________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 161
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਤਿੱਸੰਕਸ਼ਯ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
114
ਯੋਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਅਧਿਆਤਮ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਉਮੀਦ ਦੇ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਕੁਸ਼ਲ ਜਾਂ ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਅਰਧ ਪੁਦਗਲ ਆਵਰਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦਾ ਭੇਦ (ਅੰਦਰਲੀ ਗੱਠ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣਾ) ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਚਰਿੱਤਰਵਾਨ ਹੈ, ਉਹ ਅਧਿਆਤਮ ਨੂੰ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।5 ਉਹ ਜਿਸ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮ ਪਾ ਲਿਆ ਹੈ ਸਾਰੀਆਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾ, ਕਰੁਣਾ (ਰਹਿਮ ਦਿਲੀ) ਮਰਿਦਤਾ (ਮਿਠਾਸ) ਅਤੇ ਉਪੇਕਸ਼ਾ (ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਨਾ) ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਤਮ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਉੱਪਰ ਪੰਜ ਮਹਾਂ ਵਰਤਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਮੈਤਰੀ, ਸ਼ੁੱਭ ਪ੍ਰਵ੍ਰਿਤੀਆਂ ਸੰਸਾਰਕ ਦੁਖੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕਰੁਣਾ ਵ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਟਾ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਰਪੱਖ ਵ੍ਰਿਤੀ ਉੱਪਰ ਮਨ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਯੋਗ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਮੁਚੱਯ
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਯੋਗ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਲਈਏ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਯੋਗ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ - ਇੱਛਾ ਯੋਗ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਯੋਗ ਅਤੇ ਸਮਰਥ ਯੋਗ। ਆਖਰੀ ਯੋਗ ਸਰਵਉੱਚ ਯੋਗ ਹੈ ਜੋ ਮੁਕਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਰਮ ਸਾਧਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਤਮ ਯੋਗ ਨੂੰ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਫੇਰ ਦੋ ਭੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ ਪਹਿਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਸ਼ਾਯੋਕਸ਼ਮਿਕ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਯੋਗ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਯੋਗ ਅਪੂਰਵ ਕਰਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨੌਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਦੂਸਰਾ ਯੋਗ ਆਖਰੀ ਗੁਣਸਥਾਨ
