________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 173 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਅਰਹਤ ਅਰਹਤ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਯੋਗ, ਵਿਸ਼ੁੱਧ, ਪਵਿੱਤਰ, ਰਿਸ਼ੀ ਸਾਧੂ ਆਦਿ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਅੰਦਰਲੇ ਵਿਕਾਰ ਰੂਪੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਵੇ ਉਹ ਅਰਹਤ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਮਣ ਸੰਪਰਦਾਏ ਦੇ ਆਗਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਹਤ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਖੁਦ ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਹਾਵੀਰ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਅਰਹਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅਰਹਤ ਚਾਰ ਘਾਤੀ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਾਰ ਘਾਤੀ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪਰ ਚਾਰ ਅਘਾਤੀ ਕਰਮ ਬਾਕੀ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਾਰ ਘਾਤੀਆਂ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਾਲ ਅਰਹਤ ਅਨੰਤ ਗਿਆਨ, ਅਨੰਤ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਨੰਤ ਸੁੱਖ ਜਿਹੀਆਂ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਆਤਮਾ ਨੇ ਸਾਰੇ ਅੱਠ ਕਰਮ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਚਾਰ ਘਾਤੀ ਕਰਮਾ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਉਹ ਅਰਹਤ ਹੈ। 161 ਅਰਹਤ ਵਿੱਚ 23 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅਤਿਸ਼ਯ (ਗੁਣ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਅਤਿਸ਼ਯ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ, ਗਿਆਨ ਦਰਸ਼ਨ, ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਰਹਤਾਂ ਵਿੱਚ 18 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਿਵੇਂ ਭੁੱਖ, ਪਿਆਸ, ਭੈ, ਣਾ, ਲਗਾਉ, ਮੋਹ, ਚਿੰਤਾ, ਬੁਢਾਪਾ, ਰੋਗ, ਮੌਤ, ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਦਰਦ ਆਦਿ।162
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਹਤ ਆਦਰਸ਼ ਸੰਤ ਹੈ, ਸਰਵਉੱਚ ਸਿੱਖਿਅਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਵੱਗ ਹੈ। ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਜਯੋਤੀ ਸਵਰੂਪ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ, ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਰੂਪ ਹਨ। ਸਵਯ ਅਨੁਭੂਤੀ, ਏਕਾਗਰਤਾ ਅਤੇ ਰਤਨ ਯ ਰੂਪੀ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ, ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਦੋਸ਼ ਅਤੇ ਕੀਰਤੀ, ਜੀਵਨ
