn jinhaaN daa vrnnn asiiN uHpr kr cuHkee haaN| unhaaN nuuN caar vais'aarthooN dii praaptii huNdii hai, jis dee aadhaar tee kooii ih nhiiN aakh skdaa ki uh phlaannee tHt nuuN nhiiN jaanndee| ih caar vis'aardh hn - dhrmgitaa, aas'rvs'aaeedaan, prtiiroodh giaan, duHkhksaaeemaargiaan| | ds phl atee caar vis'aarthaaN tooN chuHtt buHdh dee 18 prkaar dee hoor gunn vii hn jinhaaN nuuN avainik dhrm kihaa giaa hai| avainik daa arth hai vis'ees' jaaN asdhaarn| ih dhrm hoor kisee s'khsiat viHc nhiiN paaee jaaNdee hn, is lii inhaaN nuuN asdhaarn mNniaa jaaNdaa hai| hoor s'khsiataaN tooN buHdh dii s'khs'iat nuuN inhaaN dhrmaaN dee aadhaar tee vHkh kiitaa jaaNdaa hai| ih 18 dhrm is prkaar hn - ds bl, caar vis'aardh, tiNn smrityuusthaan atee mhaakrunnaa| sthaanavsthaa giaan, krm vipaak giaan, dhiaan, vimooks', smaadhii, smaapHtii,

Page #270
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 251 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal trgaamnii tiijHjy giaan, puurvbbvigiaan atee aas'rvks'ee giaan ih ds bl hn| srv dhrm abbismboodhii, srvaabbv giaan, aNtraaee dhrm viaakrn atee niaaee tiipd viaakrnn ih caar vis'aardh hn| inhaaN saariaaN nuuN is prkaar smjh skdee haaN: 1. buHdh saaree apraadh atee bbulaaN tooN mukt hn 2. vHddboolaapnn daa naa hoonnaa 3. sceetnaa cit smaahit eekaatmaa atee smtaa 6. niaaee dris'ttii 7 kus'l vaasnaa 8. s'ktii sNpNntaa sjgtaa (jaagrtii) smaadhii sthirtaa giaavaan 12. s'aas'vtmuktiisthitaa 13. giaanpuurvk krm giaan puurvk s'bd 15. giaan puurvk vicaar 16. piHchlee jnm daa giaan 17. vrtmaan jnm daa giaan 18. bbviHkh daa giaan

Page #271
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 252 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal buHdh dii mhaantaa nuuN sbb nee sviikaar kiitaa hai kiuNki us dii anupm mhaakrunnaa saaree jiivaaN naal jurrii hooii hai| mhaakrunnaa unhaaN vis'ees'nn bnn giaa hai| uh saaree praanniiaaN nuuN apnnii sNtaan dii trhaaN piaar krdee hn| mhaakrunnaa dee naal hii buHdh puurn s'uHdh hn| unhaaN dee vicaar, s'bd atee baannii viHc kisee prkaar dii as'uHdhii nhiiN| | nirvaan daa maarg bHdh dee updees'aaN viHc sbb tooN mhHtvpuurn jgaa caar aariiaa sty (scaaiiaaN) nuuN diHtaa jaaNdaa hai| philee doo sHc duHkh atee duHkh naal bbree sNsaar atee us dee kaarnaaN nuuN spHs'tt krdee hn| tiijaa atee coothaa sHc inhaaN kaarnaaN tooN mukt hoonn daa raah dHsdaa hai| vis'ees' ruup viHc coothaa sHc nirvaan praaptii dee saadhn nuuN pees' krdaa hai| nirvaan dee is maarg nuuN mHdhiam maarg kihaa jaaNdaa hai| vis'ee bboogaaN atee kaaiaa klees'aaN diiaaN tkliiphaaN dee viHc ih sumeel sthaapt krdaa hai| | praaciin paalii atee sNskrit saahit viHc nirvaan dee maarg dee ruup viHc s'iil, smaadhii atee giaa daa vrnnn mildaa hai| baaad viHc isee nuuN as'ttaaNg maarg vii kihaa giaa hai| ih aHtth maarg hn: 1. sHmiak (shii) dris'ttii 2. sHmiak sNklp 3. sHmiak vaacaa 4. smiak krm 5. sHmiak ajiivkaa 6. sHmiak viyaayaam 7. sHmiak smritii 8. sHmiak smaadhii

Page #272
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 253 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal miak dris'ttii tooN arth hai jiivn daa shii dris'ttiikoonn| buHdh dhrm miHthiaa dhaarnaavaaN atee glt vicaardhaaraa nuuN nirvaan praaptii viHc sbb tooN vHddii rukaavtt tHt mNndaa hai| caar aariiaa sty daa giaan sHmiak dris'ttii dii utptii dee kaarn huNdaa hai| sHmiak sNprk daa sNklp nirvaan praaptii dii dis'aa vHl drirr sNklp, hooslaa atee uts'aah daa prtiik hai| sHmiak vaacaa tooN bbaav hai - shii atee sHc boolnnaa, is viHc jhuutth boolnnaa, iirkhaa naal kooii gHl aakhnnaa atee beearth gHl nuuN puurn ruup viHc asviikaar kiitaa giaa hai| sHmiak krm daa arth hai mn, vcn atee kaaiaa tooN shii kNm krnaa| sHmiak ajiivkaa daa sNbNdh shii kmaaii dee shii saadhnaaN dee upyoog tooN hai| uh hiNsaa, dhookhaa, coorii jihee anaitik atee hiNsaatmk saadhnaaN daa viroodh krdaa hai| sHmiak priytn daa arth hai khud dii vis'uHdhii lii s'uHdh kaarj krnaa atee maarriiaaN koos'is'aaN tooN mukt rhinnaa| dhmpd viHc kihaa giaa hai ki buraaii tooN duur rhinnaa cNgaa kNm krnaa atee hirdaa s'uHdh rHkhnnaa ih tiNn vcn buHdh dee updees' hn| | saaree buHdh saahit viHc smritiiaaN daa vis'ees' mhHtvpuurn sthaan hai| stiptthaan sut (diidhnikaay atee mHjhim nikaay viHc bbgvaan nee kihaa hai hee bbiks'uuoo ! duHkhaaN tooN mukt hoonn atee nirvaan praaptii dee lii visuHdh maarg kaum dee hvaalee viHc smrityuupsthaan, sbb tooN j'iaadaa mhHtvpuurn saadhn hai| ih caar annusmritiiaaN hn - kaaiaaannu smritii, veednaa anuusmritii, citaannuusmritii, atee dhrmaannuusmritii| inhaaN viHc kaaiaa, veednaa, ciHt, atee dhrm dee vis'ee viHc sbb tooN j'iaadaa ciNtn kiitaa giaa hai| ddaa: laal mNnii joos'ii nee likhiaa hai asmitii iHk ajihii s'ktii atee prkriaa hai joo mnuHkhii s'khsiat daa ruupaaNtrn kr diNdii hai atee avidiaa tooN sHkhiak dris'ttii vHl lai jaaNdii hai|

Page #273
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 254 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / uh mn viHc jaagrtii atee s'aaNtii sthaapt krn daa iHk amoodh saadhn hai| aakhrii maarg hai sHmiak smaadhii, buHdh dhrm nee mn tee kaabuu krn lii us dii prchn s'ktii nuuN prgtt krn tee vis'ees' j'oor diHtaa hai| dhiaan atee smaadhii daa udees' sirph mn nuuN kaabuu krnaa nhiiN sgooN us nuuN vis'uHdh bnnaa kee rHkhnnaa hai| sdhaarn toor tee smaadhii diiaaN caar avsthaavaaN daa vrnnn mildaa hai: - 1. philii avsthaa viHc saadhk khus'ii atee suHkh daa anubbv krdaa hai| buraaiiaaN tee miHthiaa vicaaraaN nuuN atee ddr atee s'Hk duur hoo jaann tee is viHc saadhk maarrii dris'ttii atee vis'ee bboogaaN diiaaN iHchaavaaN tooN mukt rhiNdaa hai| 2. duujii avsthaa viHc mn nuuN akaagr, buHdhii puurvk koos'is' nuuN | rook kee kiitii jaaNdii hai| khus'ii atee sHmiak vicaar iHthee saaree rhiNdee hn| aNdrlaa giaan s'ktiis'aalii rhiNdaa hai| 3. tiijii avsthaa viHc smtaa atee prm suHkh daa bbaav baakii rhi jaaNdaa hai atee priitii smaapt hoo jaaNdii hai| 4. coothii avsthaa viHc sbb prkaar dii prsNntaa atee duHkh ns'tt hoo jaaNdee hn, duHkh, aanNd aadi bbaavaaN tooN mukt ih avsthaa huNdii hai| is avsthaa viHc saadhk sirph s'aaNtii atee smtaa daa anubbv krdaa hai| s'rdhaa paalii s'bd sHdhaa (sNskrit s'rdhaa) daa aNgreej'ii anuvaad aam taur tee "pheeth` kiitaa jaaNdaa hai| buHdh nee s'rdhaa nuuN dhaarmik jiivn daa biij mNniaa hai| buHdh atee us diiaaN siHkhiaavaaN viHc vis'vaas krnaa boodh jiivn daa philaa aNg hai| iHthee ih vrnnnyoog hai ki buHdh nee kdii aNdhvis'vaas nuuN maantaa nhiiN diHtii| s'rdhaa iHk boodhik atee

Page #274
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 255 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal bbaavnaatmk gunn hai| mnuHkh nuuN buHdh dee updees'aaN dii sHcaaii atee asliiat dii prkh krnii pveegii| buHdh dhrm daa ih sidhaaNt hai ki hr mnuHkh nuuN dhrm dii jaaNc khud krnii caahiidii hai| pr s'uruuaatii taur tee s'rdhaa mnuHkhii jiivn dee hoor pHkhaaN tee vii apnnaa prbbaav chHdddii hai| paalii saahit daa udaahrnn is hvaalee viHc vrnnnyoog hai, "s'rdhaa mnuHkh daa sbb tooN j'iaadaa mhHtvpuurn koos' hai, us dee raahiiN uh sNsaar dee jnm mrn, hHrr tooN paar hoo jaaNdaa hai, s'rdhaavaan viaktii dee lii nirvaan daa dr khuHlaa rhiNdaa hai|50 mHdhiaaNt suutr viHc s'rdhaa dii hoor prs'Nsaa kiitii gii hai| s'iks'aasmucy viHc aaee iHk suutr viHc kihaa giaa hai ki s'rdhaa iHk mhaan kis'tii hai, mhaayaan daa iHk prbbaavs'aalii phirkaa hii philaaN tooN j'iaadaa prsiHdh hai atee apnnii sNskritii nuuN gheeree hooee hai| muHkh ruup viHc s'rdhaa atee bbgtii tee adhaarit hai| is praakr s'rdhaa buHdh nirvaan maarg viHc iHk amoog saadhuu dee ruup viHc sthaapt hai| boodhiistv maarg mhaayaanii buHdh dhrm viHc nirvaan dee maarg nuuN sNsaar prsiHdh bnnaa diHtaa hai| mhaayaanii daars'nikaaN nee buHdh dii mhaakrunnaa tee j'iaadaa joor diHtaa hai| unhaaN ythaarth tHt tee caannnaa paaiaa hai, ki tthaagt buHdh nee sNsaark praanniiaaN tee mhaan kripaa krkee unhaaN dee suHkh atee hit daa updees' diHtaa sii| unhaaN nee saaree praanniiaaN dee vickaar adhiaatmik atee bbautik smtaa nuuN sthaapt krn dii koos'is' kiitii| hr jiiv suHkh dii khooj viHc rhiNdaa hai maut tooN ddrdaa hai atee duHkhaaN tooN bcnaa caahuNdaa hai| ih tHth ih spHs'tt krdaa hai ki saaree praannii ik saar hn atee iHk braabr vivhaar dii umiid krdee hn| anNtvaad sidhaaNt nee is tHth nuuN hoor j'iaadaa mj'buut kiitaa hai| jd saaree praannii aatmaa jihee tHt tooN rhit hn taaN viaktii nuuN nirvaan dii ki j'ruurt hai?

Page #275
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 256 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal is dii miHthiaa dhaarnaa tee adhaart hNkaar naal kiitii koos'is' viarth hai| iHk shii dhaarmik mnuHkh dee lii saaree praanniiaaN dii muktii tee vicaar krnaa caahiidaa hai| ajihaa viaktii hii boodhiistv akhvaauNdaa hai| us dii iHchaa us dee aNdrlee giaan tee nirbbr krdii hai| uh buHdhtv praaptii dee lii drirr prtigiaa rHkhdaa hai pr uh duusree praanniiaaN dii surHkhiaa, s'aaNtii atee suHkh lii kNm krdaa hai| uh sNsaar dee suHkh dee lii apnnaa nirvaan sviikaar krdaa hai| is udees' dii puurtii dee lii uh kuHjh naitik atee adhiaatm gunnaaN nuuN praapt krdaa hai| ih gunn hn paarmitaaeeN joo sNkhiaa viHc ds hn paarmitaa, s'iil paarmitaa, s'aaNtii paarmitaa, viirj paarmitaa, dhiaan paarmitaa atee prgiaa paarmitaa| caar puurk paarmitaavaaN hn upaay koos'ly, prnnidhaan, bl atee giaan| daan 51 -- - ih soocnaa bbrm puurvk hooveegaa ki baaad dee buHdhaaN nee saadhnaa tp atee aatmik koos'is'aaN nuuN nirvaan praaptii dee lii viarth mNniaa hai| asl viHc boodhii stv daa criHtr svai saadhnaa tee j'oor diNdaa hai| pr us nee svai saadhnaa dee sidhaaNt atee kheetr nuuN nvaaN raah diHtaa hai| us nee buHdhtv atee boodhii stv dee criHtr nuuN iHk nvaaN raah diHtaa jis nee saaree praanniiaaN dee nirvaan dee naal aapnnee aap dee nirvaan nuuN joorr diHtaa|

Page #276
gost UTHI ED Hast: | 257 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / JETS: 1. L.M. Joshi "Truth; a Buddhist Perspective". The Journal of Religious Studies. Vol. IV, Punjabi University Patiala, 1972, P. 71; see Chool Bag Nalanda Edition, P. 357, Uddan Nalanda Edition 5.7 2. L.M. Joshi :Buddhist Meditation and Mysticism in Buddhism, 1969, P. 62. 3. Sanyut Nikaye 5.420, Bhikshoo Sanghrakhshak, A Survey of Buddhism P 125 4. Edward J. Thomas, The History of Buddhist Thought, P. 124 5. A Source Book in Chinese Philosophy, Translated and compilled by Wing-Tsit Chan, P. 139 6. Rudolf Otto, (Uddham) The idea of Holy, translated by John W. Harvey, P. 25 7. L.M. Joshi Journal of religious Studies, Vol, 4 P. 73 8. Dhampad Gatha, 204 9. Dhampad Gatha 372 10. The Cultural Heritage of India, Part I, P. 556 11. E. Conze, Buddhist Thought in India, P. 57 12. E. Conze, Buddhist Thought in India, P.57 13. Uddan 8.1 and 3 14. Sanyut Nikaye 4, 251 15. W. Rahul, What the Buddha Taught P. 172, Dhigh Nikaye Part I, P. 190 16. Rhys Davids, Early Buddhism P. 172 17. E. Conze, Buddhist Thought in India, 76

Page #277
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 258 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 18. Majjhim Nikaye Part II, P. 121, W. Rahul, What the Buddha Taught P. 172, Dhigh Nikaye Part I, P. 43 19. Majjhim Nikaye Part II, P. 121, W. Rahul, What the Buddha Taught P. 172, Dhigh Nikaye Part I, P. 43 20. R. E. Johansson, The Psychology of Nirwana, P. 112 - 115 - 21. Hindu Mysticism, P. 90 22. Mrs. Riz David, Buddhism P. 184; A.K. Lad, The concept of Liberation in Indian Philosophy, P. 60 23. G.C. Pandey, Studies in the Origins of Buddhism P. 448 24. E. Conze, Buddhist Texts Through the Ages, P. 96 25. E. Conze, Buddhist Texts Through the Ages, P. 96 26. D.T. Suzuki, Studies in the Lankavatarasutra, P. 96 27. L.M. Joshi, "Truth: A Buddist Perspective, The Journal of Religious Studies Vol. 4 P. 68 28. Milindprashan 3.4 - 6 29. Studies in the Origins of Buddhism P. 445 30. Buddhist Philosophy of Universal Fux, P. 246 31. J.N. Sinha A History of Indian Philosphy, Vol. II, P. 357, A.L. Lad, Op cit. P. 66 32. W. Rahul, What the Buddha Taught, P. 39 33. W. Rahul, What the Buddha Taught, P. 41-42 34. W. Rahul, What the Buddha Taught, P. 42 35. Conception of Budhist Nirwana P. 29 36. G.C. Pandey, Conception of Budhist Nirwana P. 447 37. Shiksha Samuchy Gatha 1 38. Madhiyamik Shaster, 24. 10 -

