________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 264 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੇਖਾਂਗੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਮੂਹ ਸ਼ਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸਮੂਹ ਜਗਤ ਉੱਤੇ ਚਲਦਾ ਹੈ। “ਹੁਕਮੁ’ ਸ਼ਬਦ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਤੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰਾਜ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਸਮੁਹ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਨੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁਕਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੁਕਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। | ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਕੁਝ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨ, ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅੰਦਰ ਹੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਅਨੰਤ ਸਮਰਥਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਹੈ, “ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰਿ ਸਭੁ ਕੋ ਬਾਹਰਿ ਹੁਕਮ ਨ ਕੋਇ। ਭਾਵ ਸਾਰੇ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਨ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਉਹ ਫੇਰ ਆਖਦੇ ਹਨ, “ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਹੋਇ” ਭਾਵ ਜੋ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਇੱਕ ਦੈਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਸਮੂਹ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਉਪਰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ
ਹੈ।
| ਨਿਰਭੌ ਅਤੇ ਨਿਰਵੈਰ ਸ਼ਬਦ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਭੈ ਰਹਿਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਰਬ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਹੈ। ਉਹ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵੈਰ ਅਤੇ ਬੁਰੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਉਹ ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਉਪਰ ਨਿਰਗੁਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਅਨੁਪਮ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਗੁਣ ਵੀ ਹੈ। ਮੁਰਤਿ ਪਦ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਮੁਰਤ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਿਰਾਕਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ
