________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 57 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਤਮਾ ਅਪਣਾ ਭਾਗ ਜਾਂ ਪੱਖ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਖੁਦ ਆਪ ਹੈ। ਉਤਰਾਅਧਿਐਨ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, “ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਹੀ । ਵੈਤਰਨੀਯ ਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਹੀ ਕੁਟਸ਼ਾਲਮਲੀ ਦਰੱਖਤ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਹੀ ਕਾਮਧੇਨੁ ਗਾਂ ਹੈ, ਆਤਮਾ ਹੀ ਨੰਦਨਬਨ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਹੀ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਆਤਮਾ ਮਿੱਤਰ ਹੈ। ਮਾੜੀ ਵਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਆਤਮਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ। 37 | ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੇ ਲਈ ਖੁਦ ਹੀ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੁਚੀ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। “ਪਾਲੀਧੱਮ ਪਦ` ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣਾ ਸਵਾਮੀ ਆਪ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਕੌਣ ਸਵਾਮੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਮਨ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸਵਾਮੀ ਪੁਨੇ ਨੂੰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। 38
ਇੱਕ ਹੋਰ ਗਾਥਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕਰੇਗਾ ਉਹ ਆਤਮ ਸੱਯਮੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਸੁੱਖ ਪੂਰਵਕ ਰਹੇਗਾ। 39.
ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦਾ ਪਤਨ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਉ ਆਤਮਾ ਦੇ ਲਈ ਆਤਮਾ ਹੀ ਮਿੱਤਰ ਹੈ, ਆਤਮਾ ਦੇ ਲਈ ਆਤਮਾ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ।40
ਜੈਨ ਆਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਸਥਾਨ ਤੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਅਪਣੇ ਹੀ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਨਾਲ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ, “ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤੀ, ਜੀਵ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤੀ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਨੂੰ
