________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 64 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਕਰਨਾ ਸਰਵਉੱਚ ਉਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਮੋਕਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। | ਕੁੰਦ ਕੁੰਦ ਨੇ ਦੋ ਨਯ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਨਯ ਹਨ - ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ। ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, “ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਉਸ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ। ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਮਿਅੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ। ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਤਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਰਵਉੱਚ ਪਰਮਾਤਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਨਯ ਨੂੰ ਹੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਅਭੂਤਆਰਥ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ ਕੁਆਰਥ ਹੈ। ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਜੀਵ ਕੁਆਰਥ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਨਿਸਚੈ ਹੀ ਉਹ ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਧ ਆਤਮਾ ਭਾਵ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁੱਧ ਦ੍ਰਵ ਦਾ ਕਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ-ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯ ਜਾਣਨ ਯੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਜੀਵ ਸ਼ੁੱਧ ਭਾਵ ਵਿੱਚ (ਸ਼ਾਵਕ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਸ਼ੁਭ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਤ - ਅਪ੍ਰਮਤ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਭੇਦ (ਤਨਤਰੈ ਵਿੱਚ) ਸਥਿਤ ਹੈ ਉਸ ਲਈ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।65
ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਜੋ ਦੋ ਸੱਚਾਈਆਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁੰਦ ਕੁੱਦ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸੇ ਸੱਚ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਨਾਗ ਅਰਜੁਨ ਕੁੰਦ ਕੁੰਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਹਨ। 66 ਕੁੰਦ ਕੁੰਦ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਸੱਚ ਦੇ ਸਿਧਾਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਿ ਜੈਨ ਸਿਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ ਹੈ। ਉਹ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਨਯ ਸ਼ੁੱਧ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਬੰਧ ਰਹਿਤ, ਪਰ ਦੇ ਸਪਰਸ਼ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਅਨਿਤ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਨਿਯਤ (ਚਲ ਅਚਲ ਆਦਿ ਤੋਂ ਰਹਿਤ), ਗਿਆਨ ਦਰਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦੇ ਭੇਦ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇ ਸੰਜੋਗ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਅਜਿਹੇ ਛੇ ਭਾਵ ਰੂਪ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਨਯ ਸਮਝੋ। 67
