________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 120 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਰਮ ਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਮ ਜਨਮ ਮਰਨ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਮ ਹੈ ਜੋ ਆਤਮਾ ਦੇ ਅਸਲ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਤਿਰੋਹਿਤ (ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ) ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਵਿੱਦਿਆ ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥ ਬੰਧਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ:
1. ਮਿੱਥਿਆ ਦਰਸ਼ਨ: ਉਲਟ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰੱਖਣਾ 2. ਅਵਿਰਤਿ: ਤਿਆਗ ਦੀ ਘਾਟ 3. ਪ੍ਰਮਾਦ: ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੀਨਤਾ । 4. ਕਸ਼ਾਏ: ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ ਪਰਿਣਾਮ।
5. ਯੋਗ: ਮਨ, ਮਾਨਸ਼ਿਕ, ਵਾਚਿਕ ਅਤੇ ਕਾਇਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਦਾ ਧਾਰਨਾ ਲਗਭਗ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਥਿਆਤਵ, ਮਿੱਥਿਆ ਦਰਸ਼ਨ, ਮਿੱਥਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਦਰਸ਼ਨ ਮੋਹ ਅਤੇ ਮੋਹ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਏ ਹਨ ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਿੱਥਿਆ ਧਾਰਨਾ। | ਮਿੱਥਿਅਤਵ ਦੀ ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਅਧਰਮ ਨੂੰ ਧਰਮ, ਕੁਮਾਰਗ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ, ਅਜੀਵ ਨੂੰ ਜੀਵ, ਅਸ਼ੁਭ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭ, ਅਮੂਰਤ ਨੂੰ ਮੂਰਤ, ਅਸਾਧੂ ਨੂੰ ਸਾਧੂ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸਮਝਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕ, ਇੱਛਾ, ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਨਿੰਦਾ ਆਦਿ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਸੰਸਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਮਿੱਥਿਆਤਵ। ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆ ਕੇ ਆਤਮਾ ਸੋਚਦੀ ਹੈ ਮੈਂ ਇਹ ਹਾਂ, ਇਹ ਮੇਰਾ ਹੈ। ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਦੋਨਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਕਾਰ ਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਆਤਮਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਭਟਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
