________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 60 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ 14 ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।50 . | ਉਹ ਆਤਮਾਵਾਂ ਪਰੀ ਆਪਤ ਹਨ ਜੋ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਜੀਵ ਯੋਨੀ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਯੋਗ ਪੁਦਗਲ ਵਰਗਨਾਮਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ, ਸਾਹ, ਇੰਦਰੀਆਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਉਹ ਅਪਰੀ ਆਪਤ ਅਖਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਨੰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜੀਵ ਇੱਕ ਦੁਸਰੇ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹਨ। ਇੱਕ ਦੁਸਰਾ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਹਰ ਜੀਵ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰੀ ਆਤਮਾ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਨੂੰ ਸਮਾਯੋਜਿਤ (ਆਕਾਰ) ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫੈਲਦਾ ਅਤੇ ਸਿਕੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਵ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਸਥਿਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ- ਛੋਹ, ਰਸਨਾ, ਨੱਕ, ਅੱਖ ਅਤੇ ਕੰਨ: ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਮਨ, ਵਚਨ, ਕਾਇਆ, ਉਮਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ, ਇਹ ਦਸ ਬੱਲ ਹਰ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਅਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਤਮਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।
ਤੱਤਵਾਰਥ ਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਦਾ 10 ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਵਰਗੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੀਵ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਜੀਵ ਇੱਕ ਹੈ, ਸੰਸਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁਕਤ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਪਰੀਆਪਤ, ਨਿਤਿਆ ਪਰੀਆਪਤ ਅਤੇ ਲਭਧ ਪਰੀਆਪਤ ਦੇ ਭੇਦ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਨਰਕ, ਪਸ਼ੂ, ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਦੇਵ ਇਹਨਾਂ ਚਾਰ ਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਰਮਣ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਐਪਸ਼ਮਿਕ ਆਦਿ ਪੰਜ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਜਾਂ ਇੱਕ ਇੰਦਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਛੇ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਛੇ
