________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 272 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਹੈ।26 ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਭਗਤੀ ਦੇ ਹੋਰ ਸਭ ਰੂਪਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਧਿਆਨ ਪਰਮ ਸੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਸੈਂਕੜੇ ਉਤਸਵ ਵੀ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।27 ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ ਉਹ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 28
ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਂ ਦਾ ਵਾਰ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਉ ਹੈ। ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ ਮਾਤਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਨ ਅਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਹਰ ਥਾਂ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲੋਂ ਭਗਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇਕ ਮਿਕਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰਹੱਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਅਨੁਭੁਤੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਗਤੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਰਾਹੀਂ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਨਾਮ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮੰਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਨੌਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਅੱਗੇ ਚਲਾਇਆ। | ਇਸ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਨੁਭੂਤੀ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁਲਦਾ ਹੈ।29 ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਾਤਾ, ਪਿਤਾ, ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਦੇਵਾਂ ਦਾ ਦੇਵ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।30 ਸੱਚੇ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰਕ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਿਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਤਿਗੁਰ ਪਦ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਭੇਜੀ ਗਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਸਤੀ। ਗੁਰੂ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ
