________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 68. ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਆਤਮ ਇਹ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਹਾਂ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਹਾਂ, ਦਰਸ਼ਨ - ਗਿਆਨ ਵਾਲਾ ਹਾਂ (ਰੂਪ, ਰਸ, ਗੰਧ, ਸਪਰਸ਼ ਦੀ ਅਨਹੋਂਦ ਕਾਰਨ) ਸਦਾ ਰੁਪੀ ਹਾਂ, ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਰ ਵ ਪ੍ਰਮਾਣੁ ਮਾਤਰ (ਥੋੜਾ) ਵੀ ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।79 . | ਉਹ ਜੋ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਅਨਆਤਮਾ ਦਾ ਰੂਪ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਗਿਰਾਵਟ ਵਾਲੇ ਚਿੱਤ ਦੇ ਧਾਰਕ ਹਨ। ਸਮਾਧੀ ਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਤਮਾ ਮੰਨਣਾ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਮਿੱਥਿਆ ਗਿਆਨ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੰਦਰੀਆਂ ਦਾ ਸੰਜਮ ਕਰਕੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 80 | ਕੁੱਝ ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਗੁਣ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਨਿਰਗੁਣ ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਭੇਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤਮਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਉਪਾਧੀ ਜਾਂ ਗੁਣ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਚੇਤਨ ਹੈ ਉਪਯੋਗ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਗਿਆਨਵਾਨ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ, ਕਰਤਾ ਹੈ, ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ, ਰੁਪੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਮ ਯੁਕਤ ਹੈ। ਉਪਾਧੀ ਸਹਿਤ ਆਤਮਾ ਦੇ ਇਹ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਪਾਧੀ ਰਹਿਤ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਭਗ ਇਹੋ ਹੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਆਤਮਾ ਪਹਿਲੇ ਸੰਸਾਰਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਾਧੀਨ ਅਤੇ ਮੂਰਤਕ ਸੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਚਿਦ ਆਤਮਾ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗ ਅਤੇ ਸਰਵ ਦਰਸ਼ੀ ਹੋ ਕੇ ਅਨੰਤ, ਅਵਵਿਵਾਧ (ਨਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ), ਅਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਅਮੂਰਤਕ ਸੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ।82 ਦੂਵ ਸੰਨ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਦੇ ਗੁਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ - ਆਤਮਾ ਜੀਵ ਹੈ ਚੇਤਨਾ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਅਪੀ ਹੈ, ਕਰਤਾ ਹੈ, ਦੇਹ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ, ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਭਟਕਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਪੂਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਰਧਵਗਾਮੀ (ਧੂਏਂ ਦੀ
ਤਰ੍ਹਾਂ) ਹੈ। 83
| ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਨ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ ਦੇ ਕਰਿਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਆਤਮਾ ਦਾ ਮੂਲ ਸਵਰੂਪ ਅਤੇ ਜੈਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਸਮੇਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਦੇ ਅਸਲ ਸਵਰੁਪ ਦਾ ਲੱਛਣ ਇਸ
