________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 263 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਿਰਾਕਾਰ (ਨਿਰੰਕਾਰ) ਰੂਪ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਨਿਰੰਕਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਹੈ, ਤੂੰ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ। ਇਹ ਬਾਹਮਣੀ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਥੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਿਰਾਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। | ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਪਦ ਜਿਹੜਾ ਸੰਖੇਪ ਚਰਚਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਤਿਨਾਮੁ ਹੈ। ਪਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪਰਮ ਬੁੱਧ ਲਈ ਸਚ-ਨਾਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਇਹ ਪਦ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਬੁੱਧ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਇਹ ਪਦ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਪਰਮਾਰਥ ਸਤਿ ਦੇ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ (ਅੰਗੁਤਰਨਿਕਾਯ ਭਾਗ 2 ਪੇਜ 7), ਜੋ ਬੁੱਧ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਹੈ। ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਸਤਿਨਾਮੁ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਇਕ ਗੁਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਦ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਸੋਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਸ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਸਚ।
‘ਜਪੁ’ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਤਿ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹਰ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਕਾਲ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਪਰੇ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਕਾਲ, ਭਾਵ ਕਾਲ ਤੋਂ ਰਹਿਤ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ ਕਾਲ-ਅਤੀਤ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਭੂਤ, ਵਰਤਮਾਨ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਤਿੰਨਾਂ ਕਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ। ( ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਵਿਸ਼ੇਸਣ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਰਤਾ ਰੂਪ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ ਇਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸਮਸਤ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਮਾਨਵਤਾ ਪਰ ਇਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਰਚੇ ਗਏ
