________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 145 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਉਹ ਆਪ ਪੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਪਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਉਹ ਪੱਕੀ ਹੋਏ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਤੋੜ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਬਣਾਵਟੀ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਅਵਿਪਾਕ ਹੈ। 80 ਆਤਮਾ ਦੇ ਕਰਮ ਰੂਪੀ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦਾ ਫਲ ਦੇ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣਾ ਨਿਰਜਰਾ ਹੈ।
ਨਿਰਜਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਤਪ ਹੈ। ਤਪ ਬਾਹਰਲਾ ਅਤੇ ਅੰਦਰਲਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਦੋਹੇਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਵਰ ਅਤੇ ਨਿਰਜਰਾ ਦੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਛੇ - ਛੇ ਭੇਦ ਹਨ - ਬਾਹਰਲੇ ਤਪ ਦੇ ਛੇ ਭੇਦ ਹਨ - ਅਨੁਸ਼ਨ (ਭੋਜਨ ਦਾ ਤਿਆਗ ਜਾਂ ਵਰਤ), ਅਵਮੋਙ ਭੁੱਖ ਤੋਂ ਘੱਟ ਭੋਜਨ ਕਰਨਾ), ਵਿਤੱਰਿਖਿਆਨ (ਭੋਜਨ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਤਿਗਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ), ਰਸਤਿਆਗ (ਘੀ, ਦੁੱਧ ਆਦਿ ਰਸਾਂ ਦਾ ਹਿਣ ਨਾ ਕਰਨਾ), ਵਿਵਿਕਤ ਸ਼ਯਾ ਆਸਨ (ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਸੋਣਾ ਇਸਤਰੀ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾ ਸੋਣਾ), ਕਾਇਆ ਕਲੇਸ਼ (ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਲੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ)
ਅੰਦਰਲਾ ਤਪ ਵੀ ਛੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ - ਪਾਸ਼ਚਿਤ, ਬਿਨੈ, ਵਯਾਵਿਤ, ਸਵਾਧਿਐ, ਵਿਉਤਸਰਗ, ਧਿਆਨ। ਕੋਈ ਅਪਰਾਧ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੋਸ਼ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਪ੍ਰਾਸ਼ਚਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਨੌਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ - ਆਲੋਚਨਾ, ਪ੍ਰਤੀਕਰਮਨ, ਤਦੁਭਯ, ਵਿਵੇਕ, ਵਿਉਤਸਰਗ, ਤਪ, ਛੇਦ, ਪਰਿਹਾਰ, ਉਪਸਥਾਪਨ। ਇਸ ਦੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਫੇਰ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬਿਨੈ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ - ਵੀਰਾਗੀਆਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ, ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਪਚਾਰ। ਵਯਾਵਿਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਦਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ - ਅਚਾਰੀਆ, ਉਪਾਧਿਆਏ, ਤੱਪਸਵੀ, ਸਿੱਖਿਆਰਥੀ, ਰੋਗੀ, ਸਥਾਵਿਰ, ਕੁਲ, ਸੰਘ, ਸਾਧੂ ਆਦਿ। ਪ੍ਰਸ਼ਸਤ ਅਧਯਾਵਸਾਯ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਵਾਧਿਆਏ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਤੱਤਵ ਵੱਲ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਧਨ ਹਨ - ਵਾਚਨਾ, ਪਰਿਛਨਾ, ਅਨੁਪਰੇਕਸ਼ਾ, ਆਗਮ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ, ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼। ਅੰਦਰਲਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਲਗਾਉ
