________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 87 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਉਹ ਪ੍ਰਵਲ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕੁਸ਼ਲ ਅਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਕਰਮ ਹੀ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਆਨੰਦ, ਬੰਧ ਆਦਿ ਸਭ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਰਮ ਹੀ ਹੈ। ਰਾਜਵਾਰਤਿਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੇ ਯੋਗ ਪਰਿਣਾਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੋ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਮ ਆਖਦੇ ਹਨ।25 | ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਦਾ ਮੁਲ ਗੁਣ ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ, ਸੁੱਖ, ਵੀਰਜ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਸੂਖਮ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਮਾਤਰ ਹੈ। ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਰਮ ਨੂੰ ਪੋਦਗਲੀਕ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਿਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਘੁੱਟ ਵਰਗਾ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਦੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। 26 | ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਕਾਰਨ ਵਾਦ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ। ਇਥੇ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਟਿਕਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕਾਰਜ ਆਪਣੇ ਫਲ ਦਾ ਅਨੁਕਰਨ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਣਾ) ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਅੱਗੇ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਲਈ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਾਰਜ ਫਲ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹੀ ਫਲ ਦੂਸਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਨਵਾਂ ਫਲ ਦੂਸਰੇ ਫਲ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਲਈ ਉਹ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਕਰਮ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬੰਧਨ ਕਰਦੇ ਹਨ: ਅਮੂਰਤ (ਸ਼ਕਲ ਰਹਿਤ) ਜੀਵ ਨਾਲ ਮੂਰਤ (ਸ਼ਕਲ) ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਕਰਮ ਕਿਵੇਂ ਬੰਧਨ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਮੂਰਤ ਆਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤਮਾ ਕਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੰਸਾਰਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਹੱਲ ਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਅੱਡ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਲਦ ਨੂੰ ਜਾਂ ਸੱਚੇ ਬਲਦ ਨੂੰ ਵੇਖਣ
