________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 207 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਵੈਤਾਸ਼ਵਰੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉੱਚ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਹੈ, ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਚਮਕੇਗਾ। 50 ਆਤਮਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ, ਸੰਜਮੀ ਅਤੇ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੇ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ - 1. ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਗਿਆਨ, 2. ਯੋਗਾ ਅਭਿਆਸ, 3. ਭਗਤੀ। ਮੁੰਡਕੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਵੇਦਾਂਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਯੋਗ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਤੇ ਸਾਧਕ ਅਵਿਨਸ਼ਵਰਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰੜ੍ਹਮ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 52 ਮਿਰਸੇ ਐਲੀਡੇ53 ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰਾਹ (ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਗਿਆਨ, ਯੋਗਾ ਅਭਿਆਸ, ਭਗਤੀ) ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਹਨ।
ਸਿੱਟੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਆਤਮਾ ਜਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਏਕੇ ਦੀ ਚੇਤਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉੱਪਰ ਵੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ, ਗਲਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਵਿਦਿਆ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋਵੇ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਦਵੈਤ ਪੁਨਾ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦਾ ਮੁਕਤੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੈਤਿਕਤਾ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਆਤਮਿਕ ਜਾਗਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਧਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਯੋਗ ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੇ ਲਿਖੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਸ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