Page #278
gost UTHI ED Hast: | 259 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 39. C.D. Sharma, A Critical Survey of Indian Philosphy P. 86 40. Madhiyamik Shaster, 20.11 41. Stchebatsky, The Conception of Buddhist Nirvana P. 48 42. E. Conze, Buddhist Thought in India, P. 61 43. Frederick Streng, Emptiness: A Study in Religious Meaning. P. 69 44. Rune-E.A. Johansson, The Psychology of Nirvana P. 37 45. The Concept of Liberation 46. Madhiyamik Shaster, Pad 1076 47. Buddhist Meditation and Mysticism in Buddhism, Punjabi University Patiala, 1969, P. 73 48. Edwan Thomas J. History of Buddhist Thought P. 149 49. Buddhist Meditation and Mysticism in Buddhism, Punjabi University Patiala, 1969, P. 68 50. Sanyut Nikaye, 1.2 G.C. Pandey, Conception of Budhist Nirwana P. 522 51. Bhikshoo Sangh Rakhshak Survey of Buddhism, P. 425

Page #279
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 260 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / muktii daa siHkh sidhaaNt aarNbbikaa: | bbaaveeN siHkh dhrm aneekaaN ruup viHc jain dhrm, buHdh dhrm atee hiNduu dhrm naal mildaa juldaa hai, pr kuHjh tHtaaN viHc uh inhaaN dhrmaa naal mhHtvpuurn phrk vii rHkhdaa hai| vaidik s'rutiiaaN nuuN uh prmaannik nhiiN mNndaa| deevii deevtiaaN nuuN sviikaar nhiiN krdaa| isee trhaaN vaidik, pauraannik, braahmnn dhrm nuuN vii drkinaar kr diNdaa hai| caar prkaar viHc smaajik vrnn vivsthaa atee istrii purs' dee viHc smaajik dhaarmik phrk nuuN vii smaapt kr diNdaa hai| is dris'ttii tooN siHkh dhrm mnn dhrm dee j'iaadaa kriib hai| pr maulik bbeed is viHc hai advaitvaad daa| siHkh dhrm iHk iis'vr nuuN mNndaa hai jdki s'mnn vicaardhaaraa dee dhrm ik prm sHtaa viHc vis'vaas nhiiN krdee| siHkh dhrm nee hiNduu prNpraavaaN vicooN kii tHt lee hn atee guruu naank atee duusree guruu saahibaan dee updees' dii looa viHc is prkaar iHk iis'vrvaad, bbgtii saadhnaa, guruu daa mhHtv atee hoor kii gHlaaN siHkh dhrm atee hiNduu dhrm viHc saaNjhiiaaN hn| siHkh dhrm guruu naank (1469 tooN 1539) tooN apnnii uHtptii mNndaa hai| siHkh iis'vr dii hooNd viHc vis'vaas rHkhdee hn| guruu naank nee apnnee pairookaaraaN nuuN ihoo updees' diHtaa hai| guruu naank deev siHkh dhrm dee philee guruu mNnee jaaNdee hn| prmaatmaa dii hooNd viHc vis'vaas daa ih sidhaaNt baaad viHc hoonn vaalee nauN guruu saahibaanaaN nee vii prcaariaa| guruu goobiNd siNgh jii nee viaktii guruu dii sNsthaa khtm kr diHtii atee aadi grNth nuuN siHkhaaN daa guruu atee pth-prdrs'k ghoos'it

Page #280
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 261 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / kiitaa| aadi grNth viHc sNklit gurbaannii asl viHc siHkh dhrm daa aagm (dhrm grNth) hai| ih sbb nuuN ptaa hai ki aadi grNth viHc drj baannii keevl siHkh guruu saahibaan dii hii nhiiN sgooN naamdeev, rvidaas, phriid atee kbiir jihee hiNduu atee muslmaan sNtaaN atee suuph'iiaaN dii vii hai| 15viiN sdii viHc siHkh dhrm dii utptii bbgtii aNdooln dee itihaas atee mHdh kaaliin bbaartii adhiaatmik kheetr viHc iHk vis'ees' ghttnaa mNnii jaannii caahiidii hai| aglee pNniaaN viHc asiiN siHkh dhrm dee dhaarmik atee dhrm s'aastrii vis'vaas'aaN dee pripeekh viHc siHkh dhrm viHc muktii dee sidhaaNt baaree crcaa kraaNgee| | eekiis'vrvaad aadi grNth dee s'uruu viHc saanuuN muul mNtr dee ruup viHc prmaatmaa daa rhHsaatmk atee hairaaniijnk vrnnn mildaa hai| muul mNtr aakhii jaaNdii is rcnaa dee s'bd is prkaar hn: | G.E.O. stinaamu krtaa purkhu nirbbu nirvairu akaal muurti ajuunii saibbN gurprsaadi|| "iis'vr iHk hai, us daa naam sHc hai; uh jgt daa rcnhaar hai; uh ddr rhit hai atee vair rhit hai, uh smeeN tooN atiit hai; jnm mrn tooN rhit hai; svai hooNd vaalaa hai, us daa anubbv guruu dii ndri naal hii huNdaa hai| | islaam dhrm dii trhaaN siHkh dhrm vii iHk iis'vrvaad tee j'oor diNdaa hai| muul mNtr viHc iHk daa hiNdsaa ihoo drsaauNdaa hai ki iis'vr iHk hai atee ih bhudeevvaad dee sidhaaNt nuuN nkaardaa hai| is prkaar siHkh dhrm daa muul sidhaaNt iHk iis'vrvaad hai| apnnee iHk s'bd viHc guruu naank nee iis'vr nuuN sris'ttii tooN philaaN iHk sutNtr prm tHt dee ruup viHc pees' kiitaa hai| uh khiNdee hn ki s'uruu viHc anNt kaal philaaN sbb paasee hneeraa hii hneeraa

Page #281
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 262 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / psriaa hooiaa sii; naaN dhrtii sii, naaN akaas' sii| usee daa daivii hukm anNt cHldaa sii| udooN naaN din sii, naaN cNdrmaa, naaN suurj sii, naaN bboojn, naaN baannii sii, naaN hvaa, naaN paannii, naaN utptii, naaN visrjnn; naaN jaannaa, naaN aaunnaa; naaN brrrhmaa, naaN vis'nnu, naaN mhees', kooii nhiiN sii| is 'suNn smaadh' dii sthitii viHc sivaai us ik prmaatmaa (eekoo sooii) dee kooii hoor nhiiN sii| iis'vr dii eektaa daa sidhaaNt saaree guruu saahibaan dii baannii viHc jhlkdaa hai| baannii viHc kihaa giaa hai ki ihoo iHk prmaatmaa prkaas'vaan hai, uhii lupt hai tee uh rhHs vii hai| siHkh dhrm grNth viHc prmaatmaa dee lii raam, hri, goobiNd, prbb, rrhm, muraarii atee svaamii aadi naavaaN dii vrtooN kiitii gii mildii hai| ih s'bd muddhlee vaidik saahit viHc kaaphii prclt rhee hn| uHthee ih s'bd prmaatmaaN jaaN us dee avtaaraaN dee lii vrtee mildee hn| siHkh dhrm viHc ih s'bd iHk prmaatmaa lii vrtee gee hn is nuuN oo vii kihaa giaa hai| aneekaaN jghaa tee guruu grNth saahib viHc prmaatmaa dee lii paarbrhuum pd vii vrtiaa giaa hai| is daa arth hai aviakt daivii sHtaa joo sgunn vii hai atee nirgunn vii| | guru naank iHk iis'vrvaad tee j'oor diNdee hn| uh aakhdee hn: saahib meeraa eekoo hai, eekoo hai bbaaii eekoo hai, guruu grNth, pNnaa 350 | us iHk uHpr hii ciNtn kroo joo srv viaapk hai| guruu raamdaas nee vii us prmaatmaa dii srv viaapktaa nuuN sviikaar kiitaa hai, uhnaaN daa kthn hai hee prmaatmaa! tusiiN hr jghaa biraajmaan hoo| | bbaaii gurdaas nee vii oo s'bd daa pryoog ik prmaatmaa lii kiitaa hai| uhnaaN daa khinnaa hai ki saarii rcnaa eekNkaar dii dhunii tooN paidaa hooii hai| trloocn siNgh anusaar oo pd srvuHc prmaatmaa daa prtiik hai jdooki 'ooNkaar' pd us prmaatmaa dee sirjk pHkh daa

Page #282
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 263 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / prtiik hai| siHkh dhrm grNth viHc aneek thaavaaN tee prmaatmaa dee niraakaar (nirNkaar) ruup daa vrnnn kiitaa giaa hai| prmaatmaa nuuN sdaa slaamt nirNkaar hmees'aa rhinn vaalaa atee niraakaar kihaa giaa| hai, tuuN sdaa slaamti nirNkaar| ih baahmnnii puraannaaN dee ultt hai| kiuNki ithee prmaatmaa nuuN niraakaar mNniaa giaa hai| | muul mNtr viHc iHk duujaa pd jihrraa sNkheep crcaa dii mNg krdaa hai uh stinaamu hai| paalii saahit viHc prm buHdh lii sc-naam vis'ees'nn dee taur tee vrtiaa giaa mildaa hai| ithee ih pd kisee mnuHkhii buHdh lii nhiiN hai| blki ih pd taaN uHthee prmaarth sti dee lii diHtaa giaa hai (aNgutrnikaay bbaag 2 peej 7), joo buHdh avsthaa daa iHk hoor naam hai| usee traaN pNjaabii s'bd stinaamu prmaatmaa dee ik gunn lii pryoog hooiaa hai| is pd daa aNgreej'ii anuvaad krnaa sookhaa kNm nhiiN hooveegaa| bs ih kihaa jaa skdaa hai us daa naam hai sc| 'jpu' dee s'uruu viHc guruu naank nee prmaatmaa nuuN sHc dee ruup viHc vrnnn kiitaa hai| sti hii us daa naam hai| us dii hooNd hr yug viHc hai, uh sdiivii hai| iis'vr dee lii iHk s'bd hai akaal jis daa arth hai smeeN dii siimaa tooN pree| prmaatmaa lii vrtiaa ik hoor s'bd hai akaal, bbaav kaal tooN rhit| prmaatmaa nuuN aksr akaal purkh kihaa giaa hai, bbaav kaal-atiit| jis daa arth hai ki prmaatmaa bbuut, vrtmaan, atee bbviHkh tiNnaaN kaalaaN tooN mukt hai| ( krtaa purkh vis'eesnn iis'vr dee bbris'ttii krtaa ruup vHl is'aaraa krdaa hai| siHkh dhrm ih vis'vaas krdaa hai ki s'is'ttii atee is sris'ttii viHc vsdee jiivaaN daa rcnhaar ik prmaatmaa hai| is daa bbaav ih hai ki prmaatmaa smst rcnaa daa pitaa hai atee smuuh maanvtaa pr ik bbaaiicaaraa hai| saaree praannii us raahiiN rcee gee

Page #283
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 264 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hn| jiveeN asiiN aHgee veekhaaNgee prmaatmaa dee smuuh s'is'ttii daa rcnhaar hoonn tooN bbaav ih vii hai ki prmaatmaa daa hukm smuuh jgt uHtee cldaa hai| "hukmu' s'bd prmaatmaa dii aagiaa atee aadees' daa prtiik hai atee ih prmaatmaa dee raaj vl is'aaraa krdaa hai| prmaatmaa smuh sNsaar daa rcnhaar hoonn dee naatee is nuuN claauNdaa vii hai| aadi grNth viHc kihaa giaa hai ki iis'vr nee sris'ttii daa nirmaann hukm dee raahiiN kiitaa hai| hukm dee raahiiN uh is dii deekh bbaal vii krdaa hai| | saarii sris'ttii prmaatmaa dee hukm tee nirbbr krdii hai| sbb kujh us dee hukm dee adhiin hai| us dii s'aan, usdii s'ktii us dii rcnaa aNdr hii vikhaaii diNdii hai| guruu jii nee prmaatmaa dii anNt smrthaa daa j'ikr krdee hooee kihaa hai, "hukmai aNdri sbbu koo baahri hukm n kooi| bbaav saaree iis'vr dee hukm dee aNdr hn us tooN baahr kuHjh vii nhiiN hai| aHgee uh pheer aakhdee hn, "joo tisu bbaavai sooii hooi" bbaav joo uh caahuNdaa hai, uh hii huNdaa hai| iis'vr dii iHchaa iHk daivii kaanuuNn hai joo saarii sris'ttii nuuN claauNdaa hai atee is prkaar uh smuuh rcnaa dii paalnnaa atee us upr niyNtrnn lii j'iNmeevaar hai| | nirbbau atee nirvair s'bd prmaatmaa dii s'aan atee s'ktii vHl is'aaraa krdee hn| prmaatmaa bbai rhit hai kiuNki uh srb srv s'ktiimaan hai| uh hr traaN dee vair atee burii bbaavnaa tooN rhit hai| uh sbb dee lii miHtr atee kripaalu hai| bbaaveeN prmaatmaa nuuN kii thaavaaN upr nirgunn ruup viHc citriaa giaa hai prNtuu uh asl viHc aneekaaN anupm gunnaaN daa bbNddaar hai| duusree s'bdaa viHc uh sgunn vii hai| murti pd daa s'aabdik arth hai avinaas'ii murt| pr kiuNki siHkh dhrm prmaatmaa nuuN niraakaar sviikaar krdaa hai, is lii is

Page #284
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 265 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal pd nuuN smeeN tooN atiit prm sHtaa dee arthaaN vic smjhnnaa caahiidaa hai| kaal pd daa arth hai, smaaN us daa arth maut vii huNdaa hai| bbaav prmaatmaa smeeN atee maut tooN pree hai| inhaaN arthaaN viHc prmaatmaa amr hai, sdiivii hai| ajuunii s'bd sNskrit ayoonii) daa arth hai paidaa naaN hoonn vaalaa| uh prmaatmaa dii avinaas'ii sdiivii prkritii daa suuck hai| ih vii kihaa giaa hai ki prmaatmaa daa naaN kooii pitaa hai naaN maataa| uh kisee hoor tooN paidaa nhiiN hooiaa| us daa naaN kooii aakaar hai, naaN kooii rNg hai atee naaN uh kisee vis'ees' vrnn daa hai| us nuuN bbuHkh piaas dii tkliiph nhiiN huNdii| uh sdaa sNtus'tt rhiNdaa hai, uh saariiaaN avsthaavaaN tooN mukt hai, joo jnm lainn vaaliaaN naal jurriiaaN hooiaaN hn| saibbN s'bd prmaatmaa dii svai-hooNd daa suuck hai| ih praakrit jaaN pNjaabii daa s'bd hai joo sNskrit dee svaiHbb tooN bnniaa hai| is daa arth ih hai ki uh svai tooN hii paidaa hooiaa hai| bbaav uh aapnnee aap tooN hii hooNd viHc aaiaa hai| uh ajnmiaa atee avinaas'ii hai| uh philaa kaarn hai jis tooN hr vstuu daa jnm hooiaa atee jis dii hooNd piHchee hoor kooii kaarn nhiiN| joo sdiivii hai, uh saibbN hai| | uh saariiaaN vstuuaaN daa jnmdaataa hai, uhnaaN dii hooNd daa kaarn hai atee kooii vii vstuu binhaaN kaarn nhiiN hai| sirph iis'vr hii binhaaN kaarn atee saibbN hai| joo iis'vr dii saibbN dee pkh atee usdii srv viaapktaa nuuN smjh laiNdaa hai, uh giaanii akhvaauNdaa hai| | muul mNtr viHc aaiaa aakhrii s'bd ih drsaauNdaa hai ki guruu kripaa (gurprsaadi) raahiiN hii prmaatmaa daa anubbv kiitaa jaa skdaa hai| prs'aadi pd daa arth hai kripaa, shaaitaa, dhiaan, toohphaa , iis'vr dee lii bboojn aadi| muul mNtr viHc us daa arth hai daivii

