________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 148 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੁਪਤੀਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਦੇ ਅਮੁਤਵ (ਸ਼ਕਲ ਰਹਿਤ) ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਉੱਪਰ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਮ ਧਿਆਨ ਜਿਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਾਏ ਉਪਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਜਿਹੇ ਗਿਆਰਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨਵਰਤੀ ਜੀਵ ਦੇ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਕਸ਼ਾਏ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਕਸ਼ੀਨਕਸ਼ਾਏ ਨਾਮਕ ਬਾਰਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨਵਰਤੀ ਜੀਵ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੋਕਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। 88
ਸ਼ੁਕਲ ਧਿਆਨ ਦਾ ਉਦੈ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਪ੍ਰਥਕਤਵ ਵਿਕ, ਏਕਤਵ ਵਿਕ, ਸੁਕਸ਼ਮਕ੍ਰਿਆਤੀਪਾਤੀ ਅਤੇ ਯੂਪਰਤਕ੍ਰਿਆਨਿਤੀ। 89 1. ਪ੍ਰਥਕਤਵ ਵਿਕ - ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਮਨ ਯੋਗ, ਵਚਨ ਯੋਗ, ਅਤੇ
ਕਾਇਆ ਯੋਗ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਪਰਿਆਏ ਉੱਪਰ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਦੇ ਆਗਮ ਗਿਆਨ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਏਕਤਵ ਵਿਕ - ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੀ ਯੋਗ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਏਕਤਵ ਵਿਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥ ਪਰ ਦੂਸਰੇ) ਦਾ ਸੰਮਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਆਮ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂ ਜਾਂ ਪਰਿਆਏ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਦ੍ਰਵ ਜਾਂ ਪਰਿਆਏ ਵੱਲ ਵਿਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਤੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਲ ਧਿਆਨ ਦੇ ਇਹ ਦੋਹੀਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੱਤਵੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਾਰਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨ ਤੱਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। | ਸੂਖਮ ਕ੍ਰਿਆਤੀਪਾਤੀ - ਜੋ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਕਾਇਆ ਯੋਗ ਨੂੰ
ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਤੀਸਰਾ ਸ਼ਕਲ ਧਿਆਨ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਕਾਇਆ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਯੋਗ ਕ੍ਰਿਆ ਹੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਚਾਰ ਘਾਤੀ ਕਰਮਾ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਿਰਫ ਅਘਾਤੀ ਕਰਮ
