________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 225
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਸਾਧਕ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਠੋਉਪਨਿਸ਼ਧ (1.2.23) ਇੱਥੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੀ ਉਪਲਬਧੀ ਨਾ ਤਾਂ ਵੇਦ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਧਿਆਨ ਤੋਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ ਜਦ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਕਰਮ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਅਸਵਿਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮ ਬੰਧ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਅਵਿਦਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸਰੀਰ ਸਮੇਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਕਤੀ ਕਰਮ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਤੱਕ ਆਤਮਾ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤਦ ਤੱਕ ਉਹ ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਸਹੀ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੰਧ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਕਰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਮੁਕਤੀ ਤੱਦ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜਦ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਮਾਨੁਜ ਆਖਦੇ ਹਨ, “ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਜੋ ਅਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ ਸ਼ੁੱਧ ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕਮਿਕ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਜੋ ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵ ਦੇ ਚੱਲਣ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ
94
ਹੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਅਪਣੇ ਸ਼ਾਸਵਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਵਾਸ਼ਾਚਾਰੀ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ
