________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 119 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਜੈਨ ਸਿਧਾਂਤ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੌਂ ਤੱਤਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ - ਜੀਵ, ਅਜੀਵ, ਪੁੰਨ, ਪਾਪ, ਆਸ਼ਰਵ, ਬੰਧ, ਸੰਬਰ, ਨਿਰਜਰਾ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ । ਕਈ ਜਗਾ ਤੇ ਸੱਤ ਤੱਤਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਪੁੰਨ ਅਤੇ ਪਾਪ ਨੂੰ ਆਸ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਅਧੁਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਦੁਹਰਾਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹਾਂਗੇ।' ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੱਤਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਧ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਅਧਿਆਏ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਤੱਤਵਾਂ (ਬੰਧ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼) ਤੇ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਾਂਗੇ। | ਮਨੁੱਖ ਤਿਆਵਾਦ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸੰਸਾਰਿਕਤਾ ਉਸ ਦੀ ਵਾਸ਼ਨਾ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਭੌਤਿਕ ਲਗਾਓ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਸੰਸਾਰਿਕਤਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਅਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਮੱਮਕਾਰ ਬੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਧ ਅਨਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਮਿੱਥਿਆ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬੰਧ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਦੁੱਖ । | ਸੰਸਾਰਿਕ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਬੰਧ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸੂਤਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, “ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਾਰਨ ਆਤਮਾ ਬੰਧਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਜਾਣਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਤਮਾ ਅਨਾਦੀਕਾਲ ਤੋਂ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਗਿਆਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਖੋਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