Page #285
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 266 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal kripaa, daivii khus'ii, kripaa, jaaN aas'iirvaad| guruu dii kripaa jaaN mihr jaaN ndri raahiiN hii viaktii muktii, shij atee aanNd dii praaptii kr skdaa hai| prmaatmaa dee drs'naaN naal hii jiiv nuuN aanNd dii praaptii huNdii hai| 10 11 siHkh vidvaan prsaadi daa arth kripaa, ndri krdee hn| ddaa: laal mnii joos'ii nee iisaaii dhrm atee siHkh dhrm aNdr ndri dee sNklp viHclee phrk nuuN smjhaaiaa hai| unhaaN daa mHt hai ki iisaaii dhrm viHc prsaadi iis'vr daa iHk gunn hai atee dhrm s'aastrii sNklp hai| iisaaii dhrm anusaar prmaatmaa binhaaN mNgee aapnnii mihr krdaa hai atee us dii mihr sdkaa paapii vii tur jaaNdee hn| prsaadi jaaN mihr daa sNklp bbgtii jaaN prmaatmaa prtii s'rdhaa naal jurriaa hooiaa hai| jd iis'vr prsNn huNdaa hai taaN uh apnnee bbgtaaN uHpr mihr krdaa hai| prsaadi daa arth hai kripaa, dyaa, rhim jaaN beentii| prsaadi daa arth hai, kisee tee kripaa jaaN rhim krnaa| s'rdhaaluu nuuN ajihee puNn krm krnee paiNdee hn jis naal prmaatmaa khus' hoovee| is prkaar ih spHs'tt hai ki iis'vr sgunn vii hai atee nirgunn vii| uh jgt daa sirjnhaar vii hai atee is rcnaa aNdr vidmaan vii| prNtuu uh is viakt sNsaar tooN atiit vii hai| siHkh dhrm anusaar bNdh ih iHk tHth hai ki sNsaarii jiiv krm bNdh dee kaarn aavaagvnn viHc phsee rhiNdee hn| is aavaagvnn daa ik vis'ees' philuu hai duHkh hai uh aapnnii mukt avsthaa tooN annjaann rhiNdee hn| ih mukt avsthaa daivii aanNd naal bbrpuur huNdii hai| bNdh-avsthaa viHc rhiNdiaaN uh is avsthaa viHcooN mukt hoonn daa rstaa vii nhiiN jaanndee| is agiaantaa kaarn uh aapnnee duHkh nuuN kii gunnaaN vdhaa laiNdee hn atee aapnnee aavaagvnn nuuN hoor lNmaaN kr laiNdee hn| sNkheep

Page #286
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 267 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / viHc is avsthaa nuuN bNdhn kihaa jaa skdaa hai| siHkh dhrm grNth viHc is bNdh, is dee kaarn atee ntiijiaaN daa bhut thaaN j'ikr kiitaa mildaa hai| siHkh dhrm anusaar is bNdh daa kaarn hNkaar jaaN humai hai, joo maaiaa tooN paidaa huNdaa hai| jee mnuHkh prmaatmaa dii iHchaa anusaar cHlee tee apnnaa hNkaar puurii traaN chHdd deevee taaN khudii mitt jaaveegii atee iis'vr anubbutii daa maarg khuHl jaaveegaa| hNkaar atee vidiaa dii guHthii kHtt deenn atee puurii traaN khtm kr deenn naal bNdh ns'tt hoo jaaNdaa hai kiuNki ih hii bNdh daa muul kaarn hn| | hNkaar dee kaarn mnuHkh paap krm krdaa hai joo us nuuN sNsaar viHc jnm-dr-jnm bbttkaauNdee hn| guruu naank dee anusaar hNkaar hii jiivaatmaa nuuN prmaatmaa tooN vHkh krdaa hai| humai sNsaar viHc aavaagvn daa kaarn bnndaa hai| siHkh guruu saahibaan dee anusaar humai adhiin jiiv aavaagvnn dee cHkr viHc piaa rhiNdaa hai| ih humai hii hai joo jiiv nuuN jnm atee maut, lainn atee deenn, praaptii atee khrcee aadi dee bNdhn viHc bNndii hai| humai adhiin mnuHkh sHc tee jhuutth booldaa hai, sHc atee jhuutth doohaaN dee prtii ikoo jihaa khiciaa jaaNdaa hai|12 humai dee kaarn hii jnm mrn daa cHkr bnniaa rhiNdaa hai| humai dee huNdiaaN prm sHt dii praaptii nhiiN hoo skdii| ik kthn anusaar: jiu aarvi loohaa paai bbNni ghrraaiiai|| tiu saaktu joonii paai bbvai bbvaaiiai // binu bujhai sbbu dukhu kmaavnnaa|| humai aavai jaai bbrmi bbulaavnnaa||13 is daa bbaav ih hai: "jiveeN loohee dee ttukrree aHg viHc suHttee jaann taaN uh ghul kee nvaaN aakaar lai laiNdee hn, isee prkaar maaiaa dee kaarn jiiv nuuN vaar vaar

Page #287
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 268 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / nveeN jnm hinn krnee paiNdee hn| s'bd nuuN smjhee binaaN uh duHkh hii duHkh ikHtthaa krdaa rhiNdaa hai| humai adhiin uh vaar vaar jnm laiNdaa hai atee bbrm viHc phsiaa rhiNdaa hai| vaas'naavaaN hr din prtii din vdhdiiaaN rhiNdiiaaN hn atee laalcii mnuHkh humai daa s'ikaar hoo jaaNdee hn| humai dee braabr viHc avidiaa jaaN agiaan nuuN rHkhiaa jaa skdaa hai| avidiaa sNsaarik iHchaavaaN atee lgaavaaN, dhn sNptii, snmaan, aaraam, s'ktii, istrii, puHtr aadi naal jurrii hooii hai atee ih mnmukh jiiv nuuN kaam, kroodh, loobb atee humai vHl khic lijaaNdii hai| avidiaa dee kaarn jiiv prmaatmaa nuuN bbuHl jaaNdaa hai atee asHt nuuN sHt mNn laiNdaa hai| ddblyuu. aic. maiklyoodd nee maaiaa dee buree kNmaaN vHl saaddaa dhiaan khiciaa hai| unhaaN daa aakhnnaa hai: agiaan viHc aNnh, bbrm atee bbuHl naal kuraahee piaa mnuHkh sNsaar daa mulaaNknn apnnee ddhNg naal krdaa hai| prNtuu ih maaiaa hai, kptt hai, chl hai, jhuutth hai, jaal hai atee is nuuN sc smjhnn dii sj'aa gNbbiir hai| is nuuN sc smjh kee mnuHkh dubidhaa daa s'ikaar hoo jaaNdaa hai| dubidhaa dii sthitii milaap daa viroodhaabbaas hai| ih mnmukh nuuN prmaatmaa naalooN beemukh, vHkh kr diNdii hai|15 joo jiiv sNsaarik vaas'naavaaN viHc rmiaa rhiNdaa hai atee paarlookik (giHdhiiaaN siHdhiiaaN) s'ktiiaaN dee cHkr viHc paiNdaa hai uh vii prmaatmaa nuuN bbuHl jaaNdaa hai atee jnm mrn daa cHkr lgaauNdaa rhiNdaa hai| maaiaa viHc ghiriaa, jhuutth vHl khiHciaa atee vaas'naavaaN daa khookhlaa kiitaa jiiv ajihee paap krm krdaa hai jihrree us nuuN aavaagvnn viHc phsaa diNdee hn| guruu jii khiNdee: | rNgi sNgi bikhiaa kee bboogaa in sNgi dh n jaanii|| hu sNcu hu khaataa sglii avdh bihaanii|| rhaau // 16

Page #288
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 269 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal aHgee ih vii kihaa giaa hai ki prmaatmaa prtii preem dii ghaatt vjooN saaree kNm hii bNdh daa kaarn bnndee hn: ree mn binu hri jh rcu th th bNdhn paahi|| jih bidh kthuu n chuuttiiai saakt teeuu kmaahi||17 agiaan atee vidiaa humai dii jrr hai| humai kaam, kroodh, loobb, mooh, ahNkaar aadi vikaar bbaavaaN nuuN jnm diNdii hai| ih vikaar bbaav vis'ee vaasnaa viHc lgaau vdhaauNdee hn atee joo sNsaar daa kaarn hn| unhaaN tooN duHkh dii utptii huNdii hai, uh adhiaatmik jiivn dee dus'mnn hn| | guruu jii nee kaam, kroodh, loobb, mooh atee ahNkaar nuuN pNj cooraaN dee ruup viHc vrnnn kiitaa hai|18 ih coor mnuHkh nuuN jnm mrn viHc phsaa kee rHkhdee hn| sNsaark jiivaaN aNdr ih maarriiaaN vaas'naavaaN kisee naa kisee ruup viHc huNdiiaaN hn atee unaaN tee sNjm rHkhnnaa aukhaa huNdaa hai| saaree sNsaarii jiiv, iHthooN tHk ki deevii deevtee, maanv atee dait saaree hii inhaaN cooraaN tooN luHttee gee hn| jiveeN guruu jii aakhdee hn ih pNj buraaiiaaN saaddee mn viHc chupiiaaN hooiiaaN hn| mmtaa caahee maataa-pitaa, ptnii-puHtr dii hoovee jaaN dhn sNptii aadi dii hoovee bNdhn daa kaarn huNdii hai| guruu jii nee kihaa hai ki 'maat, pitaa atee ih sNsaar maaiaa hai; puHtr, dhiiaaN atee istrii vii maaiaa hn; dikhaavee hit nibbaaiiaa dhaarmik rsmaaN vii maaiaa hn; mn aNdr puHtr, ptnii atee sNsaark vstaaN daa mooh sbb maaiaa hai|19 joo jiiv prmaatmaa nuuN bbuHl gee hn, iNdriiaaN dee vis'ee vikaaraaN viHc gltaan hn atee mn aNdr humai paal kee cldee hn uh mnmukh khee jaaNdee hn| jiiv dee mn aNdr humai daa hoonnaa us dee prmaatmaa tooN beemukh hoonn daa kaarn hai| guruu jii daa phurmaan hai ki

Page #289
mnmukh hmees'aa jnm mrn dee cHkr viHc piaa rhiNdaa hai atee iNjh khuaar huNdaa hai (mnmukh binsai aavai jaai)| 20 siHkh dhrm anusaar muktii: naam simrn bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 270 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal siHkh guruu saahibaan nee bNdhn tooN muktii daa raah vii dHsiaa hai| ih maarg avidiaa, humai atee hoor buraaiiaaN dee vinaas' dii mNg krdaa hai| ih rstaa jiivaatmaa dee prmaatmaa naal milaap daa rstaa hai| ih milaap prmaatmaa prtii preemaabbgtii dee saadhn raahiiN sNbbv hai| is lii siHkh dhrm asl viHc bbgtii maarg hai| iis'vr sbb tooN vHddaa araadhnaa yoog hai| is lii siHkh dhrm viHc muktii lii iis'vr dii bbgtii nuuN j'iaadaa mhHtvpuurn mNniaa giaa hai| is s'rdhaa bbgtii daa tHt ruup naam simrn hai| prmaatmaa dee naam daa lgaataar yaad krnaa hii simrn hai, kiuNki iis'vr niraakaar hai, us daa kooii aakaar jaaN ruup nhiiN hoo skdaa, is lii naamsimrn hii us dii yaad dee lii sbb tooN sukhaalaa saadhn hai| mHdh kaaliin sNt kviiaaN nee iHksur viHc ih vicaar prgtt kiitaa hai ki is klyug viHc naam simrn hii muktii daa saadhn hai| tulsii daas anusaar naam simrn daa phl klptruu brich dee phl dii niaaiiN hai| us daa kthn hai ki klyug viHc naam hii jiiv daa bblaa kr skdaa hai atee ks'tt hr skdaa hai|" siHkh guruuaaN nee vii is vicaar daa smrthn kiitaa hai| guruu teeg bhaadr nee kihaa hai ki klyug viHc naamsimrn dee raahiiN hii muktii praapt kiitii jaa skdii hai| bbaaii gurdaas vii isee vicaar dii haamii bbrdee hn atee khiNdee hn prmaatmaa dii bbgtii tooN binhaaN jiiv daa hoor kooii aasraa nhiiN| is lii klyug viHc naam hii ikoo ik yoog saadhn hai-klijug naavai kii vddiaaii| 22 -

Page #290
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 271 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal siHkh dhrm viHc preem naal iis'vr daa sHcaa naam (stinaam) lainnaa hii naamsimrn hai| ihoo stigur dii sikhiaa hai| iis'vr tooN chuHtt kooii duusraa s'aasvt tHt nhiiN hai| prmaatmaa dee naam viHc hii sdiivii sukh hai, muktii daa saadhn hai| is viHc sbb prkaar daa giaan, tp atee s'ktiiaaN smaaiiaaN hooiiaaN hn| aadi grNth viHc likhiaa hai "diaa, s'aaNtii, dhn, nauN niHdhiiaaN, siaannp, cmtkaar, tp, yoog aadi sbb naam simrn viHc hii hn| guruu dee as'iirvaad naal hii naam daa mhHtv smjh aauNdaa hai atee guruu sNsaar saagr dee lii jhaaj' dee smaan huNdaa hai| stigur raahiiN diHtaa atee aatmik ddsiplin naal simriaa stinaam hii prmaatmaa tiik phuNcaauNdaa hai| "naam viHc maiN rhiNdaa haaN, atee naam meeree mn viHc rhiNdaa hai, guruu dee binhaaN hneeraa rhiNdaa hai usdee s'bd binhaaN kooii prkaas' nhiiN huNdaa, guruu dee giaan tooN hii us daa prkaas' huNdaa hai"| 24 guruu daa s'bd atee naam jpnnaa dooheeN muktii dee muul maarg hn| doohaaN daa aapsii sNbNdh hai tee dooheeN hii prbbuu dii anubbuutii daa raah vikhaaunn vaalee hn| mnuHkh aneekaaN dhaarmik kNm kree, utsv mnaavee, grNth prrhee, daan, dyaa, tp, aadi kuliin gunnaaN daa abbiaas kree pr ih sbb stinaam dee jaap tooN hiinn hn| jaap taap giaan sbb dhiaanaa|| khtt saastr simriti vkhiaanu|| joog abbiaas krm dhrm kiriaa|| sgl tiaagi bn mdhee phiriaa|| anik prkaar kiiee bhu jtnaa|| puNn daan hoomee bhu rtnaa|| sriir kttaai hNmai kri raatii|| vrt neem krai bhu bbaatii|| 25 nhiiN tuliaa naam biicaar|| naank gurmukhi naamu jpiiai ik baar|| guruu naank daa vis'vaas hai ki saaree dhrmaaN vic prbbuu daa naam simrn srvootm hai| lgaataar naam simrn naal jiiv aapnnaa hirdaa pvitr kr skdaa hai| saaree kaarjaaN vicooN ih kaarj sbb tooN utm

Page #291
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 272 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hai|26 siHkh dhrm viHc naam simrn tee bbgtii dee hoor sbb ruupaaN tooN j'iaadaa j'oor diHtaa giaa hai| guruu nee kihaa hai iis'vr dee s'bd daa dhiaan prm suHkh daa kaarn hai| saiNkrree utsv vii iis'vr dee simrn dee braabr nhiiN hoo skdee|27 guruu naank nee ih vii kihaa hai ki joo guruu daa naam simrn nhiiN bbuHldaa uh mukt hoo jaaNdaa hai| 28 naam simrn jaaN s'bd simrn daa kii arth hai? kii ih iis'vr dee naam jaaN kisee hoor naaN daa vaar vaar duhraau hai| naam simrn daa bbaav prmaatmaa dee naam dii duhraaii maatr nhiiN sgooN hr avsthaa viHc us dee prtii smrpn atee hr smeeN atee hr thaaN, jiivn dee hr pl unhaaN dii hooNd daa anubbv krnaa hai| is viHc prmaatmaa dii puujaa atee us dii dilooN bbgtii s'aaml hai jis naal s'rdhaaluu prmaatmaa naal ik miktaa mhisuus krdaa hai| naam prmaatmaa dii s'aan atee us dee rhHs daa prtiik hai| naam simrn suNdrtaa, suurj dii anubbutii vrgaa hai jis daa biaan nhiiN kiitaa jaa skdaa hai| bbgtii dee nj'riiee raahiiN naam simrn daa abbiaas kiitaa jaa skdaa hai| s'bd jaaN naam asl viHc iHk mNtr hai jis nuuN guruu diNdaa hai| siHkh dhrm viHc guruu naank philee guruu hn jinhaaN nee ih mNtr diHtaa| unhaaN dii hii is prNpraa nuuN baakii nauN guruu saahibaan nee aHgee claaiaa| | is lii prmaatmaa anubbuutii atee muktii prkriaa viHc guruu daa bhut mhHtv hai| aadi grNth viHc j'ikr hai ki guruu dee drs'naaN naal muktii daa raah khuldaa hai|29 guruu nuuN maataa, pitaa, maalk atee deevaaN daa deev kihaa giaa hai|30 sHcee atee jhuutthee guruu dee vickaar phrk nuuN spHs'tt krn dee lii sikh dhrm viHc stigur pd vrtiaa giaa hai| stigur daa arth hai prmaatmaa vHlooN is sNsaar aNdr dhrm dee prcaar lii bbeejii gii vis'ees' hstii| guruu hneeree daa vinaas'k atee

Page #292
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 273 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / giaan daa prkaas'k huNdaa hai| uh prmaatmaa dii vddiaaii atee dhrm anusaar jiivn jaaNc jiunn dii sikhiaa diNdaa hai| | is prkaar guru jiivn dee aNdrlee rhHs nuuN jaanndaa hai| mnuHkh dee aNtr mn viHc uh iHk jyootii paidaa kr skdaa hai| binhaaN guruu daivii giaan sNbbv nhiiN| kroodh, kptt, laalc, aadi vikaar bbaavaaN nuuN guruu dii shaaitaa naal smaapt kiitaa jaa skdaa hai atee shij dii praaptii huNdii hai| guruu dee s'bd dee simrn naal hii philee jnm dee paap dhul jaaNdee hn| 31 | s'bd atee guruu viHc kooii phrk nhiiN hai, uh iHk hii hai| s'bd viHc guruu dee ruup dii jhlk disdii hai| bbaaii gurdaas nee kihaa hai guruu s'bd viHc hai atee s'bd hii guruu hai| | jd bbgt jaaN saadhk anhd s'bd viHc ciNtn krdaa hai, taaN us viHc guruu daa prkaas' prgtt huNdaa hai atee saariiaaN buraaiiaaN cliiaaN jaaNdiiaaN hn| anhd naad daa ih sidhaaNt buHdh mt dee sidhaaN atee hHtth yoogiiaaN viHc vii paaiaa jaaNdaa hai| | s'bd naam daa smaanaarthk hai atee hmees'aa guruu dee naal joorr diHtaa jaaNdaa hai, guruu daa s'bd| naath phirkee dee anusaar anhd s'bd naadhiin hai, ik rhHsmii dhuNn jis nuuN hHtth yoogii hii sunn skdee hn| iis'vr anubbuutii dee aakhrii plaaN viHc is dii anubbuutii huNdii hai| naam sHc daa smaanaarthk hai stinaam| stinaam dee prkaas' raahiiN hii hneeree daa prdaa duur kiitaa jaa skdaa hai: saacee naamu gur s'bdi viicaari|| gurmukhi saacee saacai drbaari||32 bbaaveeN siHkh dhrm s'aastr viHc hukmu ik keeNdrii sidhaaNt hai pr guruu saahibaan nee krm sidhaaNt nuuN vii sviikaar kiitaa hai| daivii iHchaa dee naal naal jiiv dii svai-iHchaa dii sNbbaavnaa nuuN vii sviikaariaa giaa

Page #293
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 274 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal hai| jpu jii viHc guruu nee kihaa hai ki krm hii suHkh duHkh atee uHc niic gtii daa kaarn bnndee hn| krmaaN sdkaa hii iis'vr dee aas'iirvaad raahiiN muktii paaii jaa skdii hai: eekaa surti jeetee hai jiia|| surti vihuunnaa kooi n kiia|| jeehii surti teehaa tin raahu // leekhaa ikoo aavhu jaahu // 33 pr iis'vr daa aas'iirvaad unhaa nuuN praapt huNdaa hai joo iis'vr dee hukm daa paalnn kree| guruu jii nee kihaa hai ki iis'vr daa aas'iirvaad unhaaN dee naal hai joo ik mn hoo kee prmaatmaa daa dhiaan krdee hn atee iNjh us dee dil viHc thaaN praapt kr laiNdee hn| 34 is prkaar siHkh dhrm daa krm sidhaaNt jiiv nuuN puurii trhaaN daivii hukm prtii smrpnn hoonn dii slaah diNdaa hai| muktii iis'vr dee aas'iirvaad tooN praapt kiitii jaa skdii hai, jis nuuN is jgt aNdr guruu s'bdaaN viHc prgtt krdaa hai| saadhk dii khud nuuN smst buraaiiaaN tooN mukt krn dii koos'is' vii is dee lii j'ruurii hai| prmaatmaa dii bbgtii raahiiN mnuHkh apnnaa jiivn pviHtr kr skdaa hai| krm bbgtii atee giaan daa sNbNdh siHkh dhrm viHc puraatn dhrmaaN dii prNpraa anusaar yoog diiaaN tiNn avsthaavaaN viHc aapsii sNbNdh deekhiaa jaa skdaa hai| buHdh nee giaan atee krm uHtee j'oor diHtaa, bbgvt giitaa nee giaan, krm atee bbgtii viHckaar sihtmNd sNbNdh sthaapt kiitee, puraatn upnis'dhaaN viHc vii ih vicaar biij ruup vic mildaa hai| kuHjh upnis'dhaaN nee brhm look viHc phuNcnn dee lii aatmaa jaaN brhm dee giaan nuuN hii kaaphii mNniaa hai| s'Nkr nee vii giaan nuuN mhHtv dee kee muktii praaptii lii aatm giaan nuuN sviikaar kiitaa hai| siHkh guruuaaN

Page #294
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 275 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal T nee bbgtii tee j'oor dee kee muktii hit ik bhupHkhii nj'riiaa ditaa hai siHkh dhrm anusaar yoogii daa sidhaaNt heetth likhee s'bdaaN viHc veekhiaa jaa skdaa hai: "sbr atee s'rm nuuN muNdraaN bnnaau, svai-maann nuuN saadhnaa nuuN piNddee tee mlnn vaalii raakh smjhoo, maut dii khuraak deeh nuuN aapnnaa coolaa mNnoo, atee s'rdhaa nuuN aapnnee jiivn daa aadhaar"| 35 siHkh dhrm anusaar bbgtii hii iis'vr dii praaptii daa saadhn hai| ih ik kism daa yoog hai joo s'rdhaaluu nuuN prmaatmaa naal joorrdaa hai| guruu saahibaan dee kthn arth bbrpuur atee preernaa sroot hn| joo jiiv bbgtii bbaavnaa dee naal guruu dee aakhee anusaar cldaa hai, uh iis'vr tHk phuNc jaaNdaa hai| bbgtii s'rdhaaluu paasooN guruu prtii puuraa smrpn atee daivii hukm dii puurii paalnnaa dii mNg krdii hai| s'rdhaaluu daivii iHchaa prtii kooii svaal nhiiN krdaa uh taaN prmaatmaa dee preem tooN hii sNtus'tt rhiNdaa hai| sHcii bbgtii guruu atee iis'vr viHc puurn vis'vaas nuuN j'ruurii mNndii hai atee sikh dhrm vii s'rdhaaluu paasooN prmaatmaa atee guruu prtii dduuNghii s'rdhaa dii mNg krdaa hai| iHk prsiHdh siHkh vidvaan nee kihaa hai, "guruu prtii guurrhii s'rdhaa sikh dhrm dii philii mNg hai"| preem daa sidhaaNt s'rdhaa atee bbgtii naal neerriuN jurriaa hooiaa hai| s'bd prbbuu praaptii hit preem dii mhHttaa nuuN ujaagr krdee hn: bbgti preem aaraadhitN scu piaas prm hitN|| billaap bill binNtiiaa sukh bbaai cit hitN // heetth likhee 37 is traaN asiiN veekhdee haaN ki preem bbgtii maarg daa ik j'ruurii tHt hai| guruu saahibaan nee daivii giaan tee j'oor diHtaa hai| sHcaa giaan, uhnaaN anusaar, guruu dee s'bd dee raahiiN prbbuu - praaptii daa hii duujaa naam hai| giaan saadhk dee lii iHk kripaan hai jis dee raahiiN uh aNdrlee

Page #295
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 276 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal dus'mnnaaN naal yuHdh krdaa hai| s'bd dee pairookaar dii tulnaa iHk kml naal kiitii gii hai joo paannii tooN uHtpNn huNdaa hai pr us naal lgaau nhiiN rHkhdaa bbaav (paannii tooN uHpr rhiNdaa hai| guruu naank deev daa kthn hai, ki jis trhaaN kNvl daa phuHl paannii viHc paidaa hoo kee vii paannii tooN abbij rhiNdaa hai, jis trhaaN ik bHtkh paannii viHc tairdii hooii vii aapnnee pNkhaaN nuuN giHlaa nhiiN hoonn diNdii, usee trhaaN jiiv nuuN vii sNsaar viHc vicrdiaaN ithooN dee aakrs'nnaaN tooN abbij rhi kee aapnnaa saaraa dhiaan s'bd uHpr rHkhnnaa caahiidaa hai|38| aNdrlee dus'mnn vikaar bbaav hn, joo iis'vr atee mnuHkh dee vickaar aglaa (rukaavtt) bnn kee khrree rhiNdee hn| unhaaN nuuN bbgtii dee raahiiN ns'tt kiitaa jaa skdaa hai| siHkh dhrm sNniaas dhrm nhiiN hai us viHc histh atee sNniaas dee viHc kooii spHs'tt bbeed reekhaa nhiiN vikhaaii diNdii| iHk siHkh pairookaar nuuN grhisth avsthaa viHc rhi kee cNgee aacrn atee iimaandaarii naal dhn kmaaunnaa caahiidaa hai| smaajik jiNmeevaariiaaN puuriiaaN krniiaaN caahiidiiaaN hn atee sriirk atee adhiaatmik j'ruurtaaN nuuN puuraa krnaa caahiidaa hai| muktii maarg daa naitik pHkh mnuHkh dee adhiaatmik jiivn viHc naitiktaa iHk j'ruurii tHt hai| naitiktaa viHc hirdee dii s'uHdhtaa atee srltaa s'aaml hai| guruu naitik aacrn tee vis'ees' j'oor diNdee hn| mnuHkh dii mhaantaa nuuN us dee naitik aacrn tooN prkhiaa jaaNdaa hai| mnuHkh nuuN sdaa sHc boolnnaa caahiidaa hai| atee sHc dii aNdr anubbuutii hoonnii caahiidii hai| ykiinn hii sHc mnuHkh dee hirdee aNdr hai| hirdee aNdr sHc dii anubbutii saariiaaN cNgiaaiiaaN daa tHt hai| sikh dhrm viHc sHc dii mhHttaa nuuN heetth likhee s'bd tooN vii smjhiaa jaa skdaa hai: scu sbbnaa hooi daaruu paap kddhai dhooi||

Page #296
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 277 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal | naank vkhaannai beentii jin scu plai hooi||39 siHkh dhrm bbaavee sNniaas jiivn tooN inkaar krdaa hai pr smaajik jiivn viHc sNniaas dee gunnaaN dii j'ruurt nuuN sviikaar kiitaa giaa hai| guruu naank nee histh jiivn dii prs'Nsaa kiitii hai atee unhaaN ajihee akhootii sNniaasiiaaN dii aloocnaa kiitii hai joo dusriaaN tee nirbbr rhi kee histhiiaaN uHpr boojh bnndee hn| guruu jii nee kihaa sNsaar nuuN chHddnn dii bjaaee saanuuN sNsaariktaa chHddnnii caahiidii hai atee bbikhiaa mNgnn dii bjaaee saanuuN iis'vr daa preem mNgnnaa caahiidaa hai| iis'vr dii khooj krn vaalee dee lii dyaa, khimaa, sHc, sNtookh, preem, s'rdhaa, shins'ktii aadi gunnaaN nuuN grhinn krnaa caahiidaa hai| jneeu dhaarii braahmnnaaN nuuN sNboodhn krdee hoo unhaaN kihaa hai: diaa kpaah sNtookhu suutu jtu gNddhii stu vttu|| eehu jneeuu jiia kaa hii t paaNddee ghtu|| n eehu tuttai n mlu lgai naa eehu jlai n jaai|| dhNnu su maanns naankaa joo gli clee paai // 40 siHkh guruuaaN nee tiaag atee vairaag dii prsNsaa kiitii hai| iis'vr praaptii krn vaalee saadhk dee lii sNsaarik lgaau tooN vairaagii rhinnaa caahiidaa hai| aNjn maahi nirNjni rhiiaa joog jugti iv paaiiai|41 nimrtaa atee khimaa nuuN vii siHkh dhrm viHc kaaphii sraahiaa giaa hai| nimrtaa, sHc, preem atee bbgtii dee hoonn tee hii muktii sNbbv hai| shij avsthaa nuuN j'ruurii mNniaa giaa hai| guruu goobiNd siNgh jii nee kihaa hai ki mnuHkh nuuN ghHtt khaannaa caahiidaa hai, ghHtt saunnaa caahiidaa hai atee preem, rhim dil atee khimaavaan hoonnaa caahiidaa hai| guruu naank dee anusaar aatm sNjm, smyk giaan, daivii giaan, iis'vr bbai, tHp, iis'vr preem, naam simrn aadi gunn jiiv nuuN prmaatmaa dii mihr daa paatr bnnn viHc shaaii huNdee hn|

Page #297
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 278 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / gurmukh: ik aadrs' jiiv guruu atee siHkh inhaaN doo khNbbiaaN tee siHkh dhrm daa vivhaarik ddhaaNcaa khrraa hai| guruu raah drsaaunn vaalaa, miHtr atee daars'nik hai| us diiaaN siHkhiaavaaN dhaarmik saadhnaavaaN dii bbuumikaa hai, siHkh us daa pairookaar hai| joo iis'vr vHl muHkh rkhdaa hai, guruu prtii smrpit hai, jis daa aacrn s'udh atee s'rdhaa vaalaa hai atee birtii dhaarmik hai uh gurmukh hai| aadi grNth viHc sHcee siHkh nuuN gurmukh kihaa giaa hai| uh svai iHchaa naal guruu dii sikhiaa uHpr cldaa hai| uh ik aadrs' mnuHkh huNdaa hai joo sHc cNgiaaii atee aatmik s'aaNtii dii muurt huNdaa hai| gurmti daa pairookaar gurmukh akhvaauNdaa hai| gurmti guruu daa maarg hai| jihrraa sikh lii prbbuu praaptii hit aadrs' maarg hai| hr ik gurmukh dee lii iis'vr anubbutii hit heetth likhee gunnaaN daa abbiaas krnaa jruurii hai; sHc, sNtookh, vicaar, dyaa, dhrm, daan, s'rdhaa, shinns'ktii, sNjm, khimaa, nimrtaa, seevaa, preem, giaan atee kaarj|42 | guruu naank dee anusaar gurmukh s'aas'vt aanNd atee s'aaNtii atee muktii daa bboognn vaalaa huNdaa hai| pr mnmukh sNsaarik vaasnaavaaN viHc ghiriaa rhiNdaa hai| us dee mn viHc adhiaatmik kdraaN daa kooii mhHtv nhiiN huNdaa| uh sdaa sriirk bboogaaN viHc gltaan rhiNdaa hai| gurmukh nuuN daivii giaan haasl huNdaa hai| prmaatmaa dii hooNd atee guruu viHc us daa attuHtt vis'vaas huNdaa hai| gurmukh hmees'aa ajaadii atee aanNd dii avsthaa viHc rhiNdaa hai jdooN ki mnmukh aavaagvnn dee cHkr viHc duHkh bboogdaa hai| naitik pHkhooN sNpNn gurmukh nuuN jiivn mukt vii kihaa giaa hai| jiivn mukt tooN bbaav hai is jiivn viHc rhiNdiaaN hooiaaN mukt

Page #298
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 279 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal avsthaa dii praaptii| uh sHc, pviHtrtaa, bbgtii atee preem jihee gunnaaN dii muurt huNdaa hai| uh us yoogii tooN j'iaadaa mhaan hai joo sNniaasii jiivn dii asliiat nuuN smjhee binhaaN hii us nuuN dhaarn krdaa hai| guruu naank dee anusaar muktii dii praaptii histh avsthaa viHc rhiNdee hooee vii sHc atee iis'vr dee dhiaan raahiiN hoo skdii hai| bbikhiaa daa paatr, jttaa juutt, cttaaii aadi baahrlee ciNn viarth huNdee hn kiuNki inhaaN ciNnhaaN dee phinnn naal vis'ee vikaar vaalee bbaavaaN nuuN kaabuu nhiiN kiitaa jaa skdaa| guruu dee s'bd atee iis'vr dii aagiaa uHpr apnnaa dhiaan keeNdrt krnaa caahiidaa hai| | dhaarmik saadhnaa dee pHkh guruu naank deev aapnnii rcnaa "jpu" viHc dhaarmik saadhnaa dii viaakhiaa pNj bbaagaaN viHc krdee hn| guruu jii duaaraa vrtee gee s'bd khNdd nuuN vibbiNn vidvaanaaN nee vHkh vHkh trhaaN smjhnn daa ytn kiitaa hai| khNdd daa arth hai hiHsaa, bbaag, saiks'n jaaN adhiaai| "jpu jii" viHc drsaaee gee pNj khNdd is prkaar hn: 1. dhrm khNdd 2. giaan khNdd 3. srm khNdd 4. krm khNdd 5. sHc khNdd| dhaarmik jiivn daa philaa khNdd hai dhrm khNdd| ih naitik atee dhaarmik sNskritii daa kheetr hai| guruu nee is dhrtii nuuN dhrms'aalaa (dhrmii jiivn jiunn dii thaaN) kihaa hai| hr mnuHkh nee apnnee krmaaN dee anusaar leekhaa deennaa hai| guruu jii anusaar: scaa aapi scaa drbaaru|| tithai soohni pNc prvaannu|| ndrii krmi pvai niisaannu|| kc pkaaii oothai paai|| naank giaa jaapai jaai|| dhrm khNdd kaa eehoo dhrmu||43

Page #299
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 280 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal giaan khNdd viHc giaan dii j'ruurt nuuN dHsiaa giaa hai iHthee giaan daa arth hai bibeek buHdhii| is daa bbaavaarth gurbaannii daa giaan hai pr prmaatmaa daa giaan hii muktii dilaa skdaa hai| srm s'bd sNskrit s'm (mihnt) nuuN prgtt krdaa hai| us daa sNbNdh arbii s'bd s'rm (lHjaa) tooN nhiiN hai| dhaarmik adhiaatmik saadhnaa ik koos'is' hai adhiaatmk udees' dii praaptii hit| krm khNdd daa anuvaad krdiaaN kii vidvaanaaN nee krm daa arth kripaa kiitaa hai| pr is daa asl arth kaarj, krm hoonnaa caahiidaa hai| guruu naank deev jii nee pviHtr bbgtii dee lii kaarjs'iil hoonn tee j'oor diHtaa hai| mnuHkh iis'vr dee aas'iirvaad tooN td hii s'ktiivaan huNdaa hai jd uh bbgtii bbaavnaa vic rNg kee pvitr kaarj krdaa hai| saadhk dee dhaarmik jiivn aakhrii prraaa sHckhNdd hai| ithee sHc s'bd prm sHtaa daa smaanaarthk hai| is avsthaa dii tulnaa upnis'dhaaN viHc turiiaa avsthaa atee boodhiiaaN viHc shij avsthaa naal kiitii jaa skdii hai| guruu naank jii tee kbiir nee is nuuN suNn smaadhii kihaa hai| muktii daa saadhk apnnii saadhnaa is avsthaa viHc phuNc kee puurii krdaa hai| guruu naank deev aakhdee hn ki nirNkaar prbbuu sc khNdd viHc vsdaa hai 'sHc khNdd vsai nirNkaar"| 44 siHkh dhrm viHc muktii daa sruup siHkh saahit viHc muktii dee lii aneekaaN s'bdaaN daa pryoog hooiaa hai-muktii, mookh, nirvaan, nirvaanpd, nirbbaipd aadi| bbaaii gurdaas nee muktii dee lii 'mukt pdaarth' kihaa hai| bbvjl tooN paar hoonnaa atee jnm mrn dee cHkr nuuN khtm krnaa hii muktii hai| muktii viHc dubidhaa atee roog puurn ruup viHc s'aaNt hoo jaaNdee hn| 45 siHkh dhrm muktii atee svrg viHc phrk krdaa hai| bbgtii daa udees' iHthee svrg praaptii nhiiN sgooN iis'vr anubbuutii hai| mukt

Page #300
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 281 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal avsthaa nuuN aam taur tee iHthee shij jaaN suNn kihaa giaa hai| shij daa arth hai - kudrtii jis nuuN sbb tooN philaaN buHdh sidhaaN nee shijyaan dee hvaalee viHc pryoog kiitaa sii| suNn ( s'uuny) s'bd s'uuny nuuN prkaas't krdaa hai| maadhmik boodh acaariaa nee s'uuny s'bd daa pryoog srvuHc sHtaa dii anubbuutii dee hvaalee viHc kiitaa hai| usee nuuN s'Nkr aacaariaa atee kumaaril nee suNnyvaad kihaa hai| asliiat suny akhvaauNdii hai kiuNki us viHc dvait dii annhooNd rhiNdii hai| asiiN piHchee veekhiaa ki guruu naank dris'ttii dii utptii tooN philaaN iis'vr nuuN suNn smaadhii dee ruup viHc vrnnn krdee hn| is prkaar suuniiytaa atee subbaaviktaa nirvaan dee doo prmuHkh tHt hn| | s'uuny s'bd naaNh vaack hai atee prm-sHtaa baaree s'bdaaN jaaN vicaardhaaraa raahiiN biaan naa kiitee jaa sknn baaree is'aaraa krdaa hai| atee is dee ultt shij pd haaN vaack hai joo prm-sHtaa dii nj'diikii vHl is'aaraa krdaa hai atee ih vii dsdaa hai ki is prm sHtaa dii anubbuutii sNbbv hai| bbgtii daa maarg shij maarg hai| is naal shij avsthaa dii praaptii vdheeree sookhii hoo jaaNdii hai| prm sHtaa dee subbaaa dii trhaaN hii muktii dee subbaaa dii viaakhiaa kr sknnii vii sNbbv nhiiN| ik jiivn mukt viaktii diiaaN praaptiiaaN dee haaN pHkhii atee naaN pHkhii pHkhaaN nuuN vicaarn uprNt asiiN ih aNdaaj'aa lgaa skdee haaN ki muktii kii hai| mukt jiiv s'aaNtii, suHkh, aanNd, atee sNtookh daa anubbv krdaa hai| is iNthaa aanNd dii avsthaa nuuN guruu saahib nee unmn avsthaa kihaa hai| jihrree viaktii prmaatmaa dii sHcii bbgtii raahiiN suNnsmaadh viHc phuNc jaaNdee hn uh is unmn avsthaa bbaav sNpuurn aanNd maann skdee hn (suNn smaadh naam rs maatee)| ih hairaaniikun sthitii hai joo s'bdaaN viHc bNnhee jaa sknnii sNbbv nhiiN (khnu n jaaii

Page #301
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 282 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal acrj bismaad)|46 iis'vr daa naaNh vaack pHkh suNn s'bd naal vrnnn kiitaa giaa hai| jihrraa is gHl vHl is'aaraa krdaa hai ki prmaatmaa daa sNklp dee sknnaa sNbbv nhiiN| asl viHc prmaatmaa nuuN s'bdaaN viHc bNnh sknnaa asNbbv hai| bbaaii gurdaas nee prm sHtaa nuuN niraakaar, nirNkaar atee niraadhaar aakhiaa hai|47 prm sHtaa dee is ruup nuuN hii suNn smaadh kihaa giaa hai| vais'nv dhrm dii trhaaN siHkh dhrm viHc vii jiivaatmaa atee prmaatmaa dee meel nuuN muktii kihaa giaa hai| kbiir nee is mhHtvpuurn pl nuuN suNn daa suNn viHc mil jaannaa kihaa hai, jdki guru teeg' bhaadr nee us nuuN paannii daa paannii viHc iHk hoo jaannaa mNniaa hai| 48 maikaaliph nee is daa vrnnn is prkaar kiitaa hai:| prmaatmaa iHk asiim saagr hai tee jiivaatmaa ik glaas viHc paaiaa paannii joo akhiir saagr viHc mil jaaNdaa hai| glaas iHk sukhm sriir hai jis nee aatmaa nuuN ddhkiaa hooiaa hai| jee glaas ttuHtt jaaNdaa hai taaN us daa paannii smuNdr viHc mil jaaNdaa hai| nirvaan dii ihoo viaakhiaa hai|49 . | muktii diiaaN kismaaN bbaart diiaaN saariiaaN dhaarmik prNpraavaaN viHc jiivn muktii atee videeh muktii dee viHc phrk spHs'tt kiitaa giaa hai| buHdh, arhr, siHdh, atee s'uHdh jihee pd mukt dee smaanaarthii hn| jihrraa viaktii is sNsaar viHc jiivn btiit krdee smeeN muktii praapt kr laiNdaa hai| us avsthaa nuuN jiivn muktii khiNdee hn| ajihii s'khsiat sbb prkaar diiaaN vaas'naavaaN atee buraaiiaaN tooN mukt huNdii hai| sNsaar viHc rhiNdee hooee vii uh sNsaark mooh tooN nirleep rhiNdaa hai| ajihee viaktii dii tulnaa paannii viHc paidaa hooee pr paannii tooN nirleep kml

Page #302
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 283 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal naal kiitii gii hai| us daa mn, bcn atee kaaiaa s'uHdh rhiNdee hn| jiivn muktii daa sidhaaNt sbb tooN philaaN jain atee buHdh prNpraavaaN naal sNbNdht mhaatmaavaaN nee pees' kiitaa hai| s'aaky munii buHdh atee mhaaviir is mukt avsthaa viHc kii saalaaN tHk rhee hn| jiivn mukt dee ih sbb tooN praaciin udaahrnn hn| aneekaaN arhtaaN nee is prkaar dii jiivn muktii nuuN sriir chHddnn tooN philaaN praapt kiitaa| paalii dhmpd viHc ajihee doo bNd mildee hn, jinhaaN viHc jiivn mukt daa svruup diHtaa giaa hai| ik bNd viHc kihaa giaa hai ki jiivn mukt uh hn jinhaaN dee sbb paap dhootee gee hn atee uh pviHtr tee mukt hn haalaaN ki uh haalee is sNsaar viHc vicr rhee huNdee hn|50 duusree bNd viHc jiivn mukt dee vivhaar daa vrnnn krdee hooee dsiaa giaa hai ki uh mn, bcn atee krm tooN pviHtr huNdee hn atee unhaaN nee shii giaan raahiiN muktii praapt kr lii huNdii hai| bbgvt giitaa viHc iHk munii daa vrnnn aaiaa hai, jis dii koodh aadi saariiaaN vaasnaavaaN smaapt hoo giiaaN hn| us nuuN sdaa mukt kihaa giaa hai|52 buHdh suutraaN atee s'aastraaN viHc aaee boodhii sHtv dee criHtr vii jiivn muktii dii saadhnaa viHc rNgiiaaN s'khsiiataaN vHl is'aaraa krdee hn| asiiN philaaN vii veekh cuHkee haaN ki buHdh dhrm viHc doo prkaar daa nirvaan mNniaa giaa hai| jain dhrm viHc vii isee prkaar daa vrnnn mildaa hai| uHthee syoog keevlii, arht, tiirthNkr nuuN jiivn mukt mNniaa giaa hai atee siHdhuu nuuN videeh mukt kihaa jaa skdaa hai| mHdh kaal viHc muktaa upnis'dh viHc kihaa giaa hai ki 108 upnis'dhaaN dee adhiain tooN jiivn mukt avsthaa paaii jaa skdii

Page #303
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 284 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal iHthee saanuuN mnn atee aastk prNpraavaaN viHc muktii dee sidhaaNtaaN aNdrlee phrk nuuN smjhnnaa j'ruurii hai| mnn prNpraa daa muktii sidhaaNt aniis'vrvaadii sidhaaNt hai| jain atee buHdh dhrm dee is sidhaaNt daa asiiN yoog sthaan tee vrnnn kr cuHkee haaN| aastk prNpraavaaN viHc muktii dee sidhaaNt nuuN smjhnn lii saanuuN sNbNdht prNpraa viHc prmaatmaa dee sNklp nuuN smjhnnaa pveegaa| aastk prNpraa dee is pHkh tooN hii paaraanNd sutr khiNdaa hai ki syoopaasy drs'n prmaatmaa dii anubbuutii hii jiivn muktii hai| s'bd klpdruum viHc vii "akhil bNdh rhitoo nis'tthaa aakh kee jiivn mukt dee svruup nuuN pees' kiitaa giaa hai| iHthee ih vii vrnnn yoog hai ki jiivn muktii viveek viHc jiivn muktii praapt krn dee tiNn ddhNgaaN nuuN spHs'tt kiitaa giaa hai - tHt giaan, mnoonaas' atee vaasnaaks'y // nooveeN siHkh guruu teeg' bhaadr dii baannii viHc saanuuN jiivn mukt daa citrnn mildaa hai| uh khiNdee hn: saadhoo mn kaa maanu tiaagu // kaamu kroodhu sNgti durjn kii / taatee ahinis bbaagu // rhaau // sukh dukhu doonoo sm kri jaanai auru maanu apmaanaa // hrkh soog tee rhai atiitaa tini jgi ttu pchaanaa|| ustti niNdaa doouu tiaagai khoojai pdu nirbaanaa|| jn naank ihu kheelu ktthnu hai kinhuuN gurmukhi jaanaa||53 bbaav, joo viaktii kroodh, vaasnaa aadi tooN mukt hoovee, js-apjs tooN duur hoovee suHkh-duHkh viHc iHk smaan hoovee, prmaatmaa dii aagiaa viHc hoovee, uh nirvaan maarg khooj laiNdaa hai| ajihaa viaktii mukt aakhiaa jaannaa caahiidaa hai| uh humai, mooh, lgaau aadi tooN mukt rhiNdaa hai| guruu teeg bhaadr dee anusaar uh mukt hai jis dee hirdee

Page #304
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 285 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal viHc iis'vr daa nivaas hoovee| jihrraa duHkh suHkh tooN atiit hoovee| uh prmaatmaa daa hii ruup hoo jaaNdaa hai| suHkh duHkh, svrg nrk, amrit j'hir, soonaa taaNbaa, snmaan apmaan, aadi viHc joo iHk saar rhiNdaa hai uh hii iis'vr dii anubbuutii praapt kr skdaa hai| loobb, laalc aadi tooN mukt mnuHkh hii giaanvaack atee mukt mNniaa jaaNdaa hai| guruu teeg' bhaadr jii khiNdee hn ki ajihee viaktii dee dil aNdr prmaatmaa daa vaas huNdaa hai, us daa mn s'iis'ee dii trhaaN saaph huNdaa hai atee uh duHkh suHkh nuuN ik smaan jaanndaa hai| 54 jiivn mukt daa aadrs' boodhii stv dee smaan hai joo mnuHkhtaa dee lii kNm krdaa hai| boodhii stv uh hai joo sbb iHchaavaaN tooN mukt hai jis nee saaree vikaar khtm kr lee hn atee jis nee saaree sNsaar nuuN mukt krn daa sNklp lai liaa hai| uh suHkh duHkh, maan apmaan, laabb haanii aadi nuuN ik smaan smjhdaa hai| dus'mnn miHtr, soonaa miHttii us lii braabr hn| sNsaar us lii naas'vaan hai| uh sHc atee krunnaa dii muurt hai| uh khud taaN sNsaar tooN mukt hoo hii giaa hai atee uh saaree sNsaar nuuN mukt krn daa updees' diNdaa hai| is vicaardhaaraa nuuN guruu grNth saahib viHc drj heetth likhee s'bd vii prgtt krdee hn: hrkhu soogu jaa kai nhiiN bairii miit smaani|| khu naank suni ree mnaa mukti taahi tai jaani|| bbai kaahuu koo deet nhi nhi bbai maant aan|| khu naank suni ree mnaa giaanii taahi bkhaani|| guruu teeg' bhaadr dee ih pd spHs'tt drsaauNdee hn ki siHkh dhrm dee muktii dee sidhaaNt anusaar mukt viaktii ik pviHtr s'khsiiat huNdii hai joo hr kism dee paap atee buraaii tooN beelaag hoovee atee jis nee prmaatmaa paasooN s'aaNtii lHbb lii hoovee| 55

Page #305
hvaalee: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 286 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal s'rii guruu grNth saahib bbaag 3, pNnaa 1035 uhii bbaag 4, pNnaa 1215 aim. ee. maikaaliph, dii siHkh riliijn, vooliam 1, bbuumikaa pNnaa 73 vaaraaN bbaaii gurdaas, triloocn siNgh, thiioolooj'ikl kNsaiptts aaph siHkhij'm pNjaabii yuuniivrsittii 1969, pNnaa 53 s'rii guruu grNth saahib bbaag 1 pNnaa 4 is vicaar lii maiN ddaa: laalmnnii joos'ii naal hooee vicaar vttaaNdree lii unhaaN daa rinnii haaN s'rii guruu grNth saahib pNnaa 1243 : joos'ii anusaar saibbN (svaibbuu) s'bd philaaN hii "sdhrmpuNdrikaasuut" viHc vrtiaa giaa mildaa hai| 10. s'rii guruu grNth saahib pNnaa 841 11. uhii pNnaa 289 12. uhii pNnaa 466 13. uhii pNnaa 752 14. uhii pNnaa 20 15. guruu naank aiNdd daa siHkh riliijn, pNnaa 181 16. s'rii guruu grNth saahib pNnaa 242 17. uhii pNnaa 241 18. uhii pNnaa 120 19. aim. ee. maikaaliph, dii siHkh riliijn, vooliam 1, bbuumikaa pNnaa 316 20. s'rii guruu grNth saahib pNnaa 937

