________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 290 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
,
ਆਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਰਣਨ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਸ਼ੁੱਧ ਆਤਮਾ ਇਸ ਵਰਣਨ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ।
ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚ ਗੰਭੀਰ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਵੇਖਣਾ ਸਮਝਣਾ ਕਠਿਨ ਹੈ, ਸਰਵਉੱਚ ਹੈ, ਸੂਖਮ ਹੈ, ਗੁਪਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਤੱਦ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਕੋਈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚ ਚਿੰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਣਨ ਇਕਾਂਗੀ ਹੋਣਗੇ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਨ ਬੁੱਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣਿਆ ਸੀ। ਨਿਰਵਾਨ ਕਿ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਉਹ ਚਿੰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਣਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ।
I
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਕਤੀ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਨਾ ਚਿੰਤਨਯੋਗ ਗੁਣ ਹੈ, ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਸ਼ਾਸਵਤ ਸੁੱਖ ਅਸੀਮ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪੂਰਨਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨ ਤੇ ਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਣਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।
ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਤੇ ਭੌਤਿਕਵਾਦ
ਭਾਰਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਭੌਤਿਕਵਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀਕ ਵਿਗਿਆਨ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਗੁਪਤ ਵਿਸ਼ਾ ਸ਼ੁੱਧ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਵ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਨਾਸਤਿਕ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਧੁਨਿਕ ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਇਸ ਗੁਪਤ ਤੱਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਵਾਦੀ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਤੋਂ ਨਾਸਤਿਕਵਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਵ੍ਰਿਤੀ ਵੱਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਧਿਕਵਾਦ ਛਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਡੂੰਘਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਦੁੱਖ, ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ
