________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 171 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਨਿਰਜਰਾ ਹੀ ਪੂਰਨ ਨਿਰਵਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੋਮਟਰ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੇਮੀ ਚੰਦਰ ਸਿਧਾਂਤ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ, “ਕਿ ਜੋ ਗਿਆਨਾਵਰਨੀਆਂ ਆਦਿ ਅੱਠ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਅੰਨਤ ਸੁੱਖ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਨਵੇਂ ਕਰਮ ਬੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਭੁਤ ਮਿੱਥਿਆ ਦਰਸ਼ਨ ਆਦਿ ਭਾਵ ਕਰਮ ਰੂਪੀ ਸੂਰਮੇ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹਨ। ਸੱਮਿਅਕਤਵ, ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ, ਵੀਰਜ, ਅਵਯਾਬਾਧ, ਅਵਗਾਹਨ, ਸੂਖਮ ਤੱਤਵ, ਅਗੁਰੁਲਧੁ ਇਹ ਅੱਠ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੁਣ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਲੋਕ ਦੇ ਅਗਰ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਆਖਦੇ ਹਨ। 153
ਪੂਜਯਪਾਦ ਨੇ ਅਪਣੀ ਸਵਾਰਥ ਸਿੱਧੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਕਸ਼ ਪਰਮ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਨਾਮਆਂਤਰਨ ਹੈ। ਜਦ ਆਤਮਾ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਕਰਮ ਪੁਦਗਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਚਿੰਤਯ ਸੁਭਾਵਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਤਮਾ ਦੀ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਹੈ।154 ਸਮਾਧੀ ਸ਼ਤਕ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਸ਼ੁੱਧ, ਸੁਤੰਤਰ, ਪਰਿਪੂਰਨ, ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ, ਅਵਿਨਸਵਰ, ਸਰਵਉੱਚ, ਸਰਵਉੱਤਮ, ਪਰਮ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਨਿਰਨਜਨ ਹੈ। 155
ਪੂਰਨ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਨੰਤ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਨੰਤ ਗਿਆਨ, ਅਨੰਤ ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਵੀਰਜ ਜਿਹੇ ਸੁਭਾਵਿਕ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੂਰਨ ਨਿਸ਼ਚਲ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਉਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੋਕਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪੂਰਨ ਵਿਕਸਤ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਧ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਪਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਸੜਿਆ ਹੋਇਆ ਬੀਜ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਉਗਦਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦ ਕਰਮ ਰੂਪੀ ਬੀਜ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। 156
