________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 218 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ |
ਹਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਉਸ ਨੂੰ, ਜੋ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਆਤਮਾ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਮੋਹ ਅਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਏਕਾਗਰਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ
ਹੈ।75
ਇਸ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਸ਼ੰਕਰ ਮਾਯਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਮਾਯਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮਾ ਉਸ ਦੇ ਅਸਲ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ। ਅਚਾਰੀਆ ਸ਼ੰਕਰ ਆਖਦੇ ਹਨ, “ਜਦ ਤੱਕ ਆਤਮਾ ਦਵੈਤਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਹਿਚਾਣ ਪਾਉਂਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਬ੍ਰਹਮ ਹਾਂ ਤਦ ਤੱਕ ਦਵੈਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | 76
ਸ਼ੰਕਰ ਅਵਿੱਦਿਆ ਜਾਂ ਮਾਯਾ ਨੂੰ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਯਾ ਅਦਿੱਖ ਅਤੇ ਨਾ ਆਖਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੰਨੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਇਹ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਮਾਯਾ ਜਾਂ ਅਵਿਦਿਆ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਸ਼ਬਦ ਹਨ - ਅਗਿਆਨ, ਵਿਵਤ, ਭਾਂਤੀ, ਭਰਮ, ਅਵਿਅਕਤ, ਨਾਮ ਰੂਪ, ਅਧਿਯਾਰਾਪੇ, ਅਨਿਰਵਚਨੀਆਂ ਆਦਿ। ਸੰਸਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲਈ ਉਹ ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰੜ੍ਹਮ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਸਲੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਾਗਰਤ ਆਤਮਾ ਦੇ ਲਈ “ਇਹ ਸਭ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ) ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਇੱਕ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਪਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸੁਪਨ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਸੱਚਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। | ਸ਼ੰਕਰ ਅਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਨਾਂਹ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦੇ ਹਨ। ਨਾਹ ਪੱਖੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮਿੱਥਿਆ ਹੈ, ਭਰਮ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਦਾ ਕੋਈ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਈਸ਼ਵਰ
