________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 210
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਸਤਵ,
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਹਨ ਰਜ ਅਤੇ ਤਮ। ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿਰਫ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਮਿਲਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਰਾਹ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਗਿਆਨਯੋਗ, ਕਰਮ ਯੋਗ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਯੋਗ। ਯੋਗ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਹ ਸਾਧਕ ਜਿਸ ਦੀ ਵਾਸਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਵੇ ਜੋ ਠੰਡ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਰਹੇ, ਆਨੰਦ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਹੇ, ਇੱਜ਼ਤ ਅਤੇ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਰਹੇ। ਯੋਗੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿੜ ਸਮਝ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜੋ ਸਥਿਤਪ੍ਰਗਯ (ਬੁੱਧੀ ਵਿੱਸ ਸਥਿਤ) ਹੋਵੇ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
58
-
ਗੀਤਾ ਦਾ ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ
ਜਿਵੇਂ ਉੱਪਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰਾਹਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਮਾਰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਦਾ ਰਚਿਤਾ, ਨਿੱਜੀ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸਾਧਨ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਮਾਰਗ ਦੇ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਉਹ ਅਨੇਕਾਂ ਰਾਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮੀਕਰਨ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਸ ਤੱਥ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:
“ਮੈਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ, ਜੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਪਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਯੋਗ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰੋ। ਜੇ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਅਪਣੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਮੈਨੂੰ
