________________
ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ। ਜੋ ਕੁੱਝ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨਤਾ ਹਨ ਉਹ ਵੀ ਇੰਨੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੈਨ, ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। 8 ਭਾਰਤੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ
ਚਾਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਲੇ ਅਚਾਰੀਆ ਸ਼ਿਵ ਮੁਨੀ ਜੀ ਨੇ ਕੁੱਝ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ
ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ ‘ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ, ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਾਣ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਨੂੰ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਨਿਰਵਾਨ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਪੇਸ਼
ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਇਹ ਤਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਫਰਕ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ
ਹੈ। ਹਰ ਫਿਰਕੇ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਉਸੇ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਮੂਲ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪਾਠਕ ਅਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ
ਦੇ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਮੂਲ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤਾ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਇਹੋ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।
ਅਚਾਰੀਆ ਸ਼ਿਵ ਮੁਨੀ ਜੀ ਪਹਿਲੇ ਜੈਨ ਮੁਨੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਇਨੀ ਡੂੰਘਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਕਤਾ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਅਧਿਐਨ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਸ਼
