________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 205 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਉਹ ਅਪਣੀ ਹੋਂਦ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਆਤਮਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਤਮ, ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਯੋਗ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਸਾਧਨਾ ਸਰਵ ਉੱਚ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਠੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਬੁੱਧੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਲਈ ਚੁਣਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਚੰਗੇ ਆਚਰਨ ਅਤੇ ਗਿਆ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।42 | ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨੈਤਿਕ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਗਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਇੱਥੇ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਸਾਦ (ਕ੍ਰਿਪਾ) ਦਾ ਵੀ ਘੱਟ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ। ਕਠੋਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਸ਼ਟੀ ਕਰਤਾ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕ੍ਰਿਪਾ ਦਾ ਇਹ ਤੱਤ ਸਵੈਤਾਸ਼ਵਰੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਯੋਗ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਵ ਦੀ ਆਤਮ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਵੇਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।44 ਇੱਥੇ ਦੇਵ (ਈਸ਼ਵਰ) ਦਾ ਗਿਆਨ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਈਸ਼ ਦਾ ਵਰਣਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਆਤਮਾ ਬੰਧਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਗਾ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਹੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।45
ਸਵੈਤਾਸ਼ਵਰੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਯੋਗਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਆਤਮ ਸੰਜਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਯੋਗ ਅਤੇ ਧਿਆਨ
