________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 172
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਸਿਧਯੁਪਾਏ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਜੀਵ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਿੱਕੜ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਆਪਣੇ ਸਵਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਰੁਕਾਵਟ ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਾਫ, ਪਰਮਾਤਮਾ, ਸਰਵਉੱਚ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਰਨਾ ਸੀ ਉਹ ਸਭ ਉਸ ਨੇ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰਵੱਗ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।157
158
ਸਿਧ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਦਾਹਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਜੋ ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੋਭਾ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਨਿੱਤਤਾ, ਅ ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਨ ਵੀ ਪੂਰਨਤਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, “ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ, ਸੁੱਖੀ ਹੈ, ਨਿੱਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਨਾ ਖੋਖਲਾਪਣ ਹੈ, ਨਾ ਮੌਤ ਹੈ, ਨਾ ਦੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਰੋਗ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਨਿਰਵਾਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਪਰਿਪੂਰਨਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਹਾਂਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਉਹ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ ਅਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹਨ।
159
ਸਿੱਧ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਪਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਮੁਕਤ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਮੇਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਆਤਮਾ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਜਾਣਨਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਆਤਮਾ ਨਿਸ਼ਚਤ ਰੂਪ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਿਆਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। 160 ਇਹ ਜਾਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਿਆਤਾ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਅੱਡ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਮੁਕਤ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਮੁਕਤ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਬਦ ਅਰਹਤ, ਤੀਰਥੰਕਰ, ਜਿੰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਧ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹਨ। ਜੈਨ ਆਗਮਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
