________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 170 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਯੋਗਸਾਰ ਪਾਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਅਸਪਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੁਭਾਵਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਤੀ ਹੀਨ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਸ਼ੁਭ ਤੱਤਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ, ਨਿਸ਼ਕਲੰਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਰੁਕਾਵਟ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਰਮ ਆਨੰਦ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੈ। 149 ਉਹ ਚਾਰ ਘਾਤੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਅਘਾਤੀ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤੱਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰਵਾਨ ਸਾਰੇ ਕਾਰਮਿਕ ਪੁਦਗਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਬੰਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਨਿਰਜੀਵ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 150
ਮੋਕਸ਼ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਕਾਰਨ ਜੋ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਵ ਮੋਕਸ਼ ਆਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਰਮਾ ਦੀ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ ਭਿੰਨਤਾ ਦ੍ਰਵ ਮੋਕਸ਼ ਹੈ।15। ਭਾਵ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਗਿਆਨਾਵਰਨੀਆਂ, ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ, ਮੋਹਨੀਆਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਾਏ ਇਹਨਾਂ ਚਾਰ ਘਾਤੀ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਵ ਮੋਕਸ਼ ਵੇਦਨੀਆਂ, ਆਯੂ, ਨਾਮ, ਅਤੇ ਗੋਤਰ ਇਹਨਾਂ ਚਾਰ ਅਘਾਤੀ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤੀ ਤਦ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦ ਘਾਤੀ ਅਤੇ ਅਘਾਤੀ ਦੋਹੇਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।
| ਵ ਮੋਕਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਵ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੋ ਨਯਾਂ ਤੋਂ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ। ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਤੋਂ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਹਨ। ਪਰ ਨਿਸ਼ਚੈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵਿਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।152
ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਅਨੁਭੁਤੀ ਤਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦ ਕਰਮ ਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਪੂਰਨ
