________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 158
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਪਿਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ” ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਜੈਨ ਨੀਤੀ ਤੱਤਵ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਗ ਹੈ।
ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਦਾ ਯੋਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ
-106
ਯੋਗ ਦੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਯੋਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੱਡਮੁਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਮੌਲਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਯੋਗ ਬਿੰਦੂ, ਯੋਗ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਮੂਚੱਯ, ਯੋਗ ਯੋਗਵਿੰਸ਼ਿਕਾ ਅਤੇ ਯੋਗਸ਼ਤਕ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਜੈਨ ਯੋਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਉਪਯੋਗੀ ਸੱਮਗਰੀ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪ੍ਰੋ: ਲਾਲ ਮਨੀ ਜੋਸ਼ੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਰਿਣੀ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ
ਹੈ।
ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀ ਯੋਗ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਯੋਗ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ:
1. ਯੋਗ ਆਸਨ (ਸਥਾਨ), 2. ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ (ਊਰਨ), 3. ਅਰਥ ਦਾ ਸਹੀ ਗਿਆਨ (ਅਰਥ), 4. ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਾਂ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਉੱਪਰ ਇਕਾਗਰਤਾ (ਆਲੰਬਨ) ਅਤੇ 5. ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਤੇ ਦੇਵ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਗੁਣਾਂ ਉੱਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਇਕਾਗਰਤਾ (ਅਣਆਲੰਬਨ)। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਊਰਨ ਸਰੀਰਕ ਪ੍ਰਵ੍ਰਿਤੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਆਖਰੀ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਆਲੰਬਨ ਅਤੇ ਅਨੁਆਲੰਬਨ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਚਲਾਈਆ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹਨ।
107
ਇਹਨਾਂ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਉਪਭੇਦ ਹਨ ਇੱਛਾ, ਪ੍ਰਵ੍ਰਿਤੀ, ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀਯੋਗ। ਇੱਛਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇਹਨਾ ਯੋਗਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ, ਪ੍ਰਵ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਅਭਿਆਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਜਦ ਸਥਿਰਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਯੋਗ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਦ ਸਾਧਕ
—
