________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 160
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਵੈਅਨੁਭੂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਯੋਗੀ ਨੂੰ ਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵ ਅਜੀਵ ਜਾਂ ਪਰ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੰਸਾਰਿਕ ਭਰਮਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਸਰੀਰ ਉਸ ਦੀ ਲਗਾਉ ਭਾਵ ਨਾਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਦ ਉਹ ਮੋਕਸ਼ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਲ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਯੋਗ ਮੁਕਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਨ ਦਾ ਮੂਲ ਤੱਤਵ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਯੋਗ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੋਗ ਅਜਿਹਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।
ਯੋਗ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ, ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਇੱਕ ਕਲਪ ਦਰਖਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਮਨੀ ਰਤਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਉਹ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਯੋਗ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ।' ਜਿਵੇਂ ਖੋਟਾ ਸੋਨਾ ਅੱਗ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਅਸ਼ੁੱਧੀ ਯੋਗ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 2
ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਯੋਗ ਦੇ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਅਧਿਆਤਮ, ਭਾਵਨਾ, ਧਿਆਨ, ਸਮਤਾ ਅਤੇ ਤਿੱਸੰਕਸ਼ਯ। ਅਧਿਆਤਮ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਨੈਤਿਕ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਆਗਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ। ਉਸ ਨਾਲ ਭੈੜੀਆਂ ਵ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਿੱਤ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ (ਇੱਕ ਸੁਰਤਾ) ਵੱਧਦੀ ਹੈ। ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਭਿਆਸ ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮ ਤੇ ਮਾੜੀਆਂ ਵ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨ ਕੁਸ਼ਲ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ। ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਆਖਦੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਭੌਤਿਕਤਾ ਨਾਲ ਘ੍ਰਿਣਾ ਜਾਂ ਅਨਿੱਛਾ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੀ ਚੌਥੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਸਮਤਾ, ਜੋ ਕਰਮ ਦੇ ਸੂਖਮ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਤੋੜਦੀ ਹੈ। ਅੰਤਮ
