________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 100
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਜਾਣਾ ਬੰਧ ਹੈ। ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਆਦਿ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਸਮਾਨ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 40 ਬੰਧੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਦੇ ਕਰਮ ਪੁਦਗਲ ਵਿਪਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਤੱਦ ਫਲ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤੱਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ੇਕ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਹੋ ਉਦੈ ਹੈ। ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਫਲ ਭੋਗਣ ਦੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਉਦੈ ਆਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਪਕਵ (ਨਾ ਪੱਕੇ) ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਪਾਚਨ ਨੂੰ ਉਦੀਰਨਾ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਉਦੀਰਨਾ ਉਦੈਅਵਲਿਕਾ ਦੇ ਵਹੀਭੂਤ ਕਰਮ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦੈ ਅਵਲਿਕਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਮ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦੀ ਉਦੀਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਦੀਰਨਾ ਅਣੂਦੀਰਨ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਨੁਦਿਤ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਉਦੀਰਨਾ ਤਪ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਣਾਮ ਦਿੱਤੇ ਕਰਮ ਜਦ ਤੱਕ ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੱਦ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੱਤਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਰਮ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਕਰਮ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸੰਬੰਧ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਰਮ ਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦਾ ਯੋਗ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਪਰੀਭਾਸਕ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨ, ਵਚਨ, ਅਤੇ ਕਾਇਆ ਸਮੇਤ ਜੀਵ ਦਾ ਜੋ ਦੀਰ ਪਰਿਣਾਮ ਜਾਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪਰੀਸਪੰਦ (ਹਿਲਣਾ ਚੱਲਣਾ) ਰੂਪ ਪ੍ਰਨਿਯੋਗ (ਵਰਤੋਂ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਯੋਗ ਆਖਦੇ ਹਨ।
41
ਮਾਨਸਿਕ, ਵਾਚਿਕ ਅਤੇ ਕਾਇਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਯੋਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿਥਿਆਤਵ, ਅਵਿਰਤਿ, ਪ੍ਰਮਾਦ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਆਸ਼ਰਵ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਭਾਵ ਰੂਪ ਹੈ। ਯੋਗ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਰੂਪ ਹੈ, ਯੋਗ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਪਨਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਇਹ ਯੋਗ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ੁਭ ਅਸ਼ੁਭ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਫਲ ਵੀ ਸ਼ੁਭ ਅਸ਼ੁਭ