Page #306
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 287 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 21. raamcrit maans, pNnaa 11 - 14, aadi grNth bbaag 3 pNnaa 831 22. "vaaraaN bbaaii gurdaas' 1, 16 23. srii guru grNth saahib pNnaa 295 24. uhii pNnaa 54 25. uhii pNnaa 265 26. uhii pNnaa 266 27. dii siHkh riliijn vooliam 1, pNnaa 273 28. uhii pNnaa 275 29. srii guruu grNth saahib pNnaa 361 30. uhii pNnaa 262 31. uhii pNnaa 1165 32. uhii pNnaa 335 33. uhii pNnaa 24 - 25 34. uhii pNnaa 20. 35. maikaaliiph pNnaa 212 36. bbaaii joodh siNgh laikcrj aan s'rii guruu grNth saahib pNnaa 52 37. srii guruu grNth saahib pNnaa 505, maiklaaudd pNnaa 213 38. maikaaliph pNnaa 171 39. srii guruu grNth saahib pNnaa 468 40. uhii pNnaa 471 41. uhii pNnaa 730 42. tuloocn siNgh, guruu naankj' riliijnj in guru naank hij' laaiiph, ttaaiim aiNdd ttiicigj' pNnaa 97 43. "jaapu (jii)" purrii 34 - 35 44. uhii purrii 35 - 37

Page #307
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 288 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 45. vaaraaN bbaaii gurdaas, 1 - 1 46. srii guruu grNth saahib pNnaa 91, 298, 780, 1034 47. vaaraaN bbaaii gurdaas' pNnaa 231 48. "kbiir grNthaavlii" pNnaa 206, guruu teeg' bhaadr jii daa saurtth raag vic drj ik s'bd 49. maikaaliph, saiNcii - 1, bbumikaa pNnaa 78 50. "dhHmpd) bNd 89 . 51. uhii bNd 96 52. bbgvt giitaa, 5, 28 53. srii guru grNth saahib pNnaa 219 54. uhii pNnaa 220 55. uhii pNnaa 1426 - 27

Page #308
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 289 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 8. saar aNt viHc asiiN is adhiain nuuN iHthee hii chHdd rhee haaN| piHchlee adhiainaa viHc asiiN yoog jghaa 'tee vaidik, jain, buHdh atee siHkh inhaaN caar prmuHkh bbaartii prNpraavaaN dee anusaar muktii dee sidhaaNt nuuN pees' kiitaa hai| asiiN ih nhiiN aakh skdee ki saaddaa adhiain visthaar atee gNbbiir hai| ih vis'aa bhut prkaar dii smgrii naal bbriaa hooiaa hai| is nuuN puuraa krn lii bhut saaree vidvaanaaN nuuN bhut saalaaN tHk lgaataar mihnt krn dii j'ruurt hai| iHthee ih aakhnn dii j'ruurt nhiiN ki muktii daa aadrs' buHdhii daa vis'aa nhiiN hai| ih adhiaatmik atee gupt atee s'rees'tth aadrs' hai, vivhaark atee anubbv vaalaa hai| praaciin bbaartii ris'iiaaN mhaaris'iiaaN nee is daa puurn ruup viHc jaaN aaNs'k ruup viHc anubbv kiitaa hai| iHk aadhunik vidiaarthii taaN is aadrs' nuuN adhiain krn atee smjhnn dii koos'is' krdaa hai| muktii dii naa vrnnnyoogtaa muktii prm sHc dii anubbuutii daa vis'aa hai, aatm jaagrnn daa kheetr hai, is look viHc anubbv krnyoog hai| ih iHk ajihii avsthaa hai, jiHthee aavaagmn, jnm mrn daa kooii prs'n nhiiN uHtthdaa| ih vrnnn tooN baahr hai, jd kooii nirvaan viHc prvees' krdaa hai, td us dee svruup nuuN jaanndaa hai| upnis'dhaaN dee anusaar nirvaan daa svruup s'bdaaN, prtiikaaN atee tr dii s'reennii raahiiN vrnnn nhiiN hoo skdaa| uh taaN brrrhm giaan hai, puurn s'uHdh hai, nirgunn - sgunn hai, pheer vii vrnnn tooN baahr hai, ciNtn tooN baahr hai| s'Nkr dee anusaar muktii aatmaa dii anubbuutii hai atee uh krm dee smaan hai|

Page #309
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 290 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal , aatmaa dii prkritii daa vrnnn nhiiN kiitaa jaa skdaa, kiuNki vrnnn kisee pHkhooN huNdee hn atee puurn s'uHdh aatmaa is vrnnn tooN pree hai| buHdh dhrm dee anusaar ih srvuHc sHc gNbbiir hai, usdaa veekhnnaa smjhnnaa ktthin hai, srvuHc hai, suukhm hai, gupt hai, atee uh tHd hii jaanniaa jaaNdaa hai| jd kooii us viHc prvees' krdaa hai, kiuNki srvuHc sHc ciNtn tooN baahr hai| us dee saaree vrnnn ikaaNgii hoonngee| iHthooN tHk ki bbgvaan buHdh vii us daa puurn buHdh nhiiN kr skee jis nuuN unhaaN veekhiaa jaanniaa sii| nirvaan ki hai, us nuuN kooii smjh nhiiN skiaa| uh ciNtn tooN baahr hai atee vrnnn tooN baahr hai| I jain dhrm dee anusaar muktii krmaaN tooN aatmaa dii aatmaa daa aaj'aad hoo jaannaa hai| ih iHk naa ciNtnyoog gunn hai, mukt aatmaa s'aasvt suHkh asiim giaan atee s'ktii atee puurntaa daa anubbv krdaa hai| ih iHk ajihii avsthaa hai joo mn tee baannii duaaraa jaannii jaa skdii hai| siHkh guruuaaN nee vii us nuuN vrnnn tooN baahr mNniaa hai| muktii daa aadrs' tee bbautikvaad bbaartii dhaarmik prNpraavaaN, bbautikvaad atee prkritiik vigiaan tooN ultt hai| us daa gupt vis'aa s'uHdh vigiaank prvritii tooN bbiNn hai| naastik atee bbautikvaadii dee lii ih sviikaar nhiiN hai| aHj dee dris'ttiikoonn atee muHlaaN viHc privrtn aa giaa hai, aadhunik bbautikvaadii is gupt tHt nuuN kiveeN sviikaar kr skdaa hai| vigiaanvaadii is yuHg viHc aadrs'vaad tooN naastikvaad dii prvritii vHl j'iaadaa vHdh rhii hai atee boodhikvaad chaa rihaa hai| is viHc kooii s'Hk nhiiN hai ki adhunik mnuHkh nee vigiaan dee kheetr viHc bhut j'iaadaa trHkii kiitii hai atee us daa bbautikvaadii dris'ttiikoonn dduuNghaa hooiaa hai| pr is dee baavjuud uh duHkh, ciNtaa atee

Page #310
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 291 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / ks'ttaaN tooN mukt nhiiN hoo skiaa hai| vigiaan saanuuN sriirk suHkh dee skdaa hai, pr uh aNdrlii s'aaNtii atee sNtookh nhiiN dee skdaa| saaddii bbautik smirtii atee boodhiktaa nee maansik s'aaNtii deenn dee kheetr viHc kujh nhiiN kiitaa sgooN us nuuN aatmaa dii s'aaNt kritii nuuN saaddee tooN khooh liaa hai| jd tHk ih sbb rheegaa, tHd tHk asiiN apnnee aNdrlii aavaaj' nhiiN sunn skdee| aHj daa bbautikvaadii mnuHkh adhiaatmik sHc atee suNdrtaa tooN beemuHkh hoo rihaa hai| | praaciin sNniaas prNpraa atee aatmanubbuutii ih j'aahr tHt hai ki saaddii saarii praaciin bbaartii prNpraavaaN daa ki mnuHkh nuuN sNniaas saadhnaaN raahiiN srvuHc sHtaa daa anubbv krnaa caahiidaa hai| aatmaa dee saaree vikaar bbaavaaN dee ns'tt hoonn tooN vii ih sthitii aa skdii hai| aatmvaadii prNpraa ih sviikaar nhiiN krdiiaaN hn ki asliat aatmaa aanNd atee duHkh tooN pree hai| ih giaan atee suHkh daa keeNdr hai aatm giaan tooN vHdh kee kooii duusraa giaan nhiiN hai| aNtr aatmaa tooN khaas kooii duusraa ghinnaa nhiiN hai, aNdrlee suHkh tooN vHdh kee kooii dusraa suHkh nhiiN hai| is prkaar mnuHkh daa srvuHc aadrs' is sNsaar tooN muktii praapt krnaa atee sNniaas raahiiN aNtr aatmaa dii anubbutii paaunnaa hai| saaddiiaaN puuraatn prNpraavaaN nee sHmiak giaan atee sHc dii anubbuutii nuuN muktii praapt krn daa saadhn mNniaa hai| dhrmaaN dee tulnaatmk adhiain dii j'ruurt asiiN is soodh prbNdh viHc praaciin bbaartii prNpraavaaN dee jinhaaN drs'naaN nuuN pees' kiitaa hai| uh sviikaaryoog atee asviikaaryoog hoo skdee hn| udaahrn vHjooN krm atee punr jnm daa sidhaaNt vaidik, buHdh, jain, dhrmaaN dee viHc smaan ruup viHc sviikaar kiitaa hai| apnnee

Page #311
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 292 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal kiitee krmaaN kaarn hii jnm mrn krdaa hai, krmaaN dee ns'tt hoonn tee hii ih jnm mrn prNpraa smaapt hoo skdii hai| saaree dhrmaaN viHc jnm mrn daa muul kaarn avidiaa mNniaa giaa hai| ih anaadii kaal tooN hai pr aNthiin nhiiN hai| avidiaa dee vinaas' tooN srvuHc sHtaa dii praaptii hoo skdii hai atee avidiaa dee vinaas' dee lii saaree dhrm iHk mt naal preem, sNjm, visuHdhii aadi jihee naitik gunnaaN daa paalnn krnaa j'ruurii mNndee hn| muHkh ruup viHc ahiNsaa, sHc, coorii naa krnaa, brhmcrj, nimrtaa, lgaau naa rHkhnnaa, khimaa, sNjm atee pvitrtaa nee gunnaaN dii utptii hoor vii j'ruurii hai| ih rs saaree bbaartii dhaarmik prNpraavaaN viHc mildaa hai| sHmiak giaan atee bbgtii dee hvaalee viHc vii saaree iHk mt hn| | ih sNsaar duHkhaaN naal bbriaa hai atee unhaaN tooN mukt hoonn daa iHk nis'ct maarg hai, jis dii viaakhiaa buHdh, jain, saaNkhy yoog atee veedaaNt viHc kiitii gii hai| vaidik atee siHkh dhrm iis'vrvaadii hn jdooNki jain boodh dhrm aniis'vrvaadii hn| iis'vr bbgtii philiiaaN doo praavaaN viHc muHkh hai bbaaveeN jain buHdh prNpraavaaN mnn prNpraavaaN diiaaN s'aakhaavaaN hn pr unhaaN viHc bhut saaree ajihee tHt hn jinhaaN viHc uh iHk mt nhiiN hn| aatmaa dii hooNd daa sidhaaNt ajihee tHtaaN viHcooN iHk tHt hai| jain dhrm aatmvaadii prNpraa hai jdki buHdh dhrm anaatmvaad dii viaakhiaa krdaa hai| | duusree paasee aatmvaad nuuN bbaaveeN jain dhrm atee vaidik prNpraavaaN nee iHkoo ruup viHc sviikaar kiitaa hai| pr us dee hvaalee viHc doohaaN dee dris'ttiikoonn vHkh hn| saaNkhy nuuN chHddkee vaidik drs'n iHk aatmaa nuuN mNndee hn jdki jain drs'n bhuaatmvaad nuuN mNndaa hai| buHdh dhrm sthaaii aatmaa dii hooNd nuuN sviikaar nhiiN krdaa|

Page #312
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 293 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / duusraa muHkh phrk is hvaalee viHc ih hai ki vaidik atee siHkh dhrm muktii praaptii dee lii iis'vr kripaa nuuN j'ruurii mNndee hn| jdki jain tee buHdh dhrm nuuN ih kbuul nhiiN hai| ih dooheeN mnn dhrmaaN viHc iis'vr kripaa dee lii kooii jghaa nhiiN hai| krm iHthee apnnaa puuraa kNm sutNtr ruup krdee hooee atee hr mnuHkh dee lii iHk nirdhaart maarg daa paalnn krnaa us tooN mukt hoonn dee lii j'ruurii hai| inhaaN dhrmaaN viHc bbgtii atee puujaa dee pHkhooN munii jiivn saadhnaa atee naitik gunnaaN tee j'iaadaa mhHtv diHtaa giaa hai| | vaidik atee siHkh dhrm dee anusaar iis'vr krm vidhii anusaar sNsaar dii rcnaa krdaa hai| pr jain atee buHdh dhrm iis'vr nuuN s'is'ttiikrtaa dee ruup viHc vis'vaas nhiiN rHkhdee| inhaaN prNpraavaaN viHc vaidik atee siHkh dhrm pHkhooN krm sidhaaNt tee j'iaadaa j'oor diHtaa giaa

Page #313
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 294 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 2. aNtkaa: s'haaik grNthaaN dii suucii 1. ee. ee. maikddoonldd aiNdd ee. bii. kiith: vaidik iNddaiks aaph neemj' aiNdd sbjaiktts bbaag, 1, 2, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1958 ee. bii. kiith: riliijn aiNdd philaasphii aaph dii vaid aiNdd upnis'dh, haarvrdd yuunivrsittii prais kaiNbrij, 1925 3. aacaaraaNg suutr (saikrtt buHk aaph iistt bbaag 22) hrmn jrkoobii, mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii 1968 4. aacaaraaNg suutr bbaag 1, 2 acaariiaa aatmaa raam jii m. saa. acaariiaa srii aatmaa raam jain prkaas'n sNmtii ludhiaannaa, 1963 - 64 5. acaariiaa aatmaa raam jii: jain aagm mai as'ttaaNgyoog, ludhiaannaa, sNmt 2000 acaariiaa aatmaa raam jii: jain aagm mai prmaatmvaad, ludhiaannaa, sNmt 2016 7. acaariiaa hstii ml jii: jain dhrm kaa moolik itihaas bbaag 1 - 2, jain itihaas prkaas'n sNmtii jaipur, 1978 8. adhiaatm biNduu aaph hrs' vrdhn munii mitraa nNd vijai jii atee ngiin jii s'aah, ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph iNddaaloojii ahimdaabaad, 1972 9. ee. kee. laadd: ee kNpairaattiv sttHddii aaph daa kNsaiptt aaph librees'n iNn iNddiian philaasphii, girdhaariilaal keesrii daas burhaanpur, 1967

Page #314
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 295 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 10. ee. ail. bbaas'm histtrii aiNdd ddaakttraaiin aaph dii ajiivkaaj, luujaak aiNdd kNpnii limittdd lNddn, 1951 11. amoolk ris'ii jii dhiaan klptru, srii amoolk jain giaanaaly, dhuuliaa, 1957 12. aNg suutaani, acaariiaa tulsii atee munii nthml, jain vis'v bbaartii laaddnuuN, sNmt 2031 13. aNgutrnikaay bbaag 1 - 4 jgdiis' ks'yp deev naagrii paalii siriij, naalNdaa, 1960 14. amuul cNdr sain, skuulj' aiNdd saiktts in jain littreecr vis'v bbaartii buHk s'aap, klkHtaa, 1931 15. aNtgdddsaaoo aiNdd anutroovvaads'aaoo: ail. ddii. vrntt, rooyaal ees'iiaattik susaaittii lNddn, 1907 16. aNtddgdsaaoo: acaariiaa aatmaa raam jii m. saa. acaariiaa | srii aatmaa raam jain prkaas'n sNmtii ludhiaannaa, sNmt 2027 . 17. aNtkrit dsaaNg suutr munii bihaarii laal jain s'aastroo udhaar sNmtii raajkoott, 1958 18. anuuyoogduaar suutr bbaag 1, 2 munii ghHsiilaal jain s'aastroo udhaar sNmtii raajkoott, 1967 - 68 19. ee. ain. upaadhiaa mhaaviir aiNdd hij' philaasphii aaph laaiph iNddiian iNsttiiciuutt aaph klcr bNgloor 1956 20. ee. ais. geeddeen eesttisijm (hiNduu) ainsaaikloopiiddiaa aaph riliijn aiNdd aithiks ttii. aiNdd ttii. klaark aiNdd aiddiNgbrg 1664 21. ee. soors buHk in iNddiian philaasphii ais. raadhaa kris'n aiNdd caarls ee. muur, bbris'ttn yuunivrsttii prais, bbris'ttn 1967

Page #315
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 296 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 22. aatmaanuus'aasnm aaph gunnbbHdraa ee. ain. upaadhiaa jain sNskritii sNrHks'k sNgh s'oolaapur, 1961 23. avs'k suutrm, munii ghaaNsiilaal jain s'aastroo udhaar sNmtii raajkoott, 1958 24. aayaaroo munii nthml jain vis'v bbaartii laaddnuuN sN: 2031 25. vii. sii. l'aa mhaaviir laaiiph aiNdd ttiiciNg lukaaj aiNdd kNpnii limittdd, lNddn 1937 26. vii. sii. l'aa sm jain kainoonikl suutraaj, daa bNbee braaNc aaph raayl ees'iiaattik susaaittii 1949 27. beecrdaas ddoosii jain saahit kaa vit itihaas bbaag 1, pii. vii. risrc iNsttiiciuutt, vaaraansii 28. bbgvt giitaa, phraiNklin eeddgrttn, haarpr aiNdd ripbilj, niuuyaark 1964 29. bbgvt giitaa, kee. ttii. tailNg, mootii laal bnaarsii daas diHlii, 1970 30. bbgvtii - vivaah pNntii bbaag 1, 2, kee. sii. llvaanii jain bbvn klkHtaa 1973 31. bbaaii joodh siNgh ttiiciNgj' aaph guruu naank in guruu naank hij' laaiph ttaaim aiNdd ttiiciNg guruu naank phaauNddees'n nvii fest, 1969 32. bbiks'uu sNghrHksk ee. srvee aaph buHdhij'm daa iNddiian iNsttiiciuutt aaph vrldd klcr bNglaur, 1966 33. bbiks'uu naard, sNsaar aiNdd buHdhistt philaasphii aaph brth aiNdd ddaith, pii. ddii. aim. preeraa, tlvkeelee 1930 34. boodhiicriaa avtaar aaph s'aaNtii deev, pii. ail. vaidy, buHdhiis'tt sNskrit ttaikstt drbbNgaa 1960

Page #316
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 297 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 35. buul cNd laardd mhaaviir pii.vii. risrc iNsttiiciuutt vaaraansii 36. mcaarii s'iitlprsaad ee kNpairaattiv sHttddii aaph jainij'm aiNdd buHdhij'm daa jain mis'n susaaittii, mdraas 37. krmsuutr vid s'Nkr bbaas'y, mootii laal bnaarsii daas diHlii 1964 38. ht klp bbaas'y, guruu cturvijai aiNdd puNn vijai, bbaavngr 1933 39. vrrht sNbbyNbbu stootr smNt bbHdr, snaatn jain grNth vaalaa bNbii 1905 40. vijeett aiNdd reemNdd eelciNn dii brth aaph iNddiian sivlaaiijeesn paingivn buHks, baalttiimoor, 1968 41. vhut v sNghrih aaph neemii cNdr sidhaaNt cHkrvrtii, jvaahr laal s'aastrii sriimd laal cNdr aas'rm agaas sNmt 2022 42. dii vii. ais. goochvaal, dii kNsaiptt aaph prphaiks'n in daa ttiiciNg aaph dii kaaNtt aiNdd dii giitaa, mootiilaal bnaarsii daas 1967 43. buHdhistt suutraaj ttii. vii raais ddeevidd ais. vii. ii. bbaag 11, mootiilaal bnaarsii daas, diHlii 1968 44. buHdhistt ttaiktts thruu daa eejj ii. khoojee, haarpr ttoorc buHk, niuuyaark 1964 45. sii. ee. aiph. raais ddeevidds buHdhij', hainrii hooltt aiNdd kNpnii niuyaark 1912

Page #317
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: / 298 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 46. sii. ee. aiph. raais ddeevidds mooks' in ainsaaikloopiiddiaa aaph riliijn aiNdd aithiks vooliam 8 ttii. ain. ttii. klaark, aiddNgbrg 1964 47. sii. ddii. s'rmaa ee kriittikl srvee aaph iNddiian philaasphii, mootii laal bnaarsii daas, diHlii 1973 48. sii. haamvj km aiNdd ribrth, joohn mree lNddn, 1958 49. kNttriibiuusn aaph jainij'm iNddiian klcr, aar. sii. Tu dveedii, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1975 50. sii. aar. jain, jain saaikaaloojii, dii iNddiian prais limittdd ilaahaabaad 1929 51. sii. aar. jain, kii aaph noolj daa saiNttrl jain pblisiNg haauus aaraa, 1971 52. sii. aar. jain, dii praikttiikl paath aaraa 1917 53. sii. aar. jain, ris'ibbdeev dii phaauNddr aaph jainij'm dii iNddiian prais limittdd, ilaahaabaad 1929 54. sii. aar. jain, vaatt ij jainij'm digNbr jain priis'd, bijnaur, 1917 55. sii. ddblyuu. liiddbiittr, daa thiyaasoophikl pblisiNg haauus addiyaar, mdraas 1971 56. dlsuHkh maalvniiyaa, aagm yuHg kaa jain drs'n, snmtii giaan piitth aagraa, 1966 57. dlsuHkh maalvniiyaa, aatm mimaasaa s'rii jain sNskritii sNs'oodhn mNddl bnaars 58. ds'aasruut sbNdh suutr, munii bihaariilaal jain s'aastroo udhaar sNmtii raajkoott, 1960

Page #318
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 299 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 59. ds'veeNkaalik sutr, kee. sii. llvaanii, mootiilaal bnaarsii daas diHlii, 1973 60. ds'veeNkaalik sutr, acaariiaa aatmaa raam jii m. jain s'aastr maalaa kaariaalee laahaur, 1946 61. dsveeNaaliam munii nthml jain vis'v bbaartii laaddnuuN s. 2037 62. diaanNd bbaargv, jain aithiks mootiilaal bnaarsii daas diHlii, 1968 63. dhrmaa nNd koos'aaNbbii, paars'naath kaa ctuuryaam dhrm, heemcNd moodii pus'tkmaalaa ttrstt bNbee 1957 64. dhrm sNhi pii. ail. vaidy, buHdhiistt sNskrit ttaikstt, drbbNgaa 1961 dhiaanstv aaph bbaaskr nNdii, sujuukoo auhiiroo, bbaartiiy giaanpiitth vaaraansii, 1973 66. diinikaay jgdiis' ks'yp, deevaanaagrii paalii siirj, naalNdaa 1958 67. vy sNhi aaph neemiicNd sidhaaNt cHkrvrtii, ee. sii. goos'aal, jee. ail. jainii maimoorial siirj diHlii, 1956 68. ii. ee. brtt, main saiks dii ddivaain haarpr ee. brdrj, niuuyaark, 1957 69. ii. ee. , in src aaph philaasphiikl aNddr sttaiNddaaNg, meenttr buHks niuuyaark, 1965 70. aiddvrdd koonjee, buHdhistt thaatt in iNddiiaa, jaarj ailn aiNdd anvin lNddn, 1968 71. ii. jee. thaams, dii histtrii aaph buHdhiistt thaatt, roottlij aiNdd keegn paal limittdd lNddn, 1967 65

Page #319
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 300 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 72. ainsaaikloopiiddiaa aaph riliijn aiNdd aithiks jeemj' haisttiNgj', ttii. ain. ttii. klaark, aiddnbrg, 1964 73. eerik phroovaalnr, histtrii aaph iNddiian philaasphii vooliam 1, 2, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1973 74. ii. aic. jhoonsttn, daa buHdhcrit aar eekstt aaph daa buHdh mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii 1972 75. ii. ddblyuu. hoopkiHj riliijn aaph iNddiiaa, bin aiNdd kNpnii boosttn 1895 76. aiph. jee. sttaaNg, aNddrsttaiNddiNg riliijs main, ddiknsn pblisiNg kNpnii bailmaauNtt, 1970 . 77. aiph. jee. svaaNg, eempttiinees ee sHttddii in riliijs miiniNg, eebigddn prais', niuuyaark 1967 gNdhrvaad aaph jiNn bbHdr gnii, munii rtnprbbv vijai, srii jain grNth prkaas'n sbbaa ahimdaabaad, 1942 79. jii. sii. paaNddee, sttHddiij' in aarijn aaph buHdhij'm yuuniivrsttii aaph ilaahaabaad, 1957 80. mttr (jiiv kaaNdd) aaph neemii cNdr sidhaaNt cHkrvrtii, jee. ail. jainii daa saiNttrl jain pblis'iNg haaus, lkhnaau 1927 81. msaar (jiiv kaaNdd), aaph neemii cNdr sidhaaNt cHkrvrtii, pNddt mnoohr laal, s'riimd raajcNdr aas'rm agaas, 1971 82. goottsaar (krm kaaNdd ) aaph neemii cNdr sidhaaNt cHkrvrtii, pNddt khuub cNd, sriimd raajcNdr aas'rm agaas, 1972 83. goopaal daas jiivaa bbaaii ptteel, kuNd kuNd acaariiaa kee tiin rtn, bbaartiiy giaanpiitth vaaraansii, 1967

Page #320
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 301 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 84. goopaal siNgh, riliijn aaph daa siHkh, ees'iaa pblisiNg | haauus diHlii, 1971 85. jii. aar. jain, koosmooloojii auldd aiNdd niuu daa saiNttrl pblisiNg haaus, lHkhnuu, 1980 86. guruu naank hij laaiph ttaaim aiNdd ttiiciNg, gurmuHkh nihaal siNgh, guruu naank phaauNddees'n nviiN diHlii, 1969 87. hrbNs siNgh aiNdd ail. aim. joos'ii, in inttrooddks'n nuuN iNddiian riliijn pNjaabii yuuniivrsttii pttiaalaa, 1973 88. hrdiaal daa boodhii stv ddaakttraaiin in buHdhiistt, sNskrit littreecr mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii 1969 89. aic. sii. raaee caudhrii, poolittiikl histtrii aaph ainsiaiNtt iNddiiaa yuuniivrsttii aaph iNddiiaa, 1963 90. hiiraalaal jain bbaartii sNskritii meeN jain dhrm kaa yoogdaan, mHdh | dees' s'aasn saahit pris'd bboopaal, 1963 91. hrmn jrkoobii, jain sutr paartt 1, 2, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1968 92. hrmn jrkoobii, jainij'm insaaikloopiiddiiaa aaph riliijn aiNdd aithiks vooliam 1, ttii. ain. ttii. klaark aiddiinbrg, 1968 93. aic. kun, mainuual aaph buHdhij'm, iNddloojikl buHk haauus, vaaraansii, 1967 94. aic. aar. kaaprriiaa, daa jain riliijn aiNdd littreecr, mootiilaal bnaarsiidaas laahaur, 1944 95. aic. vii. gloosunHp, imoortteelitti aiNdd saalusn in iNddiian riliijn, sus'iil guptaa iNddiiaa praa. lim. klkHtaa, 1963

Page #321
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 302 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 96. aic. vii. gloosunHp, daa ddaakttraain aaph krm in jain | philaasphii jiivn laal pHnaa laal cairttii phNdd bNbii, 1942 97. aic. vaareeNs, jainij'm srii vHlv suurii smaark nidhii pbliikees'n bNbii, 1968 98. aic. jimHr, philaasphii aaph iNddiiaa, mairiiddiian buHk niuuyaark 1960 99. jain saahit kaa itihaas, bbaag 1 tooN 4, pii. vii. risrc iNsttiiciuutt vaaraansii, 100. jiNniNdr sidhaaNt koos', bbaag 1 tooN 4, jiNniNdr vrnii, bbaartiiy giaanpiitth diHlii, 101. jainij'm nthml ttaattiiaa, aim. ail. mhitaa, pNjaabii yuunivrsittii pttiaalaa, 102. jiivaabbigm suutr, bbaag 1, munii ghHsiilaal jii, jain saas'trooudhaar sNmtii raajkoott, 103. jee. ail. jainii. aauttlaaiin aaph jainij'm, daa yuuniivrsittii prais kaiNbrij . 104. giaataa dhrmkthaaNg suutr, bbaag 1 tooN 3, munii ghHsiilaal jii, jain saas'trooudhaar sNmtii raajkoott, 105. jee. ain. phrkuuhr, een aauttlaaiin aaph daa riliijn littreecr aaph iNddiiaa, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 106. jee. ain. phrkuuhr, sool hiNduu in ainsaaikloopiiddiaa aaph riliijn aiNdd eethiks bbaag 11 107. jii. sii. sikdhr, sHttddiij' in daa bbgvtii sutr, risrc insttiiciuutt aaph praakrit, jainooloojii aiNdd ahiNsaa vais'aalii 108. jee. pii. jain, jainij'm daa ailddoostt liviNg riliijn jain sNskritii sNs'oodhn mNddl, vaaraansii 1951

Page #322
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 303 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 109. jee. pii. jvairii aiNdd munii mhiNdr kumaar dity, thiuurii aaph aittm in daa jain philaasphii jain vis'v bbaartii laaddnu 1975 110. jyootii prs'aad jain, riliijn in klcr aaph jainj', bbaartii giaan piitth diHlii 1975 111. kbiir grNthaaNvlii s'aam suNdr daas naagrii prcaarnii sbbaa kaaNsii sNmt 2025 112. klp sutr hrmn jrkoobii, ais. bii. ii. vooliam 22 mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1968 113. kml raaee daa kNsaiptt aaph sailph phir kee. ail. muHkhupaadhiai klkHtaa 1946 114. krm grNth aaph dviNdr surii bbaag 1-5 pNddit suHkhlaal srii aatmaa nNd jain pustk prcaark mNddl aagraa 15. krm kritii aaph abbai cNdr gookl cNd jain bbaartiiy giaan piitth vaaraansii 1968 116. kee. sii. jain laardd mhaaviir aiNdd hij' ttaaimj mootii laal bnaarsii daas diHlii 1974 117. kee. sii. soogaanii, aithikl ddaakttraaiin in jainij'm jain | sNskritii sNks'k sNgh s'oolaapur 1967 118. khjaan siNgh, philaasphii aaph daa siHkh riliijn, laingooeej ddipaarttmaiNtt pttiaalaa 1970 119. kee. ain. jai tilk, srvaaikl aiNdd krm in buHdhistt prspaikttiv buHdhistt pbliikees'n susaaiittii kaiNddii 1969 120. kee. ain. upaadhiaa arlii buHdhij'm aiNdd daa bbgvt giitaa mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1971 121. lks'naavlii bbaag 1, 2 viir seevaa mNdir diHlii 1972 - 73

Page #323
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 304 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 122. luuis dee laa vlii puusin, krm in ainsaaikloopiiddiaa aaph riliijn aiNdd eethiks bbaag 7, jeemj' heesttiNgj' 123. ail. aim. joos'ii, braahmnnij'm, buHdhij'm aiNdd hiNduuij'm, buHdhistt pblikees'n susaaittii kaiNddii 1970 124. ail. aim. joos'ii, braahmnnij'm, buHdhij'm in iNddiian | histtrii, buHdhistt pblikees'n susaaittii kaiNddii 1973 125. ail. aim. joos'ii, sHttddiij' in dii buHdhistt klcr aaph iNddiiaa, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1967 126. luis rainnoo, riliijn aaph eens'iyNtt iNddiiaa yuunivrsittii aaph lNddn 1953 127. maadhmikaa s'aastr, cNdrkritii pii. ail. vaidy, buHdhistt sNskrit ttaikstt nNbr 10, drbbNgaa 1960 128. mhaavaaNg, jgdiis' ks'yp deevnaagrii paalii sirij naalNdaa 1956 129. aim. ee. maikaals daa siHkh riliijn bbaag 1, 2, ais. caaNd aiNdd kNpnii diHlii 1963 130. aim. hiriyNnaa daa ees'ainsil aaph iNddiian philaasphii, jaarj ailn aiNdd avin lNddn, 1970 131. aim. hirnaa, aautt laain aaph iNddiian philaasphii jaarj ailn aiNdd anvin lNddn 1970 132. aim. hiriyNnaa daa kuaistt aaphttr ph'aiks'n keevly pblis'rj maisuur, 1952 133. mirsee eelyeed, yoog, imoorttlttii aiNdd phriiddm yuunivrsittii prais priNttrj' 1959 134. moottiimr viihlr, d iNdds sivilaaijees'n yuunivrsittii prais kaiNbrij, 1968

Page #324
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 305 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 135. moohn laal mhitaa, jain klcr paarsnaath vidiaa aas'rm soodh sNsthaan, vaaraanaasii 1969 136. moohn laal mhitaa, jain dhrm drs'n, paarsnaath vidiaa aas'rm soodh sNsthaan, vaaraanaasii 1974 137. moohn laal mhitaa, jain philaasphii paarsnaath vidiaa aas'rm soodh sNsthaan, vaaraanaasii 1971 138. moohn laal mhitaa, jain saaikaaloojii, paarsnaath vidiaa aas'rm soodh sNsthaan, vaaraanaasii 1955 139. moohn juundroo aiNdd iNdds sivilaaijeesn bbaag 1, srjaan maars'l, lNddn, 1931 mooniyr viliamj', sNskrit iNglis' ddiks'nrii, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1976 140. 141. munii naagraaj aagm aur tripttik eek anuus'iln jain svaitaaNbr tairaapNthii mhaasbbaa klkHtaa 1969 142. munii nthml jain drs'n mnuHn aur miimaasaa, aadrs' saahit sNgh cuuruu 1973 143. aim. vinttrnitj, histtrii aaph iNddiian littreecr bbaag 1, 2 aooriaiNttl buHk rii priNtt kaarpoorees'n, nviiN diHlii 1972 144. naahr aiNdd ghoos', ain aipittoom aaph jainij'm gulaab kNvr laaibreerii klkHtaa 1917 145. naammaalaa, pNddit s'Nbbuunaath tripaatthii bbaartiiy giaan piitth kaaNsii, 1950 146. nNdii suutrm acaariiaa s'rii aatmaa raam jii, acaariiaa aatmaa raam jii prkaas'n sNmtii, ludhiaannaa 1966 147. nthml ttaattiiaa, sHttddij' in jain philaasphii, jain klcrl risrc susaaittii vaaraansii, 1951

