________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 217
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
I
ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮਾ ਜਾਂ ਬ੍ਰਹਮ ਹੀ ਆਖਰੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਤੱਤ ਹੈ ਉਹ ਖੁਦ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਚੇਤਨ ਹੈ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਮਾਨੰਦ ਹੈ। ਉਹ ਵੈਸ਼ਵਿਕ ਅਤੇ ਆਨੰਤ ਹੈ। ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਜਗਤ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਨਾ ਤਾਂ ਖੁਦ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਆਖਰੀ ਸਚਾਈ ਹੈ। ਸਰਵਉੱਚ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਹੋਂਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਅੰਤਰ ਅਦਵੈਤ ਵਾਦ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਫਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ੱਕ ਅਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਬ੍ਰਹਮ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਏਕਾਗਰਤਾ ਦਾ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਮਿਲਿਆ ਜੁਲਿਆ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਉਸ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਅਦਵੈਤ ਵੇਦਾਂਤ ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਵੀ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਨਿਰਗੁਣ ਬ੍ਰਹਮ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ, ਈਸ਼ਵਰ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਖੁਦ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਫਰਕ ਹੈ ਅਸਲ ਨਹੀਂ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਆਤਮਾ ਸਮੂਹਕ ਆਤਮਾ ਦਾ ਸੀਮਤ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਆਤਮਾ ਹੀ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੀਮਤ ਆਤਮਾ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋਣਾ।
-
ਨੈਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ, ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਇਹ ਤਿੰਨੋ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚ ਜੋ ਨਿੱਤ ਅਤੇ ਆਨੰਤ ਹੈ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ। ਰਾਧਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸੁਤੰਤਰਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਿਰਫ ਸਾਡੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਮੋਕਸ਼ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਅਵਿਦਿਆ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਦਿਆ (ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ) ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
74
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਚੱਕਰ ਅਰਥਾਤ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਏਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੋਣ ਤੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਈਸ਼ਾ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ਕਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ
