________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: / 285
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੋਵੇ। ਜਿਹੜਾ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਤੋਂ ਅਤੀਤ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ, ਸਵਰਗ ਨਰਕ, ਅਮ੍ਰਿਤ ਜ਼ਹਿਰ, ਸੋਨਾ ਤਾਂਬਾ, ਸਨਮਾਨ ਅਪਮਾਨ, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੀ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੋਭ, ਲਾਲਚ ਆਦਿ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਗਿਆਨਵਾਚਕ ਅਤੇ ਮੁਕਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦਿਲ ਅੰਦਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਨ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।
54
ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਬੋਧੀ ਸਤਵ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੋਧੀ ਸਤਵ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵਿਕਾਰ ਖਤਮ ਕਰ ਲਏ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ, ਮਾਨ ਅਪਮਾਨ, ਲਾਭ ਹਾਨੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਨ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਮਿੱਤਰ, ਸੋਨਾ ਮਿੱਟੀ ਉਸ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਹਨ। ਸੰਸਾਰ ਉਸ ਲਈ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਸੱਚ ਅਤੇ ਕਰੁਣਾ ਦੀ ਮੂਰਤ ਹੈ। ਉਹ ਖੁਦ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਹੀ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ:
ਹਰਖੁ ਸੋਗੁ ਜਾ ਕੈ ਨਹੀਂ ਬੈਰੀ ਮੀਤ ਸਮਾਨਿ॥
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸੁਨਿ ਰੇ ਮਨਾ ਮੁਕਤਿ ਤਾਹਿ ਤੈ ਜਾਨਿ॥
ਭੈ
ਕਾਹੂ ਕੋ ਦੇਤ ਨਹਿ ਨਹਿ ਭੈ ਮਾਨਤ ਆਨ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸੁਨਿ ਰੇ ਮਨਾ ਗਿਆਨੀ ਤਾਹਿ ਬਖਾਨਿ॥
ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਹ ਪਦ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਕਤ ਵਿਅਕਤੀ ਇਕ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਾਪ ਅਤੇ ਬੁਰਾਈ ਤੋਂ ਬੇਲਾਗ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪਾਸੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲੱਭ ਲਈ ਹੋਵੇ।
55
