________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 14 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੀ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋਸ਼ਲ ਦਾ ਰਾਜਾ ਵਿਡੂਦਾਮ ਨੇ ਕਪਿਲ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸ਼ਾਕਯ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਰਪੂਰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਕ ਹੋਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪਰਸ਼ੀਅਨ ਹਮਲਾ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਗਧ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਲ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪਿਆ। 34 | ਵਰਧਮਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਉਥਲ ਪੁਥਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਪੁਰਾਤਨ ਵੈਦਿਕ ਧਰਮ ਨਿਘਾਰ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵੈਦਿਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਯੁੱਗ ਸੰਬੰਧੀ ਕ੍ਰਿਆ ਕਾਂਡਾ ਨੂੰ ਮੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸਖਤ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸਹਿਣ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵੈਦਿਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਅਵੈਦਿਕ ਮਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਿਧਾਂਤਕ ਵਿਰੋਧ ਪੁਰਾਤਨ ਜੈਨ ਬੁੱਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਨੇਕਾਂ ਫਿਰਕਿਆਂ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਮੱਤਭੇਦਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਇਆ ਹੈ। ਦੀਰਘਨਿਕਾਏ ਦੇ
ਮਜਾਲਸੁੱਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ 62 ਮਿੱਥੀਆ ਸ਼ਿਟੀ (ਗਲਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।35 | ਸੁਤਰਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚਲਤ 363 ਫਿਰਕਿਆਂ, ਉਪ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 36 ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਪਰੀਵਿਜ਼ਕ ਸਨ। ਨਾਸਤਿਕਤਾਵਾਦ, ਭੌਤਿਕਤਾਵਾਦ, ਨਿਸ਼ਚਤਵਾਦ, ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ, ਅਨਿਸ਼ਵਰਵਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੱਖਵਾਦ ਜਿਹੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹਨਾਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਸਨ। ਡਾ: ਗੋਬਿੰਦ ਚੰਦ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਅਤੇ ਮੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰੀਵਿਰਾਜ਼ਕਤਾ ਦੀਖਿਆ), ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀਤਾ, ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਤਿਮਕਤਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਚਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਧਰਮ ਕਾਂਤੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਵਰਧਮਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।