________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 276 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਇੱਕ ਕਮਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਉੱਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨਾਲ ਲਗਾਉ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਭਾਵ (ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ, ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਵਲ ਦਾ ਫੁੱਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਅਭਿਜ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਬੱਤਖ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦੀ ਹੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੰਖਾਂ ਨੂੰ ਗਿੱਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਇਥੋਂ ਦੇ ਆਕਰਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਅਭਿਜ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਸ਼ਬਦ ਉੱਪਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।38।
ਅੰਦਰਲੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿਕਾਰ ਭਾਵ ਹਨ, ਜੋ ਈਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਗਲਾ (ਰੁਕਾਵਟ) ਬਣ ਕੇ ਖੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਗਤੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸੰਨਿਆਸ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹਿਸਥ ਅਤੇ ਸੰਨਿਆਸ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਭੇਦ ਰੇਖਾ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ। ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਚੰਗੇ ਆਚਰਨ ਅਤੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਧਨ ਕਮਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਪੱਖ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕਤਾ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ਹੈ। ਨੈਤਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸਰਲਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨੈਤਿਕ ਆਚਰਨ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਆਚਰਨ ਤੋਂ ਪਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਦਾ ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਅੰਦਰ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਯਕੀਨਨ ਹੀ ਸੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ। ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਸੱਚ ਦੀ ਅਨੁਭੁਤੀ ਸਾਰੀਆਂ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਦਾ ਤੱਤ ਹੈ। ਸਿਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਸਚੁ ਸਭਨਾ ਹੋਇ ਦਾਰੂ ਪਾਪ ਕਢੈ ਧੋਇ॥
