________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 149 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਤੇਰਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।93 ਵਯੂਪਰਤ ਕ੍ਰਿਆਨਿਤੀ - ਤਿੰਨਾਂ ਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋਣ ਤੇ ਇਹ ਚੌਥਾ ਧਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕਾਇਆ ਹੀ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਧਕ ਸਿੱਧ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਚੌਦਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੂਰਨ ਖਿਮਾ, ਮਾਰਦਵ, ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।95
ਗੁਣਸਥਾਨ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 14 ਪੌੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਸਥਾਨ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਗੁਣ ਦਾ ਅਰਥ ਆਤਮਾ ਦੀ ਮੂਲ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਣਸਥਾਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਤਮਾ ਦੀ ਉਹ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਜਿੱਥੇ ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸੁੱਧੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੋਟਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਮੋਹਨੀਆਂ ਆਦਿ ਕਰਮ ਦਾ ਉਦੈ, ਉਪਸ਼ਮ, ਕਸ਼ਯ, ਕਸ਼ਾਯੋਕਸ਼ਮ ਆਦਿ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਹੋਣ ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜੋ ਪਰਿਣਾਮਾਂ ਤੋਂ ਯੁਕਤ ਜੋ ਜੀਵ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਉਸੇ ਗੁਣਸਥਾਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਪਰਿਣਾਮਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਸਥਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ, ਕਰਮ ਮੈਲ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਟ ਕਰਕੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਨਿਵਰਤ ਹੋ ਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਉਹ ਸੰਸਾਰਕ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਵੱਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਯਥਾਵਿਤੀਕਰਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 48 ਮਿੰਟ ਅੰਤਰ ਮਹੂਰਤ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਆਵਸ਼ਕ ਭਾਸ਼ਯ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਨੂੰ ਯਥਾਵਿਤੀਕਰਣ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ
