________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 216
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਪਾਪੀ ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਵੀ ਭਗਤੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਦੀ ਬੇਕਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਪੂਰਨ ਭਗਤੀ ਈਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਸਮਰਪਨ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਅਰਜਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਦਾ ਸਿਖਰ ਬਿੰਦੂ ਪਰਪ੍ਰਤੀ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਫਰੈਂਕਲਿਨ ਏਜਰਟਨ ਨੇ ਸਮਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਹੈ, “ਗੀਤਾ ਦਾ ਧਰਮ ਬੁੱਧੀ ਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰੇ ਧਰਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਮੇਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਰਿਹਾ, ਇਸ ਲਈ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬੁੱਧੀ ਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਈਸ਼ਵਰ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।
72
ਅਦਵੈਤ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਕਤੀ
ਗੋੜਪਾਦ (ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਈ:) ਨੇ ਅਪਣੀ ਮੰਡਕੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਅਦਵੈਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੇਦਾਂਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੰਕਰ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ, ਬ੍ਰਹਮ ਸੂਤਰ ਅਤੇ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਭਾਸ਼ਯ ਵਿੱਚ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਇਸ ਅਦਵੈਤ ਵਾਦ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਅਨੇਕਾਂ ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਅਦਵੈਤ ਵੇਦਾਂਤ ਉੱਪਰ ਮਹਾਂਯਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
