________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 208 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਲੇਖਣ ਅਤੇ ਸੰਹਿ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਆਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਰੂਪ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਰੂਪ ਚੌਥੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਮੰਨੀਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਇਸੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਭੀਸ਼ਮ ਪਰਵ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਡੀ. ਡੀ. ਕੁਸ਼ੰਭੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਤੀ
ਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀ ਸਦੀ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਮਹਾਭਾਰਤ ਸ਼ਰੂਤੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਪਰ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਨੇ ਸਮਾਂ ਪੈਣ ਤੇ ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ।
ਗੀਤਾ ਇੱਕ ਵਰਣਨਯੋਗ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਜੋ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਈਸ਼ਵਰ, ਆਤਮਾ, ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਵਰੁਪ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਉੱਪਰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਰਮ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਕੀਤੇ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਰਣਨਯੋਗ ਤੱਤ ਹਨ - ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਸੰਬੰਧੀ ਤੱਤ, ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦਾ ਬ੍ਰਹਮ ਤੱਤ, ਭਾਗਵਤ ਦਾ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ ਦੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੂਜਾ, ਸਾਂਖਯ ਦਾ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ - ਪੁਰਸ਼ ਦਵੈਤਵਾਦ ਯੋਗ ਦਾ ਧਿਆਨ ਅਭਿਆਸ, ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਜੈਨ ਨੀਤੀ ਤੱਤ। ਭਾਰਤੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਵੇਦਾਂਤਿਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁੰਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਅਵਤਾਰ, ਵਾਸੂਦੇਵ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਵੇਦਾਂਤ ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੈ।
ਮ ਦਾ ਔਪਨਿਸ਼ਧਕ ਵਿਚਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਵੈਦਿਕ ਦੇਵਤਾ ਵਿਸ਼ਨੁ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਚਾਣੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਾਸਦੇਵ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ
