________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 144
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
10. ਲੋਕ - ਲੋਕ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ। 11. ਬੋਧੀਦੁਰਲਭ - ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਬੋਧੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੁਰਲੱਭ ਹੈ। ਕੇਵਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸੇ ਧਰਮ ਉੱਤਰ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ।
12. ਧਰਮ
ਮੁਨੀ ਮਾਰਗ ਕਠਨਾਈਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਮਾਰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਦੇ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਕਠਨਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਸਹਿਣ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਆਗਮਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਸ਼ੈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਨਾ ਭਟਕਣ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਨਿਰਜਰਾ ਦੇ ਲਈ ਜੋ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਹ ਪਰਿਸ਼ੈਹ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ 22 ਹੈ ਭੁੱਖ, ਪਿਆਸ, ਠੰਡ, ਗਰਮੀ, ਮੱਛਰ ਦਾ ਡੰਗ ਮਾਰਨਾ, ਨੰਗਨਤਾ, ਅਰਤਿ, ਇਸਤਰੀ, ਚਰਿਆ, ਨੈਸ਼ੱਧਿਕੀ, ਸ਼ੈਆ, ਅਕਰੋਸ਼, ਬਧ, ਯਾਚਨਾ, ਅਲਾਭ, ਰੋਗ, ਤਨਸਪਰਸ਼, ਮਲ, ਸਤਿਕਾਰ, ਪੁਰਸ਼ਕਾਰ, ਪ੍ਰਗਿਆ, ਅਗਿਆਨ ਅਤੇ
79
ਦਰਸ਼ਨ।
-
ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਹਨ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ (ਸਾਮਾਇਕ ਚਰਿੱਤਰ), ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਛੇਦਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਦੀਖਿਆ ਲੈਣਾ (ਛੇਦੋ ਸਥਾਪਨਿਆ ਚਰਿੱਤਰ), ਤਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮ ਸ਼ੁੱਧੀ ਕਰਨਾ (ਪਰਿਹਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ), ਸੂਖਮ ਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਸੰਜਮ ਕਰਨਾ (ਸੂਖਮ ਸਾਂਪਰਾਯ) ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਦੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਪਸ਼ਮ ਜਾਂ ਕਸ਼ਯ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀਤ ਰਾਗ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ (ਯਥਾਖਯਾਤ ਚਰਿੱਤਰ)।
ਨਿਰਜਰਾ ਸ਼ਬਦ ‘ਜ’ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੀਰਨ ਹੋਣਾ, ਨਸ਼ਟ ਹੋਣਾ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਵਿਨਾਸ਼ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਆਤਮਾ ਦਾ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟਣਾ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ - ਵਿਪਾਕਸ ਅਤ ਅਵਿਪਾਕਜ। ਜਿੱਥੇ ਕਰਮ ਪੱਕ ਕੇ ਨਿਰਜੀਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵਿਪਾਕਜ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੱਪ ਆਦਿ ਨਾਲ ਜਦ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਨਿਰਜਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਅਵਿਪਾਕਜ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਭਾਵ ਨਿਰਜਰਾ ਅਤੇ ਦਵ ਨਿਰਜਰਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੀਜ ਫਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਜੇ
