________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 58 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਤਰ ਕੇ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਗਾਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਕਥਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, “ਆਤਮਾ ਦਾ ਹੀ ਦਮਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਤਮਾ ਹੀ ਦਾ ਦਮਨ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ। ਦਮਨ ਕੀਤਾ ਆਤਮਾ ਇਸ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚੰਗਾ ਇਹੋ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸੰਜਮ ਤੇ ਤਪ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਦਮਨ ਕਰਾਂ। ਦੁਸਰੇ ਲੋਕ ਬੰਧਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਮੇਰਾ ਦਮਨ ਕਰਨ ਇਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ।42
ਲਗਭਗ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬੋਧ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਧੱਮਪਦ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤੀਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੀਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਤਰਖਾਣ ਲੱਕੜੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਆਪਣਾ ਦਮਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।43
ਇੱਕ ਹੋਰ ਗਾਥਾ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਵਿਜੈ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਵੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਸਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਵੇ। ਇਹ ਦੂਸਰਾ ਆਦਮੀ ਹੀ ਸੱਚਾ ਲੜਾਈ ਦਾ ਜੇਤੂ ਹੈ।44
ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, “ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨਾ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਦਸ ਲੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਪੱਖੋਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਿੱਤਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪਰਮ ਜੇਤੂ ਹੈ।45
ਬੁੱਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ ਤੇ ਬਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਜੈਨ ਆਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ ਦੀ ਗੱਲ ਆਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਧੱਮਪਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਅਤੇ ਵੈਰੀ ਵੈਰੀ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭੈੜੇ ਰਾਹ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਮਨ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਉਸ ਤੋਂ ਕੀਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।40
ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਵੇਖੋ, “ਆਪਣੀ ਬੁਰੀ ਵਿਰਤੀ ਜੋ ਅਨਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਨਰਥ ਗਲਾ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