Page #325
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 306 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 148. nthml ttaattiiaa, daa beesik kNttriibiuus'n aaph jainij'm ttuu iNddiian thaatt aiNdd deeyr rileeveens in daa maaddrn ttaaimj', pNjaabii yuunivrsittii pttiaalaa, 1975 149. naayaadhmkhaaoo, ain. vii. vaidy, puunaa, 1940 150. nihnvvaad munii rtn prbbv vijai, s'rii jain susaaittii ahimdaabaad sNmt 2003 151. nirgrNth prvcn munii cooth ml jii s'rii jainudai pustk prkaas'n sNmtii rtlaam, 1936 152. niymsaar aaph kuNdkuNd, pblis'iing haauus lkhnuu 1931 153. pNcaastiikaay gaathaa aaph kuNdkuNd, pii. ii. paavoolinii raajcNd jain s'aastr maalaa bNbii 1904 oogrsain daa saiNttrl jain 154. pNcaastiikaay saar aaph kuNdkuNd, ee. cHkrvrtii nHyr, daa saiNttrl jain pblis'iing haauus aaraa 1920 155. pNcaastiikaay saar aaph kuNdkuNd, ee. ain. upaadhiaa bbaartii giaan piitth kaas'ii, 1973 156. pNnvNnaaN suutr, bbaag 1, 2 munii puNneevijai s'rii mhaaviir jain vidiaalaa bNbii, 1969 1971 157. prmaatm prkaas' aaph yoogiNdr acaariiaa, rikhbdaas jain, daa saiNttrl jain pblis'ig haauus, aaraa 1915 158. paal ddyuusain, daa philaasphii aaph upnis'dh ddaavr pbliikees'n niuuyaark, 1966 159. prs'n viaakrn suutr, pNddit heem cNd sNnmtii giaan piitth aagraa 1974 160. prvcn saar aaph kuNdkuNd, ee. ain. upaadhiaa s'riimd raajcNdr jain s'aastr maalaa 1964

Page #326
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 307 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 161. purs'aarthsiHdhii upaaee aaph amrit cNdr acaariiaa, raaj | cNdr jain s'aastr maalaa aagaas, sNmt 2022 162. pii.vii. kaannee, histtrii aaph dhrm s'aastraa bbaag 5 paartt 2, bbNddaarkr ooriaiNttl risrc iNsttiiciuutt puunaa, 1962 163. raamdhaarii siNgh dinkr, sNskritii kee caar adhiaaee, raajpaal aiNdd sNnj' diHlii, 1956 164. raamjii siNgh, daa jain kNsaiptt aaph aimniiseens ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph inddooloojii, ahimdaabaad, 1974 165. rmnn laal, sii. s'aah, laardd mhaaviir aiNdd jainij'm, s'rii blHb suurii smaark nidhii prkaas'n bNbii 1975 166. rtnlaal joos'ii, mooks' maarg a. bbaa. saadhuu maargii jain sNskritii rks'k sNgh sailaanaa, sNmt 2028 167. rtnkrNdd s'aavkaacaar aaph smNt bbHdr, daa saiNttrl jain pblis'ig haauus aaraa 1917 168. raaeepHsniiy suutr, aar. sii. tripaatthii rmnniik pii. kootthaarii buHk s'ailr, ahimdaabaad, 1936 169. aar. sii. jeehnt, hiNduuij'm, aaksphoordd yuunivrsittii prais lNddn, 1968 170. aar. ddii. raannaaddee, ee. kNsttrkttiv srvee aaph upnis'dhik philaasphii, bbaartii vidiaa bbvn bNbee, 1968 171. aar. ii. hyuum, daa thrttiin priNsiipl upnis'dh aaksphoordd yuunivrsittii prais, lNddn, 1958 172. aar. ii. joohnsn daa saaikaaloojii aaph nirvaan, jaarj eelin aiNdd avin lNddn, 1966 173, roomilaa thaapr, ee histtrii aaph iNddiiaa paartt 1, peengivn buHks vaalttiimoor, 1966

Page #327
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 308 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 174. aar. viliam, jain yoog aaksphoordd yuunivrsittii prais lNddn 1963 175. s'bdkHlp drum aaph raadhaakaaNtdeev, mootiilaalaa bnaarsiidaas diHlii, 1961 176. smnsutm, pNdditklaas' cNd s'aastrii atee munii nHthml srv seevaa sNgh prkaas'n vaaraansii, 1975 177. smy saar kls' aaph amrit cNd pNddit phuul cNd srii digNbr jain svaadhiai mNdir ttrHstt soonghrrh 1966 178. smysaar aaph kudkuNd, ee. cHkrvrtii bbaartii giaan piitth vaaraansii 1950 179. snmti trk pNddit sukhlaal siNghvii aiNdd beecrdaas ddoos'ii, s'rii jain svaitaaNbr aijuukees'n boordd, bNbee 180. srvaarth siHdhii aaph pujeepaad pNddit phul cNd bbaartii giaan piitth kaaNsii, 1971 181. sudrs'n smucHth aaph maadhvacaariaa, ii. vii. khaaveel aiNdd ee. ii. goodh, daa cookhNbaa sNskrit siiriij aaphis vaaraansii, 1961 182. sudrs'n smucHy aaph hrii bbHdr, bbaartii giaan piitth, vaaraansii, 1944 183. sNyukt nikaay, bbaag 1 tooN 4, jgdiis' ks'yp deev naagrii paalii siiriij, naalNdaa, 1959 184. sHty s'aasn priks'aa aaph vidhaanNdii gooklcNd jain bbaartii giaan piitth kaaNs'ii, 1964 185. ais. bii. deev, gisttrii aaph jain mooneesttriiij'm dHkhnn kaalj poostt graijuueett aiNdd risrc iNsttiiciuutt puunaa, 1956

Page #328
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 309 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 186. ais. bii. deev, jain mooneesttiik juuriispuuddeens jain klcr risrc susaaittii vaaraansii, 1960 187. ais. cHttrjii aiNdd vii dHtaa, ain inttrooddks'n ttuu iNddiian | philaasphii yuunivrsittii aaph klkHtaa, 1968 188. ais. goopaaln aauttlaainj' aaph jainij'm vilee iisttrn praaiveett limittdd nviiN diHlii 1971 189, s'bdaarth srii guruugrNth saahib bbaag 1 tooN 4, s'roomnnii gurduvaaraa prbNdhk kmeettii amritsr 190. s'eer siNgh philaasphii aaph siHkhij'm sttrliNg pblikees'n praaiveett limittdd diHlii 1966 191. siHkhij'm, pNjaabii yuunivrsttii pttiaalaa, 1969 192. siNkleeyr sttiivns'n daa haartt aaph jainij'm munsii raam mnoohrlaal, nviiN diHlii, 1970 193. ais. kee. sksainaa, neecr aaph kaanisysnees in hiNdu philaasphii, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1971 194. smaadhii tNtr aaph pujeepaad jugl kis'oor mukhtiaar, viir seevaa mNdir srsvaa shaarnpur, 1939 195. ais. muHkhrjii, daa jain philaasphii aaph nHn eebsooluttij'm | bbaartiiy jain pris'd klkHtaa, 1944 196. ais. ain. daas guptaa, ee histtrii aaph iNddiian philaasphii bbaag 1, 2, yuunivrsittii prais' kaiNbirj 1922 - 51 197. ais.ain. daas guptaa, iNddiian aaiddlij'm yuunivrsttii prais' kaibirj 1962 198. ais. ain. daas guptaa, yoog aij philaasphii aiNdd riliijn mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1963

Page #329
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 310 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 199. soorseej aaph iNddiian ttreeddis'n ddblyuu. ttii. deebeerii, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1963 200. ais. raadhaakris'n, iNddiian philaasphii bbaag 1, 2, jaarj eeln aiNdd anvin limittdd lNddn, 1956 201. ais. raadhaakris'n, hiNduu viuu aaph laaiph, jaarj eeln aiNdd anvin limittdd lNddn, 1956 202. mnn bbgvaan mhaaviir, bbaag 1 tooN 8, munii rtnprbbv vijai, s'rii jain sidhaaNt susaaittii ahimdaabaad, sNmt 2004 203. ais. ais. koohlii, aautt laainnj aaph siHkh thaautt pNjaabii prkaas'n nviiN diHlii, 1966 204. s'uvskii, d knseeps'n aaph buHdhistt nirvaan, daa akaiddmii aaph saaiNsj' aaph daa yuu. ais. ais. aar. lainingreedd, 1927 205. sthaanaag suutr, acaariiaa aatmaa raam jii mhaaraaj, acaariiaa aatmaa raam jain prkaas'n sNmtii ludhiaannaa, sNmt 2032 206. sudrs'n laal jain, utraaadhiain suutr, eek pris'iiln, soohnlaal jain dhrm prcaark sNmtii aNmritsr 1970 207. sukhlaal sNghvii, drs'n aur ciNtn pNddit, sukhlaal jii sNs'oodhn mNddl bnaars, 1957 208. sukhlaal sNghvii, jain sNskritii kaa hirdee, sukhlaal jii sNs'oodhn mNddl bnaars, 1957 209. sukumaar dHt, arlii buHdhistt mooneesij'm, ees'iiaa pblis'iNg haauus, bNbii, 1960 210. suutrkritaaNg suutr bbaag 1 tooN 4, munii ghaaNsii laal jii raajkoott

Page #330
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 311 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 211. suutrkritaaNg suutr, hrmn jaikoobii, mootiilaal bnaarsiidaas fest, 1968 212. suyNgddaaNg aagudai sNmtii bNbii, 1917 213. svaamii abbeedaanNd, ddaakttraain aaph krmaaN, raam kris'n veedaaNt mHtth, klkHtaa 1971 214. svaamii kaatrikeeyaaniipreeks'aa aaph svaamii kumaar, ee. ain. upaadhiai, s'riimd raajcNdr aas'rm, aagaas, 1960 215. yaadvaad mNjrii aaph mHliisain suurii, jgdiis'cNdr jain, s'riimd raajcNdr aas'rm, aagaas, 1970 216. yaadvaad mNjrii aaph mHliisain suurii, aiph. ddblyuu. thaams mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1968 217. tHtv vaartaasaar aaph amritcNdr suurii, snaatn jain grNthmaalaa bNbii 1905 218. tHtvaarth suutr aaph umaasvaatii, pNddit sukhlaal sNghvii aatmaacNd jnm s'taabdii smaark ttrHstt boordd, bNbii 1966 219. tHtvaarth suutr aaph umaasvaatii, jee. ail. jainii, bairisttr cNpt raaee jain ttrHstt diHlii 1956 220. tHtvaarth suutr aaph umaasvaatii, pNddit sukhlaal sNghvii atee kee. kee. diHks't, ais. ddii. iNsttiiciuutt aaph iNddooloojii, ahimdaabaad, 1974 221. tHtv sNgrhi aaph s'aaNtii rHks'k, dvaarkaadaas s'aastrii buHdh bbaartii, vaaraansii, 1968 222. ttii. jii. klghttgii, jain viuu aaph laaiph, jain sNskritii sNrks'k sNgh, s'oolaapur 1963

Page #331
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 312 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 223. ttii. jii. klghttgii, krm aiNdd riibrth ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph iNddooloojii ahimdaabaad, 1971 224. ttii. jii. klghttgii, sm praablmj in jain saaikaaloojii krnaattk yuunivrsittii, dhaarvaadd, 1961 225. daa kaibrij histtrii aaph iNddiiaa, bbaag 1, bii. jee. psn, ais. caaNd aiNdd kNpnii diHlii 1962 226. daa klcrl hairitteej aaph iNddiiaa bbaag 1 tooN 4, s'rii raam kris'n mis'n iNsttiiciuutt aaph klcr, klkHtaa, 1969 227. daa jrnl aaph riliijs sttHddiij', bbaag 4, pNjaabii yuunivrsittii pttiaalaa, 1972 228. daa klpsuutr nvtHtv, jee. sttiivns'n, bbaart bbaartii vaaraansii, 1972 229. daa paalii ttaikstt soosaaittii paalii iNgls' ddiks'nrii, ttii. ddblyuu. raais ddeevidds aiNdd viliam stteeddee, lukaaj aiNdd kNpnii lNddn 1904 230. daa paath aaph phriiddm (vimuktii mHg) ain. aar. ain. eeraa, soomaatheeraa, ddii. roolaiNdd ddii. viirluuriiaa, koolNboo 1961 231. daa yoog sisttm aaph ptNjlii, jee. aic. phuuddj, mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii, 1966 232. tris'tth s'laakaa purs' criHtr aaph heemcNdraa bbaag 3 tooN 6, ooriaiNttl iNsttiiciuutt brraudaa, 1949, 1954, 1962 233. ttii. vii. aar. muurtii, daa saiNttrl philaasphii aaph buHdhij'm jaarj ailn aiNdd avin lNddn, 1960 234. oomaakaaNt pii. s'aah, sHttddiij' in jain aartt, jain klcrl susaaittii bnaars, 1955

Page #332
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 313 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal / 235. umees' mis'r, histtrii aaph iNddiian philaasphii, bbaag 1 atee 3, trimuurtii pblikees'n alaahaabaad, 1958 - 66 236. upnis'dh, maiksmuulr, mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii 1976 237. upnis'dh sNgrhi mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii, 1970 238. upaaskds'aaNg sutr, acaariiaa aatmaa raam jii, acaariiaa aatmaa raam jain prkaas'n sNmtii ludhiaannaa, 1964 239. upaas'kaa adhiain aaph soomdeev suurii, pNddit klaas' cNd s'aastrii, bbaartii giaan piitth vaaraansii, 1964 240. utraadhiain suutr, saadhvii cNdnaa, viiraaytn prkaas'n aagraa, 1972 241. utraadhiain sutr, hrmn jkooii mootiilaal bnaarsiidaas diHlii 1968 242. vaaraaN bbaaii gurdaas jii, s'roomnnii gurduaaraa prbNdhk kmeettii, aNmritsr, 1964 243. veedaaNt suutr, raamaanuj, mootiilaal bnaarsiidaas, diHlii 1971 244. vigyptii maatrtaa siHdhii aaph vsubNdhu, thubttn coogddb atee pNddit raams'Nkr paatthii, vaaraansii, 1972 245. vipaak sutr, acaariiaa aatmaa raam jii, acaariiaa aatmaa raam jain prkaas'n sNmtii ludhiaannaa, smt 2010 246. vis'eesaavs'yk bbaas'y aaph acaariiaa jinbbHdr pNddit dlsuHkh maalvniiaa ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph iNddooloojii ahimdaabaad, 1968 247. vii. aar. gaaNdhii daa jain philaasphii aagmudai sNmtii bNbii 1924 248. vii. sii. aapttee, iNgls' sNskrit ddiks'nrii mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1964

Page #333
bbaartii dhrmaaN viHc muktii: | 314 jain dhrm dee vis'ees' hvaalee naal 249. vaalpool raahul, vaatt daa buHdhaathaatt, v prais, niuuyaark, 1962 250. ddblyuu. aic. meelioodd, guruu naank aiNdd daa siHkh riliijn, daa kleejeeNddn prais aaksphoordd 1968 251. viliam pairis, daa vaisttrn kNttriivius'n ttuu buHdhij'm mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1974 . 252. ddblyuu. subrig, daa ddaakttraaiin aaph jainaaj, mootiilaal bnaarsiidaas diHlii, 1962 253. yoog biNduu aaph hriibbHdr suurii, kee. kee. diks't, ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph iddooloojii, ahimdaabaad 1968 254. yoog dris'ttii smuHcy aiNdd yoog vis'ikaa aaph hriibbHdr suurii, kee. kee. diks't ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph iddooloojii, ahimdaabaad, 1970 255. yoogaasaar paat aaph amitgtii, juglkis'oor mukhtiaar, bbaartii giaan piitth vaaraansii, 1968 256. yoogs'tk aaph hriibbHdr suurii, s'rii puneevijai jii, ail. ddii. iNsttiiciuutt aaph iddooloojii, ahimdaabaad 1968 257. vaaii. jee. pdmraaj, ee kNpreettiv sttHddii aaph jain thoorij aaph rilittii aiNdd nooleej, jain saahit vikaas mNddl, bNbii, 1963