________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 165 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਨੇ ਸਰਵੱਤਾ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਟਕਰਾਉ ਵਾਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਖਰੀ ਸੱਚ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਲਗ ਅਲਗ ਸਰਵੱਗ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਅਲਗ ਅਲਗ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ। ਉਹ ਤਾਂ ਮੋਹ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ - ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਉਹ ਆਖਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵੀ ਸਰਵਾਂਗ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸਭ ਪਾਸੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸਰਵੱਗ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਰਵੱਗਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 134
ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਅੱਤਇੰਦਰੀ (ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਪਰੇ) ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਇਹ ਯੋਗ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੱਚ ਦੇ ਉਦੈ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਕੋਈ ਝਗੜਾ ਨਹੀਂ ਬੱਚਦਾ ਫਰਕ ਸਿਰਫ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਤੱਤਵ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ। ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਹੀ ਨਿਰਵਾਨ ਹੈ। ਤੱਤਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਭੇਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਹੈ ਇੱਕ ਹੀ। 135 ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਿਰਵਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸਦਾ ਸ਼ਿਵ, ਪਰਮ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸਿੱਧ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਤਥਾਗਤ ਆਦਿ ਆਖਦੇ ਹਨ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ।136 ਇਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ ਪਰਿਆਇਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦ ਅਨੇਕਾਂ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਵੀ ਇੱਕ ਜਿਹੀ ਹੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੇ ਫਿਰਕੇ ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਤਾ ਦੁੱਖ, ਰੋਗ, ਇੱਛਾ, ਕਾਰਜ, ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਆਦਿ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 137
ਹਰੀ ਭੱਦਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਤ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚ ਜਾਂ ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ
