________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 249 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
2. ਭੂਤ ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਫਲ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ
ਜਾਣਨਾ।
ਸਾਰੇ ਮਾਰਗਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ। 4. ਸੰਸਾਰਿਕ ਹੋਂਦ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ। 5. ਸ਼ਖਸਿਅਤ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ। 6. ਹੋਰ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਗਿਆਨ। 7. ਅਵਿਸ਼ੁੱਧੀ, ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ, ਵਿਕਾਸ, ਮੁਕਤੀ, ਧਿਆਨ, ਸਮਾਧੀ
ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ। 8. ਪਿੱਛਲੇ ਜਨਮਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ। 9. ਦਿਵਯ ਚਕਸ਼ੂਆਂ (ਅੱਖਾਂ) ਰਾਹੀਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਜਨਮ ਗਿਆਨ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਦੇ ਕਰਮ ਅਨੁਸਾਰ। 10. ਕਰਮ ਖਾਤਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੁੱਧ ਨੇ ਆਪ ਬੋਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
| ਬੁੱਧ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਗੁਣ , ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਗਿਆਨੀ, ਬੁੱਧੀਮਾਨ। ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਵੱਗਤਾ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਸਰਵੁੱਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਰਮ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਅਵਿੱਦਿਆ ਹੈ। ਗਿਆ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਅਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਸਰਵਉੱਚ ਗਿਆਨ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਬੁੱਧ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁਣ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਚਾਰ ਆਰਿਆ ਸਤਯ ਅਤੇ ਅਨਾਤਮ ਵਾਦ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਤਾ ਹਨ।
ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਤਥਾਗਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ - ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੋਂ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਆਏ। ਇੱਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੋਧੀ ਉਸੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ
