________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 159 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਇਹਨਾਂ ਤੇ ਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੱਦ ਉਹ ਸਿੱਧ ਯੋਗ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।08 ਯੋਗ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਪੰਜ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਯਥਾਰਥ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਨੂੰ ਸਹੀ ਆਸਨ, ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ, ਸਹੀ ਅਰਥ ਅਤੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਉੱਪਰ ਸਹੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਯੋਗ ਦੇ ਸਹੀ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਲਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮ ਤੋਂ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਜਾਂ ਆਮ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਜਾਂ ਇੱਛਾ ਰਹਿਤ।109 ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਮਾਰਗ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਅੰਤਮ ਦੋ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। | ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਅਚਾਰੀਆ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੁੱਖ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੈ ਆਮ ਹੈ, ਇਹ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਅਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਕਿ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਦਾ ਡੂੰਘੇ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਅੰਨਾਦੀ ਕਾਲ ਤੋਂ ਸੰਸਾਰਿਕ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਫਿਰਕੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਨੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਫਿਰਕੇ ਗਲ ਤਾਂ ਉਹੀ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਜ਼ਰੂਰ ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂਤ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪੁਰਸ਼ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਂਖਯ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਨੂੰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਬੋਧ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਵੇਦਾਂਤ ਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਵਿਦਿਆ ਹੈ, ਸਾਂਖਯ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਕਰ ਵੇਧਾਂਤ ਅਤੇ ਬੋਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਅਨਾਤਮਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਭਰਮ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਂਖਯ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਬੰਧ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। 110 ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੱਤਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ
