________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 174 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਅਤੇ ਮਰਨ, ਧੂੜ ਅਤੇ ਸ਼ਰਨ ਸਭ ਕੁੱਝ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਉਹ ਲਗਾਉ ਅਤੇ ਘਿਣਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। 163 ਅਰਹਤਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ (ਆਮ) ਕੇਵਲੀ। ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਕੇਵਲੀ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥੰਕਰ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਧੂ ਸਾਧਵੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਵਕ ਵਿਕਾ ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸੰਘ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਆਮ ਕੇਵਲੀ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਤੀਰਥੰਕਰ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਮ ਕਰਮ ਦਾ ਉਦੈ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੁਤੰਤਰ ਤੀਰਥ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁੱਖੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਕੇਵਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਉਹ ਸਰਵੱਗ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਅਰਹਤ ਜਾਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਾਂ ਜਿੰਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨ, ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਸਿੱਧ ਸਰੀਰ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 164
ਤੀਰਥੰਕਰ . ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ- ਤੀਰਥੰ + ਕਰ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥੰਕਰ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਘਾਟ ਜਾਂ ਪੁਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰੇ। ਜਿੱਥੋਂ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਪੁਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ 24 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੀਰਥੰਕਰ ਰਿਸ਼ਭ ਤੋਂ ਮਹਾਵੀਰ ਤੱਕ ਚੱਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੀਰਥ ਸ਼ਬਦ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖਿਅਕ ਜਾਂ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੀਰਥ ਦਾ ਅਰਥ ਪਵਿੱਤਰ ਫਿਰਕਾ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਤੀਰਥ ਜਾਂ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ, ਸ਼ਾਵਕ ਅਤੇ ਵਕਾ। ਉਹ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਥਨਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ
