________________
ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਸਪਤਭੰਗੀਨਯ ਦੇ ਸਿੱਧ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੱਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਅੱਠ ਕਰਮ ਜਾਂ ਸਮਿਅਕਤ ਵਾਦੀ ਅੱਠ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਨੌਂ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰੀਨਮਨ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਨੌਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਆਦਿ ਪੰਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਇੰਦਰੀ ਆਦਿ ਪੰਜ ਇਹਨਾਂ ਦਸ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ।
52
ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਛੇ ਗਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਦਕਾ ਹੈ। ਨਰਕ, ਪਸ਼ੂ, ਪ੍ਰੇਤ, ਅਸੁਰ, ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਦੇਵ।
53
ਇਹ ਛੇ ਪ੍ਰਾਕਰ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਿਅਕ, ਸੰਬੁੱਧ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਲਸਲਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰਤੇਕ ਬੁੱਧ, ਅਰਹਤ ਦੇਵ, ਬ੍ਰਹਮਾਂ, ਗੰਧਰਵ, ਗਰੂਡ, ਨਾਗ, ਯਕਸ਼, ਕੁੰਭਾਂਡ, ਅਸੁਰ, ਰਾਕਸ਼ਸ, ਪ੍ਰੇਤ ਅਤੇ ਨਰਕ।
54
ਤੱਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੌਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ: ਜੀਵਤਵ, ਭੱਵਯਤਵ ਅਤੇ ਅਭੱਵਯਤਵ। ਜੀਵ ਦਾ ਲੱਛਣ ਚੇਤਨਾ ਹੈ। ਉਪਯੋਗ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਚੇਤਨਾ ਹੈ, ਇਹ ਆਤਮਾ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਪਯੋਗ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅੱਠ ਭੇਦ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਚਾਰ ਭੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 55
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: - 61
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
56
ਤੱਤਵਾਰਥ ਸੂਤਰ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਾਰ ਪੂਜਯਪਾਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਵਰਗੀ ਕਰਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ - ਉਪਯੋਗ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ; ਗਿਆਨ ਉਪਯੋਗ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਮਤੀ ਗਿਆਨ, ਸਰੂਤ ਗਿਆਨ, ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ, ਮਨਪਰਯਵ ਗਿਆਨ, ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ, ਮੱਤਯ ਗਿਆਨ, ਸ਼ਰੂਤ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਭੰਗ ਗਿਆਨ। ਦਰਸ਼ਨ ਉਪਯੋਗ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਚਕਸ਼ੂ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਚਕਸ਼ੂ ਦਰਸ਼ਨ, ਅਵਧੀ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਦਰਸ਼ਨ।
-
-
