________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 209 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ - ਪਰਮ ਸੱਚ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਉਹ ਸਰਵ ਉੱਚ ਸਰਗ ਅਤੇ ਸਰਵ ਦਰਸ਼ੀ ਦੇਵ ਹੈ, ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਪਣੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਰਵ ਭੂਤ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਅਦਿੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਉਹ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਹੀ ਕਦੇ ਅਦਿੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ ਤੱਤ ਨਹੀਂ ਸੰਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂ ਅਭਿੰਨ ਨਮਿਤ ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਨ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਧਾਗਾ ਅਤੇ ਧਾਗੇ ਵਿੱਚ ਮਨੀਆਂ, ਅਭਿੰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰੋਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਐਤਪ੍ਰੋਤ ਹੈ।55 | ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਜੋ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਈਸ਼ਵਰੀ ਸਿਧਾਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ - ਇੱਕ ਅਵਤਾਰਵਾਦ, ਦੂਸਰਾ ਮਾਇਆਵਾਦ। ਈਸ਼ਵਰ, ਧਰਤੀ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।56
ਗੀਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਮਾਇਆਵਾਦ। ਰਿਗ ਵੇਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰ ਮਾਇਆ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅਨੇਕਾਂ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮਾਇਆ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੰਦਰ ਦੀ ਚਮਤਕਾਰਕ ਸ਼ਕਤੀ, ਇਸੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਇਆ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਚਮਤਕਾਰੀ ਅਤੇ ਰਹੱਸ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਮਾਇਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਵੇਂ ਈਸ਼ਵਰ ਜਨਮ ਰਹਿਤ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ - ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਨਿੱਤ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਈਸ਼ਵਰ ਹਾਂ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਪਣੀ ਮਾਇਆ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਦੇਵੀ
