________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 206
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਦੀਆਂ ਰੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਵਰਨ ਕਠੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਮਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਵੀ ਸਥਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਯੋਗ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਇੱਕ ਅਵਿਚਲ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਓਮ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਕਠੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਸਾਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਓਮ ਦਾ ਗਿਆਨ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਓਮ ਅੱਖਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ, ਸਰਵ ਉੱਚ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਜਾਣਨ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਜਾਣਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਓਮ ਦਾ ਇਹ ਮਹੱਤਵ ਮਾਂਡੂਕਯੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, “ਓਮ ਅੱਖਰ ਵਿੱਚ ਭੂਤ, ਵਰਤਮਾਨ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਸਭ ਕੁੱਝ ਮਿਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਓਮ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਓਮ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਰੂਪੀ ਧਨੁਸ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਉਸ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਬਾਨ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਓਮ ਪ੍ਰਣਵ ਧਨੁਸ਼ ਹੈ ਤੀਰ ਆਤਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਵਿਚਲਤ ਆਦਮੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਸਾਧਨਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
48
ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਆਚਾਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਲਈ ਸਮਰਪਤ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਐਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰਨ ਸ਼ਰਧਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅਚਾਰੀਆ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਨੈਤਿਕ ਆਚਰਨ, ਧਿਆਨ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਬ੍ਰਹਮ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਲਈ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੁੰਡਕੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਇੰਧਣ ਲੈਣ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇਵੇ ਜੋ ਪੰਡਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ
