________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 222
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਜਗਤ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਕਮੀਆਂ ਵੀ ਸਮੇਟੇ ਹੋਏ ਹੈ। ਇਹ ਕਮੀ ਹੈ ਮਾਯਾ ਜਾਂ ਅਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਅਨਾਦੀ ਹੋਣਾ। ਰਾਮਾਨੁਜ ਦਾ ਮਤ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮ ਜਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਜਿਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਗਿਆਨ ਹੈ, ਅਗਿਆਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਅਵਾਸਤਵਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ ਜਾਂ ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵਾਸਤਵਿਕ ਅਤੇ ਅਵਿਨਸਵਰ ਹਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਭਾਗ ਹਨ। “ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਆਤਮਾ ਸਰਵਉੱਚ ਆਤਮਾ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਵਸਤੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੀ ਇਹ ਸਰੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਗ ਹੈ।85
ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮਾ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਨ:
1. ਨਿਤਯਮੁਕਤਕ - ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁਕਤ ਹੈ ਅਤੇ ਵੇਕੁੰਠ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਮ ਬੰਨ੍ਹੇ ਸਨ ਪਰ ਸਤਕਾਰਜ, ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਭਗਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ।
-
2. ਬੁੱਧ - ਜੋ ਅਗਿਆਨਤਾ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਕਾਰਜਾਂ ਕਾਰਨ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹਨ। ਬੁੱਧ ਆਤਮਾ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਗਈਆਂ ਹਨ ਦਿਵਯ, ਮਾਨਵਿਯ, ਪਸ਼ੂ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਅਚਲ ਆਤਮਾਵਾਂ।
ਮੁਕਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗੁਣਾਤਮਕ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਮਾਨੁਜ ਗੁਣਾਤਮਕ ਬ੍ਰਹਮਵਾਦ ਅਤੇ ਪਰਿਨਾਮਾਤਵਕ ਅਨੇਕ ਵਾਦ ਦਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਦਵੈਤ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਮਾਨੁਜ ਵਿਸ਼ਸ਼ਟਾ ਅਦਵੈਤਵਾਦ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਈਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਸ਼ਟ, ਅਦਿੱਤਯ, ਅੰਤ ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਸੀ. ਡੀ. ਸ਼ਰਮਾ
