________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 223 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਨੇ ਵਿਸ਼ਸ਼ਟ ਅਦਵੈਤ ਦਾ ਅਰਥ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। 86 ਰਾਮਾਨੁਜ ਭੇਦ ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਹ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਅਦਵੈਤਵਾਦ ਦੇ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। | ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਦਾ ‘ਤਤਵਮ’ ਕਥਨ ਬ੍ਰਹੂਮ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਪਰ ਸ਼ਬਦ ਤਤ ਅਤੇ ਤਵਮ, ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ, ਕਿ ਜੇ ਤਤ ਤਵਮ ਦਾ ਅਰਥ ਪੂਰਨ ਏਕਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਕਥਨ ਪਹਿਲੇ ਕਥਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਫੇਰ ਵੀ ਏਕੇ ਦੀ ਗਲ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਥ ਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਉਂਦਾ। 87 ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇੱਕ ਬ੍ਰਮ ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ ਸਰਵੱਗਤਾ ਹੋਵੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਕੜ ਜਾਵੇ। ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਮੰਗ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿ “ੜ੍ਹਮ ਸਾਧਨਾ ਅਪੂਰਨਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਦਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਭਰਪੂਰ ਹੈ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਰਾਜਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਪੰਨ ਹੈ। 88 ਸੀ. ਡੀ. ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। 89 | ਰਾਮਾਨੁਜ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦਾ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਮਿੱਥਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰਾਮਾਨੁਜ ਨੇ ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦਾ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਸੱਚਾਈ ਹੈ ਵਾਸਤਵਿਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿਰਫ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਹੀ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਗਿਆਨ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਰਾਮਾਨਜ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, “ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਅਵਿਦਿਆ ਦੂਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਮੰਨਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਰਮ ਬੰਧ ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ। ਉਹ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੋ
