________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: / 59
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਇਹ ਭੈੜੀ ਵਿਰਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦਯਾ ਰਹਿਤ ਮਨੁੱਖ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਸ਼ਚਾਤਾਪ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕੇਗਾ”।
47
ਜੈਨ ਆਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਵਰਤਾ ਅਤੇ ਅਨਿਤਤਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, “ਆਤਮਾ ਅਮੂਰਤ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਅਮੂਰਤ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਨਿੱਤ ਹੈ, ਇਹ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਦੋਸ਼ ਹੀ ਬੰਧਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ ਅਤੇ ਬੰਧਨ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ”।
48
ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੀ ਮੁੱਖ I ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਆਚਾਰਾਂਗ ਸੂਤਰ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ”।49
ਆਤਮਾ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ
ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਬਹੁਲਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਅਨੰਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੇਦਾਂਤਿਕ ਅਦੈਵਤਵਾਦ ਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵਿਰੋਧੀ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਹੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਕੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਬਹੁਲਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਮੀਨ, ਪਾਣੀ, ਬਨਸਪਤੀ ਆਦਿ ਸਭ ਜੀਵ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਕੁੱਝ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦੀ ਬਹੁਲਤਾ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰੀ ਆਪਤ ਅਤੇ ਅਪਰੀ ਆਪਤ ਭਾਵ ਪੂਰਨ ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਅਪੂਰਨਵਿਕਸਿਤ। ਜੀਵਕਾਂਡ ਗੋਟਸਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ
