________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 273 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਜਾਂਚ ਜਿਉਣ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। | ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁਰੁ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਰਹੱਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਤਰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਜਯੋਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੈਵੀ ਗਿਆਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਕ੍ਰੋਧ, ਕਪਟ, ਲਾਲਚ, ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਹਿਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਪਹਿਲੇ ਜਨਮ ਦੇ ਪਾਪ ਧੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 31 | ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰੂਪ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈ। | ਜਦ ਭਗਤ ਜਾਂ ਸਾਧਕ ਅਨਹਦ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਚਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਨਹਦ ਨਾਦ ਦਾ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਬੁੱਧ ਮਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂ ਅਤੇ ਹੱਠ ਯੋਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। | ਸ਼ਬਦ ਨਾਮ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ। ਨਾਥ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਨਹਦ ਸ਼ਬਦ ਨਾਦਹੀਨ ਹੈ, ਇਕ ਰਹੱਸਮਈ ਧੁੰਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੱਠ ਯੋਗੀ ਹੀ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਈਸ਼ਵਰ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਾਮ ਸੱਚ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਹੈ ਸਤਿਨਾਮ। ਸਤਿਨਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਪਰਦਾ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਸਾਚੇ ਨਾਮੁ ਗੁਰ ਸ਼ਬਦਿ ਵੀਚਾਰਿ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੇ ਸਾਚੈ ਦਰਬਾਰਿ॥32
ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮੁ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਦੈਵੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜੀਵ ਦੀ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਗਿਆ
