________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 212
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਗਿਆਨ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। 62
ਇਹ ਗਿਆਨ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਵਾਸਤਵਿਕ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਨਾ ਸਮਝਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦੁੱਖੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਮੈਂ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪਰਜਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਦਵੈ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਲਈ ਦੋ ਸ਼ਰਧਾਵਾਂ ਦੱਸੀਆਂ ਗਿਆਨ ਯੋਗ ਅਤੇ ਕਰਮ ਯੋਗ। ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪਾਪ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਹੀ ਗਿਆਨ ਈਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਸਾਧਕ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
63
ਕਰਮ ਯੋਗ
ਗਿਆਨ ਯੋਗ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਦੇ ਇਸ ਕਰਮ ਯੋਗ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾ ਨੰਦ, ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਯੋਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਜਨ ਜਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਗੀਤਾ ਕਰਮ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਲਗਾਉ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਰਮ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਜੁਟਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਮੈਂ ਕਰਮ ਨਾ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਲੋਕ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਲੋਕ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਰਨਆਸ਼ਰਮ ਧਰਮ ਦਾ ਲੋਪ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਮਨ ਮਰਜੀ ਕਾਰਨ ਦੁਰਗਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਗੇ।
64
